ارگونومی چيست؟ + كاربرد و مزايا

اگر بخواهیم تعریف مختصر و مفیدی در ارتباط با مفهوم ارگونومی (Ergonomics) داشته باشیم باید گفت ارگونومی، علم تلفیق کار و شرایط کار با ویژگی‌ها و نیازهای انسانی می باشد. در واقع ارگونومی از طریق بهبود شرایط كاری ارتباط مستقیم و مثبتی با كارایی و اثربخشی پیدا می كند. در ادامه بیشتر در این رابطه صحبت می كنیم:

ارگونومی چیست؟

ارگونومی (Ergonomics) علمی می باشد که به بررسی و طراحی ابزارها، تجهیزات، محیط‌ها و سیستم‌های کاری می‌پردازد تا شرایط کاری مناسبی برای انسان فراهم شود. هدف ارگونومی بهینه‌سازی عملکرد انسان و سازگاری او با محیط کار است. با مطالعه و اعمال اصول ارگونومی، می‌توان آسیب‌ها و مشکلات جسمی و روانی کارکنان را کاهش و كارایی و اثربخشی را افزایش داد.

به عنوان مثال، در طراحی یک صندلی ارگونومیک، فاکتورهایی مانند پشتیبانی لازم برای کمر و گردن، تنظیمات ارتفاع و زاویه صندلی و استفاده از مواد مناسب برای جلوگیری از فشارهای ناخوشایند بر روی بدن در نظر گرفته می‌شود. ارگونومی در زمینه‌های مختلفی مانند طراحی صنعتی، محیط سازمانی، رابط کاربری و راحتی محیطی کاربرد فراوانی دارد.

علوم مورد استفاده ارگونومی

ارگونومیست ها برای به دست آوردن مشخصات مصرف کننده از چندین شاخه علمی دیگر استفاده می کنند که از آن ها می توان به گروه ها و مشخصات زیر اشاره کرد:

• علم رفتار شناسی: شاخه‌ای از روانشناسی که بر رفتار و عملکرد انسان تمرکز دارد. این علم برای درک نیازها، میل‌ها، ترجیحات و عادات مصرف‌کننده بکار می‌رود.
• طراحی صنعتی: شاخه‌ای از مهندسی که به طراحی و توسعه محصولات با توجه به نیازها و ظرفیت‌های انسان می‌پردازد. در ارگونومی، مشخصات مصرف‌کننده و ویژگی‌های محصول براساس اصول طراحی صنعتی مدنظر قرار می‌گیرد.
• آنتروپولوژی: علمی که به مطالعه فرهنگ‌ها، عادات، باورها و تفکرات مردم می‌پردازد. اطلاعات جمع‌آوری شده در زمینه آنتروپولوژی می‌تواند در تحلیل نیازها و خواسته‌های مصرف‌کننده مفید باشد.
• فیزیولوژی: شاخه‌ای از علوم پزشکی و زیست‌شناسی که به مطالعه عملکرد بدن انسان و واکنش‌های فیزیولوژیکی آن توجه دارد. اطلاعات دریافت شده از فیزیولوژی می‌تواند در طراحی محیط‌ها و تجهیزاتی که برای مصرف‌کننده قرار می‌گیرد، مورد استفاده قرار گیرد.
• آنتروپومتری: شاخه‌ای از ارگونومی که به تعیین اندازه‌ها، ابعاد و مشخصات جسمی انسان می‌پردازد. این اطلاعات می‌توانند در طراحی صندلی‌ها، میزها، ابزارها و تجهیزات دیگر برای انسان‌ها استفاده شوند.

کاربرد ارگونومی

کاربرد ارگونومی در محیط کار و زندگی روزمره بسیار گسترده است. در ادامه به برخی از کاربردهای ارگونومی اشاره می گردد:

طراحی محیط کار

ارگونومی در طراحی محیط کار به منظور ایجاد شرایطی مناسب برای کارکنان فعالیت می‌کند. این شامل طراحی صندلی‌ها، میزها، دستگیره‌ها، صفحه‌کلید و ماوس، نورپردازی مناسب و سایر عوامل است که به راحتی و کارایی کارکنان کمک می‌کند.

بهبود ایمنی و بهداشت شغلی

ارگونومی به منظور بهبود ایمنی و بهداشت شغلی فعالیت می‌کند. با توجه به نیازها و قابلیت‌های انسانی، شرایط کاری به گونه‌ای طراحی می‌شوند که خطرات و حوادث شغلی کاهش یابند و بهداشت و سلامت کارکنان تضمین شود.

بهبود عملکرد و بهره‌وری

ارگونومی در طراحی محصولات و سیستم‌ها به منظور بهبود عملکرد و بهره‌وری می‌تواند تأثیرگذار باشد. طراحی مناسب و استفاده آسان از محصولات و سیستم‌ها، عملکرد کاربران را بهبود می‌بخشد و بهره‌وری را افزایش می‌دهد.

بهبود کیفیت زندگی

ارگونومی در زندگی روزمره فردی نیز اثرات مثبتی دارد. طراحی صحیح و ارگونومیک محیط‌های خانگی، ابزارهای روزمره و محصولات مصرفی، بهبود کیفیت زندگی فرد را تضمین می‌کند.

انواع ارگونومی

ارگونومی به طور کلی به سه دسته اصلی فیزیكی، شناختی و سازمانی تقسیم می‌شود که عبارتند از:

ارگونومی فیزیکی

ارگونومی فیزیکی یا همان ارگونومی جسمانی كه مهم ترین نوع ارگونومی محسوب می شود، به مطالعه و طراحی عوامل فیزیکی محیط کار و تجهیزات مربوطه برای بهبود راحتی و عملکرد فیزیکی انسان می‌پردازد.

این شاخه از ارگونومی شامل طراحی صندلی‌ها، میزها، ابزارها و تجهیزات مکانیکی، محدوده حرکتی و دسترسی مناسب، استفاده از نور و صدا بهینه و کنترل ارتفاع کاری است.

ارگونومی شناختی

ارگونومی شناختی به سیستم پردازش و فرآیندهای ذهنی افراد ارتباط پیدا می كند. این حوزه از ارگونومی در طراحی محیط های کاری و سیستم ها از دانش روانشناسی انسان استفاده می کند.

ارگونومی سازمانی

ارگونومی سازمانی بر خلاف ارگونومی فیزیکی مربوط به راحتی یک فرد نیست؛ بلکه به بهینه سازی کل محیط کار ارتباط دارد. بنابراین ارگونومی سازمانی به مطالعه و طراحی ساختار سازمانی، مدیریت منابع انسانی و فرآیندهای سازمانی می‌پردازد تا بهبود بهره‌وری، رضایت کارکنان و عملکرد سازمانی را به همراه داشته باشد.

این شاخه از ارگونومی شامل طراحی سازمان‌های پویا و انعطاف‌پذیر، طراحی فرآیندهای کاری بهینه، مدیریت دانش و اطلاعات، طراحی سیستم‌های پاداش و تشویق و بهینه‌سازی تعاملات سازمانی می باشد.

ارگونومی شناختی چیست؟

ارگونومی شناختی (Cognitive Ergonomics) در واقع مطالعه و طراحی فرآیندهایی است که توجه به نیازهای شناختی و عملکرد انسان در آن‌ها را دارد. این حوزه علمی، تلاش می‌کند تا با توجه به فهم بهتر از عملکرد شناختی انسان و محدودیت‌ها و توانمندی‌های او، به طراحی بهینه سیستم‌ها بپردازد.

ارگونومی شناختی بر مبانی علوم شناختی، روان‌شناسی شناختی و علوم انسانی تکیه می‌کند. هدف اصلی این رشته، بهبود تطابق بین انسان و محیط کار یا سیستم‌هایی که در زندگی روزمره استفاده می‌شوند است. از جمله مواردی که ارگونومی شناختی به آن توجه می‌کند، می‌توان به طراحی رابط کاربری سیستم‌های رایانه‌ای، نرم‌افزارها، دستگاه‌های الکترونیکی و حتی تجهیزات پزشکی اشاره کرد.

در واقع بررسی مواردی چون بار ذهنی افراد، فشارهای روحی در زمان تصمیم گیری، عملکرد انسانی و استرس های شغلی به ارگونومی شناختی مربوط می شود.

 ارگونومی شناختی در نیروگاه‌های هسته‌ای، سیستم‌های کنترل ترافیک هوایی و موارد پزشکی کاربرد فراوانی دارد.

مزیا و معایب ارگونومی چیست؟

در ادامه به طور جداگانه به بررسی مزایا و معایب ارگونومی پرداخته می شود:

مزایا ارگونومی

افزایش راحتی و سلامت

 طراحی ارگونومیکی بهبود راحتی و سلامت کارکنان را به همراه دارد. ابزارها، تجهیزات و محیط کاری مطابق با نیازها و قابلیت‌های انسان طراحی می‌شوند و این موضوع به کاهش آسیب‌ها و مشکلات جسمی و روانی ناشی از استفاده طولانی‌مدت از ابزارها و تجهیزات نامناسب کمک می‌کند.

افزایش بهره‌وری

با ارگونومی صحیح، بهره‌وری کارکنان افزایش می‌یابد. محیط کاری مناسب و ابزارها و تجهیزاتی که با نیازها و قابلیت‌های انسان همخوانی دارند، باعث افزایش عملکرد و کارایی کارکنان می‌شود.

کاهش آسیب‌ها

 طراحی ارگونومیک به کاهش آسیب‌های ناشی از استفاده نادرست از ابزارها و تجهیزات کمک می‌کند. با توجه به ارگونومی، خطرات و تهدیدات در محیط کار کاهش یافته و محصولات و تجهیزاتی طراحی می‌شوند که استفاده آسان و بدون خطر باشد.

افزایش رضایت کاربران

 در طراحی محصولات و رابط‌های کاربری، رعایت اصول ارگونومی می‌تواند رضایت کاربران را افزایش دهد. محصولاتی که به طور ارگونومیک طراحی شده‌اند، قابل استفاده و دسترسی آسان دارند و این موضوع منجر به رضایت بیشتر کاربران می‌شود.

معایب ارگونومی

هزینه بالا

 طراحی ارگونومیک و تطبیق مناسب با نیازها و قابلیت‌های انسان ممکن است هزینه‌بر باشد. تحقیقات، تجهیزات و تغییرات مورد نیاز برای ایجاد شرایط ارگونومیک مناسب، هزینه‌های اضافی را به دنبال دارد.

پیچیدگی در طراحی

 طراحی ارگونومیک ممکن است پیچیدگی بیشتری را نسبت به طراحی سنتی داشته باشد. تطبیق با نیازها و قابلیت‌های انسان در طراحی ابزارها و تجهیزات ممکن است به چالش‌های فنی و طراحی منجر شود.

نیاز به آموزش

برای استفاده بهینه از محصولات و تجهیزات ارگونومیک، نیاز به آموزش و آشنایی کاربران با اصول و روش‌های استفاده مناسب دارد. در غیر این صورت، امکان استفاده صحیح از این تجهیزات کاهش می‌یابد.

تغییرات سازمانی

 برای ایجاد شرایط کاری ارگونومیک، ممکن است نیاز به تغییرات در سازمان و فرآیندهای کاری باشد. این تغییرات ممکن است نیاز به هماهنگی و تلاش بیشتر از سمت سازمان داشته باشد.

ارگونومی در محیط کار

ارگونومی در محیط کار به مطالعه طراحی محیط کار و تنظیمات آن برای افزایش راحتی و بهره‌وری کارکنان می‌پردازد. هدف اصلی ارگونومی در محیط کار، سازگاری بهینه بین فعالیت‌های انسانی و محیط فیزیکی است.

با به کارگیری اصول ارگونومی در طراحی محیط کار، می‌توان مشکلات احتمالی مرتبط با سلامت و ایمنی کارکنان را کاهش داد و باعث افزایش بهره‌وری و رضایت کارکنان شد.

اصول ارگونومی در محیط کار

در این قسمت سعی می شود برخی اصول و مباحث مرتبط با ارگونومی در محیط کار شرح داده شود:

• طراحی صحیح صندلی و میز (صندلی‌ها و میزهای کار باید قابل تنظیم باشند تا به کارکنان اجازه دهند در موقعیتی مناسب کار کنند. مثلاً ارتفاع صندلی و میز باید قابل تنظیم باشد تا افراد بتوانند موقعیت مناسب خود را تنظیم کنند.)
• صفحه نمایش و صفحه کلید (مکان قرارگیری صفحه نمایش و صفحه کلید باید به گونه‌ای باشد که گردن، کتف و دست کارکنان در حال کار در وضعیت طبیعی قرار بگیرند.)
• نورپردازی (استفاده از نور مصنوعی مناسب و نور طبیعی ورودی به محیط کار، می‌تواند به کاهش خستگی چشم و افزایش تمرکز کارکنان کمک کند.)
• دمای محیط (دمای بالا یا پایین محیط کار می‌تواند عملکرد کارکنان را تحت تأثیر قرار دهد و مشکلات سلامتی ایجاد کند.)
• حرکت و فضای کار(ایجاد فضاهایی برای استراحت مانند صندلی‌های خوابیده یا مکان های کوچک استراحت، می‌تواند بهره‌وری را افزایش دهد.)
• ابزار و تجهیزات (ابزارهای قابل تنظیم و مناسب برای استفاده بهینه کارکنان، می‌توانند راحتی و ایمنی کار را بهبود بخشند.)

پیشنهادات ارگونومیک برای سبك زندگی سالم

در انتهای این مقاله سعی می شود که چندین پیشنهاد ارگونومیک برای داشتن یک سبک زندگی سالم را به شما معرفی کنیم. این پیشنهادات عبارتند از:

درست نشستن

 نشستن در وضعیت صحیح و پشت به صندلی با پشتی برای حفظ قوس طبیعی کمر و پشت، به راحتی و سلامتی بیشتری برای شما منجر می‌شود.

استفاده مناسب از میز کار

 قرار دادن میز کار در ارتفاع مناسب برای شما (که زانوهایتان در زاویه 90 درجه قرار داشته باشند و دستانتان به طور طبیعی بر روی میز قرار گیرند) می‌تواند به راحتی در کار کردن و جلوگیری از کشیدگی و کجی دست‌ها کمک کند.

استفاده از صندلی مناسب

 استفاده از صندلی‌هایی با پشتی قابل تنظیم و حمایت‌دهنده برای نشستن در محل کار و خانه، به راحتی و سلامتی بیشتری برای شما ایجاد می‌کند. اطمینان حاصل کنید که صندلی شما استاندارد باشد.

ورزش منظم

 فعالیت بدنی منظم و تمرینات استقامتی و قوی‌سازی عضلات بدن به راحتی و سلامتی بیشتری برای شما منجر می‌شود. این فعالیت‌ها علاوه بر افزایش سلامتی عمومی، به تقویت عضلات، حفظ استقامت و جلوگیری از مشکلات جسمی مانند درد عضلانی و اسکلتی کمک می‌کنند.

استفاده از ابزارها و تجهیزات مناسب

در هنگام استفاده از ابزارها و تجهیزات مختلف، مانند کامپیوتر، تلفن همراه یا صندلی، توجه کنید که آنها به طور ارگونومیک طراحی شده باشند. استفاده از صفحه‌کلید و موس مناسب، تلفن همراه با صفحه نمایش مناسب و اندازه مناسب صندلی و میز کار، می‌تواند به راحتی و کاهش استرس بدنی کمک کند.

نوشیدن آب

تأثیر نوشیدن آب بر درمان آسیب‌دیدگی ‌و خستگی معمولاً مورد غفلت واقع شده است اما کمبود آب برای بدن خیلی مضر است. اگر به اندازه‌ی کافی آب بنوشید خواهید دید که احساس سرزندگی کرده و بهتر کار می‌کنید.

استراحت و توقف منظم

حفظ تعادل بین کار و استراحت برای حفظ سلامتی بسیار اهمیت دارد. در طول روز، استراحت‌های کوتاه و توقف‌های منظم برای استراحت از فعالیت‌های استرس‌زا و جلوگیری از خستگی و کاهش تمرکز بدنی و ذهنی اهمیت دارد.

مراقبت از چشم

نگهداری از سلامت چشم‌ها نیز برای یک زندگی سالم ارگونومیک بسیار مهم است. استفاده از نور محیطی مناسب، استفاده از صفحه نمایش با رزولوشن مناسب و درست کردن حالت نمایش می‌تواند به سلامت شما کمک کند.

مدیریت استرس

 مدیریت استرس نیز برای حفظ سلامت جسمی و روانی اهمیت دارد. فعالیت‌های روانشناختی مانند مدیتیشن، تمرینات تنفسی و مدیریت زمان می‌تواند به کاهش استرس کمک کند.

آیا ارگونومی ارزش هزینه کردن دارد؟

بدون شک، از آنجا که ارگونومی باعث بهبود راحتی، ایمنی و کارآمدی کاربران می‌شود، ارزش هزینه کردن دارد. 

در حقیقت ارگونومی می‌تواند در بسیاری از صنایع و زمینه‌ها به منظور بهبود کارایی و کاهش خطرات مرتبط با استفاده از محصولات و سیستم‌ها مورد استفاده قرار بگیرد. طراحی ارگونومیک می‌تواند به صورت مستقیم و غیرمستقیم تأثیرات قابل توجهی بر روی کارایی، بهره‌وری، سلامت و ایمنی کاربران داشته باشد.

بهره‌وری بالاتر از طریق بهینه‌سازی طراحی ارگونومیک به مزایایی همچون کاهش خطاها، کاهش خستگی و استرس کاربران، افزایش سرعت و دقت در انجام وظایف، کاهش نیاز به آموزش پیچیده، کاهش زمان آموزش و افزایش رضایت کاربران منجر می‌شود.

علاوه بر آن، طراحی ارگونومیک می‌تواند به کاهش هزینه‌ها در طول عمر محصول منجر شود. با توجه به اینکه محصولات و سیستم‌های طراحی شده با رویکرد ارگونومی احتمال بروز مشکلات و خطاها را کاهش می‌دهند، هزینه‌های مرتبط با تعمیرات، نگهداری و پشتیبانی کاهش می‌یابد.

همچنین، افزایش بهره‌وری و کاهش خستگی و استرس کاربران می‌تواند منجر به کاهش خطرات مرتبط با آسیب‌ها و حوادث کاری شود که نیز باعث صرفه‌جویی در هزینه‌ها می‌شود.

بنابراین، ارگونومی با بهبود کارایی و راحتی کاربران و کاهش هزینه‌های مرتبط با محصولات و سیستم‌ها، ارزش هزینه کردن را دارد.

جمع بندی ای سنج

ارگونومی به عنوان علم مطالعه و طراحی محیط کار بر اساس نیازهای انسان، بهبود راحتی، سلامت و عملکرد کاربران را هدف می‌گیرد. در نهایت ارتباط آسیب‌های شغلی با ارگونومی نشان می‌دهد که آسیب‌های شغلی می‌توانند بهداشت و راحتی فیزیکی و روانی کارکنان را تحت تأثیر قرار دهند، عملکرد کار را کاهش دهند و خطرات و تصادفات را افزایش دهند.

بنابراین استفاده از اصول ارگونومی در طراحی محیط کار و ابزارهای کاری، می‌تواند این مشکلات را کاهش داده و به بهبود شرایط کارکنان و افزایش بهره‌وری کمک کند.

برای حفط سلامتی و افزایش عملكردتان تا چه حد در محیط كاری سعی می كنید اصول ارگونومی را رعایت كنید؟ لطفا پیشنهادات و نظرات خودتان را با ما به اشتراك بگذارید.

سوالات متداول