اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) چیست؟ علائم و درمان آن

تقریبا در زندگی همه ما انسان‌ها، اتفاقاتی رخ داده که بسیار دردناک بوده است، اتفاقاتی مانند تصادف، مرگ یکی از عزیزان و یا سوء استفاده جنسی، می‌تواند آسیب شدیدی به روح و روان ما وارد کند.

احتمالا برای شما هم اتفاق افتاده است که بعد از تجربه یک اتفاق تلخ، دچار آشوب، اضطراب و کابوس دیدن شده باشید. آیا می‌دانستید اختلالی که پس از بروز یک سانحه برای شما به وجود می‌آید بسیار فراگیر است؟

اگر شما هم درگیر اختلال استرس پس از سانحه هستید با استفاده از این نوشتار می‌توانید به صورت کامل با این موضوع آشنا شده و بهترین روش درمانی را انجام دهید.

اختلال استرس پس از سانحه چیست؟

این اختلال به عنوان یک ضعف محسوب نمی‌شود، بلکه همانطور که متوجه شدید یک اختلال است که قابل تشخیص و درمان می‌باشد.

اختلال استرس پس از سانحه زمانی رخ می‌دهد که شما به صورت مستقیم یک صحنه دردناک را تجربه کرده‌اید و روح شما پس از آن ماجرا، دچار تشویش شده است.

اختلال استرس پس از سانحه می‌تواند بعد از اتفاقاتی مانند بلایای طبیعی، تصادف و جنگ رخ دهد، در ادامه به بررسی کامل علائم این اختلال می‌پردازیم.

چرا حوادث پس از سانحه، شوکه کننده است؟

حوادث تروماتیک به دلیل ماهیت غیرقابل پیش‌بینی، ناگهانی و طاقت‌فرسای خود، می‌توانند بسیار شوکه‌کننده باشند. این نوع رویدادها به طور ناگهانی دنیای امن و قابل پیش‌بینی فرد را مختل می‌کنند و احساس ترس، اضطراب و بی‌ثباتی را به وجود می‌آورند. این نوع رویدادها می‌توانند سلامت و امنیت جسمی و روانی فرد را به طور جدی تهدید کنند.

همچنین افرادی که در گذشته تجارب آسیب‌زایی داشته‌اند، ممکن است در برابر حوادث تروماتیک جدید آسیب‌پذیرتر باشند و فرد احساس کنترل خود را بر زندگی و محیط اطرافش از دست می‌دهد.

اختلال استرس پس از سانحه از چه زمانی آغاز می‌شود؟

اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) می‌تواند در هر زمانی پس از تجربه یک رویداد تروماتیک شروع شود. معمولاً علائم PTSD در عرض 6 ماه پس از وقوع حادثه ظاهر می‌شوند. اما در برخی موارد، علائم ممکن است بعد از 6 ماه یا حتی سال‌ها بعد، خود را نشان دهد.

عوامل زیر بر زمان بروز اختلال استرس پس از سانحه موثر است:

• شدت رویداد تروماتیک: رویدادهای تروماتیک شدیدتر، احتمال ابتلا به PTSD را افزایش می‌دهند و ممکن است علائم زودتر ظاهر شوند.
• حمایت اجتماعی: افراد با حمایت اجتماعی قوی، احتمال ابتلا به PTSD را کمتر دارند و احتمالا علائم آنها دیرتر ظاهر شود.
• سابقه سلامت روان: افراد با سابقه مشکلات سلامت روان، احتمال ابتلا به PTSD را بیشتر دارند و ممکن است علائم آنها زودتر ظاهر شود.

علائم اختلال استرس پس از سانحه

زمان شروع این اختلال به طور دقیق مشخص نیست، اختلال استرس پس از سانحه ممکن است یک ماه بعد از آن اتفاق آغاز شود و همچنین امکان دارد که تا سال‌ها به صورت پنهان باقی بماند.

شناخت این علائم بسیار مهم است تا بتوانید با انجام درمان مناسب، اجازه ندهید که خللی در زندگی عادی شما به وجود آید.

برای  تشخصیص علائم استرس پس از سانحه، شما باید موارد زیر را بیش از یک ما تجربه کرده باشید:

• دو یا چند علامت برانگیختگی و واکنشی که پس از آسیب شروع می‌شوند.
• یک یا چند علامت اجتنابی
• دو یا چند علامت که بر خلق‌وخو و تفکر تأثیر می‌گذارند.
• یک یا چند علامت مزاحم

در ادامه، به هر کدام از این علائم به صورت کامل اشاره می‌کنیم.

بررسی علائم مزاحم اختلال پس از سانحه

علائم مزاحم اختلال استرس شامل این موارد است: 

• فلاش‌بک‌ها: عود مجدد خاطرات ناگوار و ترسناک از رویداد آسیب‌زا به‌ صورت تصاویر، صداها، بوها یا احساسات.
• کابوس‌های شبانه: رویاهای ترسناک و زنده‌ای که به رویداد آسیب‌زا مرتبط هستند.
• ترس و پریشانی شدید: واکنش‌های اضطرابی شدید به محرک‌هایی که یادآور رویداد آسیب‌زا هستند.
• تغییرات خلقی: احساس غم، عصبانیت، بی‌تفاوتی یا گناه.
• مشکلات تمرکز: تمرکز یا به خاطر سپردن چیزها دشوار است.
• تغییرات در واکنش‌های جسمی: مشکلات خواب، تحریک‌پذیری، خستگی یا اختلالات گوارشی

علائم اجتنابی اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)

• اجتناب از فکر کردن، صحبت کردن یا انجام کارهایی که باعث یادآوری رویداد می‌شوند. این  مورد می‌تواند شامل اجتناب از مکان‌ها، افراد یا فعالیت‌هایی باشد که یادآور رویداد هستند.
• اجتناب از احساسات یا افکار مرتبط با رویداد که می‌تواند شامل اجتناب از احساسات ناراحت‌کننده مانند غم، خشم یا ترس باشد.
• اجتناب از فعالیت‌هایی که فرد قبل از رویداد از آنها لذت می‌برد.

علائم تاثیر گذار بر خلق و خوی انسان

• ناتوانی در فراموش کردن حادثه: افراد مبتلا به PTSD ممکن است برخی از جنبه‌های حادثه را به یاد نیاورند یا در به یاد آوردن آنها دچار مشکل شوند.
• احساس گناه و سرزنش: این افراد ممکن است احساس گناه داشته باشند که چرا از خود یا دیگران در برابر آن حادثه محافظت نکرده‌اند. آنها همچنین ممکن است احساس کنند که مقصر حادثه هستند یا که باید می‌توانستند از آن جلوگیری کنند.
• احساس جدایی و بیگانگی از دیگران و بی‌حسی عاطفی و ذهنی: یکی دیگر از این علائم مربوط به احساس جدایی و احساس غریبگی با دوستان و فامیل است.
• کاهش علاقه به زندگی: افراد مبتلا اختلال استرس پس از سانحه  علاقه خود را به فعالیت‌هایی که قبلاً از آنها لذت می‌بردند، از دست می‌دهند.
• مشکل در تمرکز کردن: اگر درگیر اختلال استرس پس از سانحه شده‌اید نمی‌توانید درباره یک موضوع خاص تمرکز داشته باشید.
• بروز مشکلات روانی مانند افسردگی، فوبیا و اضطراب: مشکلات روانی دیگری مانند افسردگی، فوبیا و اضطراب نیز از دیگر ویژگی‌های این اختلال است. 

این علائم می‌توانند بر زندگی فرد تأثیر منفی بگذارند. آنها می‌توانند منجر به مشکلات در روابط، کار و مدرسه شوند. همچنین می‌توانند باعث ایجاد مشکلات سلامتی جسمی مانند سردرد، مشکلات گوارشی و مشکلات خواب شوند.

علائم برانگیختگی استرس پس از سانحه

علائم برانگیختگی و واکنش‌پذیری اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) عبارتند از:

• مشکل در خوابیدن: افراد مبتلا به PTSD  مشکل در به خواب رفتن، خواب ماندن یا خواب عمیق داشته باشند.

• تحریک‌پذیری و طغیان عصبانیت: این افراد تحریک‌پذیری بیشتری دارند و به راحتی عصبانی می شوند.

• افزایش حساسیت به خطرات احتمالی: افراد پس از اختلال استرس پس از سانحه ممکن است به خطرات احتمالی بیش از حد حساس باشند و در مکان‌های شلوغ یا در موقعیت‌هایی که یادآور رویداد هستند، احساس ناامنی کنند.

این علائم می‌توانند بر زندگی فرد تأثیر منفی بگذارند. آنها می‌توانند منجر به مشکلات در روابط، کار و مدرسه شده و همچنین می‌توانند باعث ایجاد مشکلات سلامتی جسمی مانند سردرد، مشکلات گوارشی و مشکلات قلبی عروقی شوند.

علائم جسمانی اختلال استرس پس از سانحه

افراد مبتلا به PTSD ممکن است علائم جسمی مختلفی را تجربه کنند. این علائم می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• تعریق
• لرزش
• سردرد
• سرگیجه
• مشکلات معده
• درد قفسه سینه
• ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن که منجر به بروز عفونت‌های مکرر می‌شود.

بررسی علائم اختلال استرس پس از سانحه در کودکان و نوجوانان

علائم اختلال استرس پس از سانحه در سنین مختلف است، به عنوان مثال کودکان زیر 6 سال دچار شب ادراری، وابستگی زیاد به والدین و وجود مشکل در تکلم می‌شوند.

بچه هایی که بین 5 تا 12 سال هستند سانحه را برای دیگران بیان کرده و یا دچار کابوس‌های شبانه شوند. در سنین 12 تا 18 سالگی این علائم به صورت پرخاشگری، بی احترامی و رفتارهای مخرب، خود را نشان می‌دهد. 

علت ایجاد اختلال استرس پس از سانحه

طی تحقیقاتی که انجام شده است هنوز علت ایجاد اختلال استرس پس از سانحه به صورت دقیق مشخص نیست، ولی این اختلال می‌تواند به دلایلی مانند داشتن تجربه قبلی، استرس و اضطراب خانوادگی و مسائل بیولوژیکی باشد، همچنین افراد با سابقه سوء استفاده یا تروما در کودکی، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به PTSD هستند.

عوامل موثر در ایجاد اختلال استرس پس از سانحه

برای آگاهی بیشتر از عوامل موثر در بروز این اختلال، نکات مهمی را در ادامه بررسی می‌کنیم:

تفاوت در ساختار مغز

اسکن مغز نشان داده است که ساختار هیپوکامپ در افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه در مقایسه با دیگران متفاوت است. هیپوکامپ در پردازش احساسات و خاطرات نقش دارد.

مطالعات نشان داده‌اند که هیپوکامپ افراد مبتلا به PTSD کوچک‌تر یا کم‌فعال‌تر از افراد سالم است. این تغییرات می‌توانند باعث مشکلاتی در پردازش اطلاعات مربوط به احساسات و خاطرات شوند.

به عنوان مثال، افراد مبتلا به PTSD ممکن است در به خاطر سپردن جزئیات رویداد آسیب‌زا مشکل داشته باشند یا ممکن است آن را به طور مکرر به یاد آورند. آنها همچنین ممکن است در کنترل احساسات خود مشکل داشته باشند و ممکن است احساس اضطراب، خشم یا افسردگی را تجربه کنند.

پاسخ به استرس

به نظر می‌رسد میزان هورمون‌هایی که به طور معمول در شرایط جنگ یا گریز آزاد می‌شوند، در افراد مبتلا به این اختلال متفاوت است. این هورمون‌ها می‌توانند باعث افزایش اضطراب، تحریک‌پذیری و مشکلات خواب شوند.

مطالعات نشان داده‌اند که افراد مبتلا به PTSD میزان کورتیزول بیشتری در خون خود دارند. کورتیزول هورمونی است که در پاسخ به استرس آزاد می‌شود.

کورتیزول اضافی می‌تواند باعث افزایش ضربان قلب، فشار خون و تعریق شود. همچنین می‌تواند باعث مشکلات خواب، تحریک‌پذیری و مشکلات تمرکز شود.

جنسیت

اگرچه مردان بیشتر در معرض خشونت هستند، اما زنان شانس بیشتری برای ابتلا به این اختلال را دارند.

مطالعات نشان داده‌اند که از هر چهار نفر مبتلا به PTSD، سه نفر زن هستند. این تفاوت جنسیت هنوز به طور کامل درک نشده است.

برخی از محققان معتقدند که این تفاوت ممکن است به دلیل تفاوت‌های هورمونی یا تفاوت‌های در نحوه پردازش استرس در مردان و زنان باشد.

به عنوان مثال، زنان نسبت به مردان بیشتر هورمون استروژن تولید می‌کنند. استروژن می‌تواند باعث افزایش حساسیت به استرس شود. همچنین، زنان ممکن است در مقایسه با مردان، احساسات خود را به روشی متفاوت بیان کنند. این می‌تواند باعث شود که زنان احساسات خود را به صورت علائم PTSD تجربه کنند.

انواع اختلال استرس پس از سانحه

انواع اختلال استرس پس از سانحه عبارتند از:

• اختلال استرس حاد (ASD): این اختلال یک اختلال گذرا است که معمولاً در عرض چند هفته پس از یک رویداد آسیب‌زا ایجاد می‌شود. علائم ASD مشابه علائم PTSD هستند، اما معمولاً خفیف‌تر بوده و به خودی خود برطرف می‌شوند.
• اختلال استرس پس از سانحه (PTSD): این اختلال یک اختلال مزمن است که می‌تواند ماه‌ها یا سال‌ها پس از یک رویداد آسیب‌زا ادامه داشته باشد. علائم PTSD می‌توانند شدید باشند و بر زندگی فرد تأثیر منفی بگذارند.
• اختلال استرس پس از سانحه پیچیده (CPTSD): این اختلال یک نوع PTSD است که در افرادی ایجاد می‌شود که در معرض یک دوره طولانی‌مدت از سوء استفاده یا تروما قرار گرفته‌اند و شامل علائمی مانند اختلالات شخصیتی، اختلالات خوردن و سوء مصرف مواد است.

عوارض ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)

به دلیل عدم آگاهی و بی‌توجهی افراد به احساسات خود، این عوارض می‌تواند به صورت بسیار شدیدی خود را نشان دهد، برای کودکان و نوجوانان باید خیلی سریع به فکر راه درمان و مبارزه با این اختلال بود، عوارضی که بعد از این اختلال رخ می‌دهد شامل افسردگی، اضطراب، مصرف مواد مخدر، کم شدن اشتها و خودکشی می‌باشد.

برای جلوگیری از تشدید این عوارض باید اختلال استرس پس از سانحه را جدی بگیرید.

روش‌های پیشگیری از اختلال استرس پس از سانحه

حادثه هیچگاه خبر نمی‌کند ولی شما می‌توانید پس از بروز حادثه و مشکل، از روش‌هایی مانند مدیریت احساسات، شرکت در کارهای انسان دوستانه، ارتباط بیشتر با دوستان و افراد مورد علاقه و صحبت درباره احساس ناخوشایند استفاده کنید.
هر چند که در هر صورت با این اختلال مواجه می‌شوید ولی می‌توانید با این روش‌ها، مانع از شدیدتر شدن آن شوید.

روش تشخیص اختلال استرس پس از سانحه

برای تشخیص صحیح، پزشک ابتدا پرونده پزشکی شما را بررسی می‌کند که مربوط به مشکلات جسمی است، در قدم بعدی به بررسی مشکلات روحی خواهد پرداخت و از تست تشخیص اختلال استرس پس از سانحه استفاده می‌کند.
پس از به دست آوردن اطلاعات و داده‌های مورد نیاز، با استفاده از راهنمای تشخیص اختلالات روانی، نتیجه نهایی را به اطلاع شما خواهد رساند.

تست اختلال استرس پس از سانحه

چک لیست اختلال استرس پس از سانحه یک پرسشنامه  ۲۰ سوالی است که شدت و فراوانی علائم اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) را اندازه‌گیری می‌کند.

این پرسشنامه توسط کنت ام. سیلورسترینگ و همکارانش در دانشگاه ایالتی میشیگان در سال ۲۰۱۰ توسعه یافت. این پرسشنامه به چهار مقیاس تقسیم می‌شود:

• یادآوری مجدد: شامل علائمی مانند فلاش بک، خواب‌های آشفته و افکار و احساسات مکرر است.
• اجتناب: شامل علائمی مانند اجتناب از مکان‌ها، افراد یا فعالیت‌های مرتبط با رویداد آسیب‌زا  و خشک شدن است.
• افزایش برانگیختگی: شامل علائمی مانند تحریک‌پذیری و پرخاشگری، افزایش واکنش‌های ترس و دشوار بودن خواب  است.
• اختلال در عملکرد: شامل علائمی مانند مشکلات در روابط و مشکلات در کار یا تحصیل است.

برای هر سوال، پاسخ‌دهندگان باید میزان ناراحتی یا اختلالی را که در یک ماه گذشته در اثر آن تجربه کرده‌اند، در مقیاس صفر تا چهار ارزیابی کنند. نمره کل PCL-5 از صفر تا ۸۰ است. نمره بالاتر نشان‌دهنده شدت بیشتر علائم PTSD است.

PCL-5 یک ابزار اندازه‌گیری معتبر و قابل اعتماد برای PTSD است. این پرسشنامه در مطالعات متعددی مورد استفاده قرار گرفته است و نتایج آن با سایر روش‌های تشخیص PTSD، مانند مصاحبه بالینی، مطابقت دارد.

PCL-5 در زمینه‌های مختلف، از جمله تحقیقات، ارزیابی بالینی و مراقبت‌های بهداشتی، کاربرد دارد. این پرسشنامه می‌تواند برای شناسایی افراد مبتلا به PTSD، ارزیابی شدت علائم آنها و پیگیری روند درمان آنها استفاده شود.

روش درمان اختلال استرس پس از سانحه

برای درمان این اختلال می‌توان از ترکیب دارو و روان درمانی استفاده کرد که در ادامه به بررسی هر کدام از این دو روش می‌پردازیم.

روان درمانی استرس پس از سانحه

درمان این اختلال به وسیله روان درمانی به روش‌های مختلفی انجام می‌شود: 

• درمان شناختی-رفتاری (CBT) یک نوع روان‌درمانی است که بر تغییر الگوهای فکری و رفتاری اختلال تمرکز می‌کند. CBT برای اختلال استرس پس از سانحه یک درمان مؤثر است که می‌تواند به افراد مبتلا به این اختلال کمک کند تا علائم خود را مدیریت کنند و زندگی سالم‌تری داشته باشند.
• در مواجهه‌درمانی، درمانگر به شما کمک می‌کند تا با محرک‌هایی که باعث یادآوری رویداد آسیب‌زا می‌شوند، به طور ایمن و کنترل‌شده روبرو شوید. این محرک‌ها می‌توانند شامل مواردی مانند افکار یا تصاویر مربوط به رویداد آسیب‌زا مکان‌ها یا موقعیت‌های دردناک باشد.
• حساسیت زدایی اختلال پس از سانحه بر اساس این نظریه است که خاطرات آسیب‌زا به طور کامل پردازش نشده‌اند و این امر باعث می‌شود که فرد به طور مداوم به رویداد آسیب‌زا واکنش نشان دهد. این روش به فرد کمک می‌کند تا خاطرات آسیب‌زا را پردازش کند و نحوه واکنش خود را به آنها تغییر دهد.

روش دارو درمانی اختلال استرس پس از سانحه

بر اساس شرایط روحی هر فرد، از داروهای متفاوتی استفاده می‌شود: 

• مصرف داروهای ضدافسردگی: این نوع داروها شامل سرترالین و پاروکستین است که مشکلات مربوط به بی‌خوابی، افسردگی و اضطراب را برطرف می‌کند.
• داروهای ضد اضطراب: داروهای ضداضطراب می‌توانند به تسکین اضطراب شدید و مشکلات مربوط به آن در افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) کمک کنند.  داروهای ضداضطراب با کاهش فعالیت سیستم عصبی مرکزی عمل کرده و می تواند باعث کاهش علائم اضطراب مانند تنش، تحریک پذیری، بی خوابی و مشکلات تمرکز شود.
• داروی پرازوسین (Prazosin): یک داروی ضدفشار خون است که همچنین برای درمان اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) استفاده می شود. این دارو با مسدود کردن گیرنده های آلفا-1 در بدن کار می کند.
  این کار می تواند باعث کاهش فشار خون، ضربان قلب و علائم اضطراب شود. مطالعات نشان داده اند که پرازوسین می تواند به کاهش علائم PTSD کمک کند، به ویژه کابوس ها. به عنوان مثال، یک مطالعه نشان داد که پرازوسین می تواند شدت کابوس ها را در 60 درصد از افراد مبتلا به PTSD کاهش دهد.

استفاده از درمان‌های تجربی اختلال استرس پس از سانحه

هنوز تحقیقات جامع و کاملی درباره اثربخشی این درمان‌ها انجام نشده است ولی طی تحقیقات اولیه، هورمون درمانی با کورتیزول می‌تواند این اختلال را کاهش دهد البته به شرطی که بلافاصله بعد از سانحه انجام شود، یکی دیگر از درمان‌های تجربی استفاده از بازی‌های رایانه‌ای است. برای ثابت شدن این درمان‌ها نیاز به تحقیقات بیشتری می‌باشد.

تفاوت اختلال استرس پس از سانحه و اضطراب

اضطراب یکی از علائم اختلال پس از سانحه است که می‌توانید با آن مواجه شوید و بعد از بروز یک حادثه ایجاد می‌شود، اما اضطراب در اثر استرس به وجود می‌آید و الزاما بعد از یک حادثه خاص برای ما ایجاد نمی‌شود.

سخن نهایی 

در این نوشتار از بررسی کامل اختلال استرس پس از سانحه، تمام ویژگی‌ها و جنبه‌های این مشکل را بررسی کردیم، این اختلال بعد از تجربه یک حادثه دردناک به وجود می‌آید که می‌تواند زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد.

با توجه به شدت این مشکل، راه‌های درمانی مختلفی اتخاذ می‌شود که باید در زیر نظر پزشک، روند درمان را طی کنید.

سوالات متداول