سواد چیست | بررسی انواع آن

مفهوم سواد از گذشته تاکنون، تغییرات بسیاری داشته است و سازمان جهانی یونسکو، تعریف سواد را آپدیت می‌کند. در این نوشتار از ای سنج، معنای سواد را از ابتدا تا جدیدترین تعریف بررسی می‌کنیم.

اولین تعریف سواد در قرن بیستم

در اوایل قرن بیستم، تعریف سواد بسیار ساده تر از امروز بود. در آن زمان، سواد به توانایی خواندن و نوشتن زبان مادری اطلاق می‌شد. به عبارت دیگر، فردی باسواد محسوب می‌شد که می‌توانست:

• متون ساده را به زبان مادری خود بخواند و درک کند.
• با استفاده از حروف الفبا، جملات و متون ساده را به زبان مادری خود بنویسد.

این تعریف از سواد، حداقل‌ترین مهارت‌های زبانی را برای خواندن و نوشتن در نظر می‌گرفت و بر مهارت‌های پایه تمرکز داشت.

دلایل تمرکز بر خواندن و نوشتن در اولین تعریف سواد

• در آن زمان، دسترسی به آموزش به طور گسترده وجود نداشت و بسیاری از افراد امکان تحصیلات رسمی را نداشتند.
• زبان مادری، زبان اصلی ارتباطات در جامعه بود و تسلط بر آن برای مشارکت در زندگی اجتماعی ضروری بود.
• خواندن و نوشتن، دروازه ورود به اطلاعات و دانش بود و افراد باسواد می‌توانستند از طریق مطالعه، دانش خود را افزایش دهند.

دومین تعریف سواد از دیدگاه سازمان ملل

دومین تعریف سواد در اواخر قرن بیستم، ارائه شد و به فردی باسواد گفته می‌شد که علاوه بر توانایی خواندن و نوشتن، توانایی کار با رایانه و توانایی تکلم یک زبان خارجی را هم داشته باشد.

1. توانایی استفاده از رایانه

• استفاده از رایانه در اواخر قرن بیستم به طور فزاینده‌ای در حال گسترش بود و مهارت‌های کامپیوتری برای موفقیت در زندگی روزمره و حرفه ای ضروری شده بود.
• این تعریف شامل توانایی‌های پایه‌ای مانند استفاده از نرم‌افزارهای رایج، جستجو در اینترنت و ارسال و دریافت ایمیل می‌شد.

2. دانستن یک زبان خارجی

• جهانی شدن و افزایش ارتباطات بین‌المللی، تسلط بر یک زبان خارجی را برای ارتباط موثر با افراد از دیگر فرهنگ‌ها ضروری کرده بود.
• این تعریف شامل توانایی صحبت کردن، درک مطلب، خواندن و نوشتن به یک زبان خارجی در سطح مبتدی می‌شد.

سومین تعریف سواد

در دهه دوم قرن بیست و یکم، سازمان ملل متحد بار دیگر تعریف سواد را به روز رسانی کرد. این تعریف، علاوه بر داشتن مولفه‌های بالا، سوادهای زیر هم را شامل می‌شود:

1. سواد عاطفی

• توانایی برقراری روابط عاطفی سالم با خانواده، دوستان و همکاران
• توانایی شناخت و مدیریت احساسات خود و دیگران
• توانایی مقابله با استرس و چالش‌های زندگی

2. سواد ارتباطی

• توانایی برقراری ارتباط موثر با افراد مختلف در موقعیت‌های مختلف
• توانایی گوش دادن فعال و ابراز نظر واضح و شفاف
• توانایی حل تعارضات و مذاکره

3. سواد مالی

• توانایی مدیریت منابع مالی و بودجه‌بندی
• توانایی سرمایه‌گذاری و پس‌انداز
• توانایی شناخت و اجتناب از کلاهبرداری‌های مالی

4. سواد رسانه‌ای

• توانایی تشخیص اخبار جعلی و اطلاعات نادرست
• توانایی استفاده از منابع اطلاعاتی معتبر
• توانایی تولید محتوای رسانه‌ای

5. سواد تربیتی

• توانایی تربیت فرزندان و ایجاد محیطی امن و حمایتی برای آنها
• توانایی آموزش مهارت‌های زندگی به فرزندان
• توانایی برقراری ارتباط موثر با فرزندان

6. سواد رایانه‌ای

• توانایی استفاده از رایانه و نرم‌افزارهای مختلف
• توانایی جستجو در اینترنت و استفاده از منابع آنلاین
• توانایی حل مشکلات رایانه‌ای

7. سواد علمی

• توانایی درک مفاهیم علمی و فناوری
• توانایی تفکر انتقادی و حل مسئله
• توانایی استفاده از علم و فناوری برای حل مشکلات

8. سواد حقوقی

• آشنایی با حقوق و تکالیف قانونی
• توانایی دفاع از حقوق خود
• توانایی حل مشکلات حقوقی

9. سواد سلامتی

• توانایی حفظ و ارتقای سلامت خود و دیگران
• توانایی پیشگیری از بیماری‌ها
• توانایی انتخاب سبک زندگی سالم

10. سواد محیط زیستی

• آگاهی از مسائل زیست محیطی
• توانایی حفظ محیط زیست
• توانایی انتخاب سبک زندگی پایدار

11. سواد هنری

• توانایی درک و قدردانی از هنر
• توانایی خلق آثار هنری
• توانایی استفاده از هنر برای بیان خود

12. سواد شهروندی

• آشنایی با حقوق و تکالیف شهروندی
• توانایی مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی
• توانایی حل مشکلات جامعه

جدیدترین تعریف سواد: توانایی ایجاد تغییر

یونسکو به تازگی تعریف جدیدی از سواد ارائه داده است که بر مبنای توانایی ایجاد تغییر استوار است. در این تعریف، فردی باسواد محسوب می‌شود که بتواند با استفاده از خوانده‌ها و آموخته‌های خود، تغییری در زندگی خود ایجاد کند.

به عبارت دیگر، سواد فقط به معنای دانستن نیست، بلکه به معنای به کارگیری دانش برای بهبود زندگی خود و جامعه است.

این تعریف جدید، سواد را به عنوان یک فرایند پویا و فعال در نظر می‌گیرد که به طور مداوم در حال تکامل است. سواد در این تعریف، صرفاً به خواندن و نوشتن یا تسلط بر مهارت‌های کامپیوتری و زبان خارجی محدود نمی‌شود، بلکه شامل مجموعه‌ای از مهارت‌ها و توانایی‌ها است که فرد را قادر به مشارکت فعال در جامعه می‌کند.

چرا الزاما سواد باعث تغییر در زندگی نمی‌شود؟

بسیاری از افراد ممکن است که با سواد باشند ولی تغییر مثبتی در زندگی خود را احساس نمی‌کنند، سوال اصلی اینجا است که چرا این تغییر مثبت به وجود نمی‌آید؟ نیاز است که به تفاوت دانش و اطلاعات، آگاهی داشته باشیم.

تفاوت دانش و اطلاعات

داده یا دیتا به مجموعه‌ای از اعداد، حروف، تصاویر و یا هر نوع نماد دیگری اطلاق می‌شود که معنای خاصی ندارند. داده‌ها مواد خام اطلاعات هستند.

اطلاعات داده‌هایی هستند که معنی‌دار شده‌اند. اطلاعات نتیجه پردازش و تجزیه و تحلیل داده‌ها است. اطلاعات به ما در درک دنیای اطراف کمک می‌کند.

دانش مجموعه‌ای از اطلاعات است که با هم ارتباط دارند و به یک فهم عمیق‌تر منجر می‌شود. دانش به ما در تفسیر اطلاعات و کاربرد آنها در زندگی کمک می‌کند.

به عبارت دیگر:

• داده مرحله اول است. این مواد خام اطلاعات هستند.
• اطلاعات مرحله دوم است. این داده‌هایی هستند که معنی‌دار شده‌اند.
• دانش مرحله سوم است. این اطلاعاتی است که با هم ارتباط دارند و به یک فهم عمیق‌تر منجر می‌شود.

روش‌های بهبود زندگی بر اساس دانسته‌ها

اولین قدم برای ایجاد تغییر بر اساس دانسته‌ها، درک عمیق و تجزیه و تحلیل دانسته‌ها است. این دانسته‌ها می‌توانند ناشی از تجربه باشند یا آموزش رسمی.

برای درک عمیق دانسته‌ها، باید:

• اطلاعات را به طور کامل و دقیق درک کنیم.
• ارتباط بین اطلاعات مختلف را شناسایی کنیم.
• معنای اطلاعات را برای خودمان تفسیر کنیم.

برای تجزیه و تحلیل دانسته‌ها، باید:

• اطلاعات را به بخش‌های کوچکتر تقسیم کنیم.
• هر بخش را به طور جداگانه بررسی کنیم.
• نقاط قوت و ضعف اطلاعات را شناسایی کنیم.

درک عمیق و تجزیه و تحلیل دانسته‌ها به ما کمک می‌کند تا:

• از اطلاعات به طور موثر استفاده کنیم.
• تصمیمات بهتر بگیریم.
• مسائل را به طور موثرتری حل کنیم.

گام دوم: برنامه‌ریزی برای تغییر

پس از درک عمیق و تجزیه و تحلیل دانسته‌ها، باید برای ایجاد تغییر برنامه‌ریزی کنیم. این برنامه‌ریزی باید شامل موارد زیر باشد:

• اهداف مشخص و قابل‌اندازه‌گیری
• گام‌های عملی برای رسیدن به اهداف
• منابع لازم برای اجرای برنامه
• محدودیت‌های موجود
• راهکارهای مقابله با محدودیت‌ها

گام سوم: اقدام و عمل

مهم‌ترین گام برای ایجاد تغییر، اقدام و عمل است. باید با عزم و اراده برنامه خود را اجرا کنیم. در طول اجرای برنامه، باید موارد زیر را در نظر داشته باشیم:

• انعطاف‌پذیری و توانایی تغییر برنامه در صورت نیاز
• صبوری و پشتکار
• یادگیری از اشتباهات

گام چهارم: ارزیابی و بازخورد

پس از اجرای برنامه، باید نتایج را ارزیابی کنیم. این ارزیابی به ما کمک می‌کند تا:

• میزان موفقیت برنامه را مشخص کنیم.
• نقاط قوت و ضعف برنامه را شناسایی کنیم.
• برنامه را برای آینده بهبود بخشیم.

سخن نهایی

در گذشته به شخصی باسواد گفته می‌شد که توانایی خواندن و نوشتن داشت یا دارای مدرک تحصیلی بود، ولی امروزه تعریف سواد با توجه به تغییرات جامعه هم دگرگون شده است و توسط سازمان ملل تعریف جدیدی از سواد، ارائه شده است. در این نوشتار به طور کامل، همه تعاریف سواد از ابتدا تا کنون را بررسی کردیم تا بتوانید اطلاعات خود را آپدیت کنید.

سوالات متداول