

تأثیر اختلالات خواب بر سلامت روان
خواب، یکی از نیازهای اساسی بدن انسان است که برای حفظ سلامت جسمی و روانی ضروری محسوب میشود. اختلالات خواب از قبیل بیخوابی، آپنه خواب و اختلالات خواب مرتبط با اضطراب و افسردگی، بر کیفیت زندگی افراد تأثیر منفی میگذارند و میتوانند منجر به مشکلات جدی سلامتی از جمله بیماریهای قلبی، دیابت و اختلالات روانی شوند. در این مقاله، به بررسی جامع تأثیر اختلالات خواب بر سلامت روان خواهیم پرداخت.
ارتباط بین خواب و سلامت روان
خواب و سلامت روان ارتباط تنگاتنگی با هم دارند. در طول خواب، مغز فعالیتهای مختلفی را انجام میدهد که برای یادگیری، حافظه و تنظیم خلقوخو ضروری هستند. کمبود خواب میتواند بر عملکرد مغز تأثیر بگذارد و منجر به مشکلات شناختی، کاهش تمرکز و افزایش تحریکپذیری شود.
در حقیقت فعالیت مغز در طول خواب نوسان میکند و در طول مراحل مختلف خواب که چرخه خواب را تشکیل میدهد، افزایش و کاهش مییابد. هر مرحله نقشی در سلامت مغز ایفا میکند و به فعالیت در بخشهای مختلف مغز اجازه میدهد تا بالا یا پایین برود و تفکر، یادگیری و حافظه بهتری را ممکن کند.
تحقیقات همچنین نشان داده است که فعالیت مغز در طول خواب تأثیرات عمیقی بر سلامت عاطفی و روانی دارد. خواب کافی، بهویژه خواب با حرکت سریع چشم (REM)، پردازش اطلاعات عاطفی مغز را تسهیل میکند.
در طول خواب، مغز برای ارزیابی و یادآوری افکار و خاطرات کار میکند و به نظر میرسد که کمبود خواب بهویژه برای تثبیت محتوای عاطفی مثبت، مضر است. این مسئله میتواند بر خلقوخو و واکنش عاطفی تأثیر بگذارد و با اختلالات سلامت روان و شدت آنها، از جمله خطر افکار یا رفتارهای خودکشی مرتبط است.
با این فرضیه، دیدگاه سنتی که معتقد بود مشکلات خواب یکی از علائم اختلالات سلامت روان است، به طور فزایندهای زیر سؤال میرود. در عوض، مشخص شده است که یک رابطه دوسویه بین خواب و سلامت روان وجود دارد که در آن مشکلات خواب ممکن است هم علت و هم پیامد مشکلات سلامت روان باشد.
از این رو تحقیقات بیشتری برای شناسایی ارتباطات متنوع بین خواب و سلامت روان و همچنین اینکه چگونه رابطه چندوجهی آنها میتواند تحتتأثیر عوامل متعدد در مورد هر شخص خاص قرار گیرد، موردنیاز است.
آپنه انسدادی خواب (OSA) جنبه دیگری از خواب است که با سلامت روان مرتبط است. OSA اختلالی است که شامل مکث در تنفس در طول خواب و کاهش سطح اکسیژن بدن و ایجاد خواب پراکنده و مختل میشود.
OSA بیشتر در افراد مبتلا به بیماریهای روانپزشکی رخ میدهد و ممکن است سلامت جسمانی آنها را کاهش داده و خطر ناراحتی روانی جدی آنها را افزایش دهد.
انواع اختلالات خواب و تأثیرات آنها
اختلالات خواب طیف وسیعی از مشکلات مربوط به خواب را شامل میشوند که میتوانند کیفیت زندگی را به شدت تحتتأثیر قرار دهند. در این بخش شما را با انواع اختلالات خواب و تأثیرات آنها آشنا میکنیم:
بیخوابی
بیخوابی شایعترین اختلال خواب است و با مشکل در به خوابرفتن، حفظ خواب یا بیدارشدن زودهنگام همراه است. بیخوابی میتواند منجر به افسردگی، اضطراب و کاهش عملکرد در طول روز شود.
آپنه خواب
در آپنه خواب، تنفس فرد به طور مکرر در طول خواب قطع شده و منجر به کاهش سطح اکسیژن در خون میشود. آپنه خواب میتواند موجب خوابآلودگی روزانه، تحریکپذیری و افزایش خطر ابتلا به بیماریهای قلبی شود.
نارکولپسی
نارکولپسی یک اختلال عصبی است که منجر به خوابآلودگی شدید در طول روز و حملات خواب ناگهانی میشود. نارکولپسی میتواند موجب مشکلات در کار، تحصیل و روابط اجتماعی شود.
اختلالات خواب رفتاری REM
این اختلال با رفتارهای پیچیده و گاهی خطرناک در طول خواب REM همراه است. اختلالات خواب رفتاری REM میتوانند منجر به آسیب فیزیکی به خود یا دیگران شوند.

حدود 90 درصد از افراد مبتلا به افسردگی و 80 درصد از افراد مبتلا به اضطراب، از اختلالات خواب هم رنج میبرند.
تأثیرات اختلالات خواب بر سلامت روان
در این بخش به معرفی تأثیرات خواب بر سلامت روان میپردازیم:
افسردگی و اضطراب
اختلالات خواب یکی از علائم شایع افسردگی و اضطراب است. افراد مبتلا به این اختلالات اغلب از بیخوابی، خوابآلودگی در طول روز و کابوسهای شبانه رنج میبرند.
اختلالات خلقی
اختلالات خواب با اختلالات خلقی دوقطبی هم مرتبط است. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است دورههای افسردگی شدید و شیدایی را تجربه کنند که با تغییرات قابلتوجه در الگوهای خواب همراه است.
اختلالات روانپریشی
برخی مطالعات نشان میدهند که اختلالات خواب ممکن است با افزایش خطر ابتلا به اختلالات روانپریشی همانند شیزوفرنی مرتبط باشد.
اختلالات شخصیت
اختلالات خواب با برخی از اختلالات شخصیت همانند اختلال شخصیت مرزی هم مرتبط است.
کاهش عملکرد شناختی
کمبود خواب میتواند بر عملکرد شناختی، از جمله حافظه، تمرکز و توانایی حل مسئله، تأثیر منفی بگذارد.
افزایش خطر ابتلا به بیماریهای مزمن
اختلالات خواب با افزایش خطر ابتلا به بیماریهای مزمن همانند بیماریهای قلبی، دیابت و چاقی مرتبط است.
خواب و مشکلات خاص سلامت روان
نحوه درهمتنیدگی خواب و سلامت روان با مرور آنچه که در مورد چگونگی ارتباط خواب با تعدادی از شرایط خاص سلامت روان و اختلالات رشد عصبی شناخته شده است، آشکارتر میشود. در ادامه به این موارد اشاره خواهیم کرد:
افسردگی
تخمین زده میشود که بیش از 300 میلیون نفر در سراسر جهان افسردگی دارند. افسردگی، نوعی اختلال خلقی است که با احساس غم و اندوه یا ناامیدی مشخص میشود. حدود 75 درصد از افراد افسرده علائم بی خوابی را تجربه میکنند و بسیاری از افراد مبتلا به افسردگی هم از خواب آلودگی بیش از حد در طول روز و پرخوابی رنج میبرند.
از لحاظ تاریخی، مشکلات خواب بهعنوان پیامد افسردگی دیده میشود، اما شواهد روبهرشد نشان میدهد که خواب ضعیف ممکن است باعث ایجاد یا تشدید افسردگی شود. در حقیقت یک رابطه دوطرفه وجود دارد که در آن مشکلات خواب و علائم افسردگی متقابلاً تقویت میشوند.
اختلال عاطفی فصلی
اختلال عاطفی فصلی یک نوع فرعی از افسردگی است که اغلب افراد را در طول سال با کاهش ساعات روز تحتتأثیر قرار میدهد. بهعنوانمثال، مردم در آبوهوای شمالی ممکن است اختلال عاطفی فصلی را در طول پاییز و زمستان تجربه کنند.
این وضعیت ارتباط نزدیکی با اختلال در ساعت بیولوژیکی داخلی یا ریتم شبانهروزی فرد دارد که به کنترل چندین فرایند بدن از جمله خواب کمک میکند. پس جای تعجب نیست که افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی تمایل دارند بیش از حد یا خیلی کم بخوابند یا تغییراتی را در چرخه خواب خود تجربه کنند.
اختلالات اضطرابی
هر ساله، اختلالات اضطرابی حدود 20 درصد از بزرگسالان و 25 درصد از نوجوانان را تحت تاثیر قرار می دهد. این اختلالات باعث ایجاد ترس یا نگرانی مفرط می شود که می تواند بر زندگی روزمره تأثیر بگذارد و خطراتی را برای مشکلات سلامتی از جمله بیماری قلبی و دیابت ایجاد کند.
اختلالات اضطرابی شامل اختلال اضطراب عمومی، اختلال اضطراب اجتماعی، اختلال هراس، فوبیاهای خاص، اختلال وسواس فکری-اجباری (OCD) و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) میشود.
اختلالات اضطرابی ارتباط قوی با مشکلات خواب دارند. نگرانی و ترس به حالتی از برانگیختگی بیش از حد کمک میکند که در آن ذهن در حال مسابقه است و برانگیختگی بیش از حد عامل اصلی بیخوابی در نظر گرفته میشود.
مشکلات خواب ممکن است به یک منبع اضافی برای نگرانی تبدیل شود و اضطراب پیشبینیکننده را در زمان خواب ایجاد کند که خوابیدن را سختتر میکند.
تحقیقات ارتباط قوی بین PTSD و خواب پیدا کرده است. افراد مبتلا به PTSD اغلب رویدادهای منفی را در ذهن خود تکرار میکنند، از کابوسهای شبانه رنج میبرند و حالتی از هوشیاری را تجربه میکنند که همگی میتوانند خواب را مختل کنند.
اختلال دوقطبی
اختلال دوقطبی شامل دورههایی از خلقوخوی شدید است که میتواند هم زیاد (شیدایی) و هم کم (افسردگی) باشد. احساسات و علائم فرد بسته به نوع اپیزود کاملاً متفاوت است. بااینحال، هر دو دوره شیدایی و افسردگی میتوانند باعث اختلال عمده در زندگی روزمره شوند.
در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، الگوهای خواب به میزان قابلتوجهی بسته به وضعیت عاطفی آنها تغییر میکند. در دورههای شیدایی، افراد معمولاً نیاز کمتری به خواب دارند، اما در دورههای افسردگی، ممکن است بیش از حد بخوابند.
همچنین شواهدی وجود دارد که نشان میدهد مشکلات خواب باعث ایجاد یا بدتر شدن دورههای شیدایی و افسردگی میشود و اینکه به دلیل رابطه دوسویه بین اختلال دوقطبی و خواب، درمان بیخوابی میتواند تأثیر اختلال دوقطبی را کاهش دهد.
شیزوفرنی
شیزوفرنی یک اختلال سلامت روان است که با مشکل در تمایز بین آنچه واقعی است و واقعی نیست مشخص میشود. افراد مبتلا به شیزوفرنی بیشتر در معرض بیخوابی و اختلالات ریتم شبانهروزی هستند و مشکلات خواب ممکن است با داروهایی که برای درمان شیزوفرنی استفاده میشوند، تشدید شود.
خواب کم و علائم این بیماری ممکن است متقابلاً تقویتکننده باشند، بنابراین مزایای بالقوهای برای تثبیت و عادیسازی الگوهای خواب وجود دارد.
بیشفعالی (ADHD)
اختلال کمبود توجه یا بیشفعالی (ADHD) یک اختلال عصبی رشدی است که شامل کاهش دامنه توجه و افزایش تکانشگری است. ADHD معمولاً در کودکان تشخیص داده میشود، اما ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابد و گاهی اوقات تنها زمانی به طور رسمی تشخیص داده میشود که فردی در حال حاضر بالغ شده باشد.
مشکلات خواب در افراد مبتلا به ADHD رایج است. آنها ممکن است در به خوابرفتن، بیدارشدن مکرر و خوابآلودگی بیش از حد در طول روز مشکل داشته باشند. به نظر میرسد میزان سایر مشکلات خواب همانند سندرم پای بیقرار (RLS) هم در افراد مبتلا به ADHD بیشتر باشد.
مشکلات خواب مرتبط با ADHD عمدتاً در کودکان موردمطالعه قرار گرفته است، اما مشخص شده است که بزرگسالان را هم تحتتأثیر قرار میدهد. شواهدی مبنی بر وجود رابطه دوسویه بین خواب و ADHD وجود دارد. مشکلات خواب علاوه بر اینکه پیامد ADHD است، ممکن است علائمی همانند کاهش تمرکز یا مشکلات رفتاری را تشدید کند.
اختلال طیف اوتیسم
اختلال طیف اوتیسم (ASD) اصطلاحی است که چندین شرایط عصبی رشدی را در برمیگیرد که بر ارتباطات و تعامل اجتماعی تأثیر میگذارد. این بیماریها معمولاً در اوایل دوران کودکی تشخیص داده میشوند و ممکن است در بزرگسالی هم ادامه داشته باشند. کودکان و نوجوانان مبتلا به ASD شیوع بیشتری از مشکلات خواب از جمله بیخوابی و اختلال تنفس در خواب دارند.
این مسائل نسبت به مشکلات خواب در کودکان بدون ASD پایدارتر هستند و میتوانند به بدتر شدن علائم و کیفیت زندگی افراد مبتلا به این بیماری کمک کنند. پرداختن به بیخوابی و سایر اختلالات خواب یکی از اجزای مهم مراقبت است، زیرا ممکن است موجب کاهش خوابآلودگی بیش از حد در طول روز و همچنین سایر مشکلات سلامتی و رفتاری در افراد مبتلا به ASD شود.
عوامل مؤثر بر ارتباط بین اختلالات خواب و سلامت روان
عوامل مختلفی بر ارتباط بین اختلالات خواب و سلامت روان تأثیر میگذارند که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد:
نوع اختلال خواب
نوع اختلال خواب میتواند بر شدت و نوع مشکلات روانی تأثیر بگذارد.
مدت زمان اختلال خواب
مدت زمان اختلال خواب هم بر شدت مشکلات روانی تأثیرگذار است.
عوامل زمینهای
عوامل زمینهای همانند ژنتیک، سبک زندگی و استرس هم میتوانند بر این ارتباط تأثیر بگذارند.
عوامل روانی
استرس، اضطراب، افسردگی و سایر مشکلات روانی میتوانند موجب اختلالات خواب شوند.
عوامل فیزیولوژیکی
بیماریهای مزمن، درد مزمن، داروها و تغییرات هورمونی میتوانند بر خواب تأثیر بگذارند.
عوامل محیطی
نور بیش از حد، سر و صدا، دمای نامناسب و برنامه خواب نامنظم میتوانند باعث اختلالات خواب شوند.
عادات خواب نامناسب
استفاده از دستگاههای الکترونیکی قبل از خواب، مصرف کافئین و الکل، پرخوری قبل از خواب و فعالیت بدنی شدید قبل از خواب میتوانند بر کیفیت خواب تأثیر بگذارند.
درمان اختلالات خواب و بهبود سلامت روان
این رابطه چندوجهی بین خواب و سلامت روان باعث ایجاد ارتباط پیچیده بین خواب و اختلالات روانپزشکی میشود، اما به این معنی است که درمان هر دو موضوع میتواند به هم مرتبط باشد. مراحل بهبود خواب حتی ممکن است بخشی از یک استراتژی پیشگیرانه سلامت روان باشد.
در نظر داشته باشید که وضعیت هر فردی متفاوت است، بنابراین درمان بهینه برای سلامت روان و مشکلات خواب به خود فرد بستگی دارد. ازآنجاییکه این شرایط میتوانند تأثیر عمدهای بر کیفیت زندگی داشته باشند، دریافت مراقبت مناسب که مستلزم کار با یک متخصص بهداشت آموزشدیده است، اهمیت دارد.
یک پزشک یا روانپزشک میتواند مزایا و خطرات بالقوه انواع مختلف درمانها را بررسی کند و مراقبتهای مناسب را ارائه دهد. در حالت کلی، درمان اختلالات خواب و بهبود سلامت روان شامل رویکردهای مختلفی از جمله موارد زیر است:
درمان شناختی رفتاری
درمان شناختی رفتاری (CBT) نوعی از مشاوره به نام گفتاردرمانی را توصیف میکند. این کار با بررسی الگوهای تفکر و تلاش برای اصلاح افکار منفی به روشهای جدید کار میکند. برای بسیاری از بیماران، کمک یک مشاور آموزشدیده برای اصلاح تفکر آنها میتواند خواب و وضعیت ذهنی آنها را به طور معناداری بهبود بخشد.
انواع مختلف CBT برای مشکلات خاصی همانند افسردگی، اضطراب و اختلال دوقطبی ایجاد شده است.
درمان دارویی
داروهایی همانند بنزودیازپینها، زولپیدم، زالپلون، ملاتونین و داروهای ضدافسردگی میتوانند برای درمان بیخوابی و سایر اختلالات خواب استفاده شوند.
مصرف این داروها میتوانند تأثیرات مثبتی بر سلامت روان داشته باشند، اما ممکن است عوارض جانبی همانند وابستگی و خوابآلودگی روزمره را هم برای فرد به همراه داشته باشند. توجه داشته باشید که هرگز نباید بدون تجویز پزشک از این داروها استفاده کنید.
تغییرات سبک زندگی
یکی از دلایل رایج مشکلات خواب، عدم رعایت بهداشت خواب است. افزایش بهداشت خواب با ایجاد عادات و فضای مناسب برای خواب میتواند کمک زیادی به کاهش اختلالات خواب کند. تغییرات سبک زندگی همانند تنظیم برنامه خواب، ایجاد محیط خواب آرام و اجتناب از مصرف کافئین و نیکوتین هم میتوانند به بهبود کیفیت خواب کمک کنند.
از طرفی دمای مناسب اتاق، راحتی تخت، مدیریت استرس و ورزش منظم از دیگر تغییرات سبک زندگی هستند که میتوانند به نوبه خود در بهبود کیفیت خواب مؤثر واقع شوند.
درمان اختلالات روانی زمینهای
درمان اختلالات روانی زمینهای همانند افسردگی و اضطراب هم میتواند به بهبود اختلالات خواب کمک کند. درمانهای دارویی، درمانهای روانشناختی و درمانهای مکمل در بهبود اختلالات روانی زمینهای مؤثر هستند.
خواب چگونه سلامتی را افزایش میدهد؟
اگرچه دانشمندان هنوز در حال بررسی همه عواملی هستند که در طول خواب در مغز و بدن ما اتفاق میافتد، اما آنچه کشف شده این است که وقتی صحبت از سلامت روانی به میان میآید، خواب اهمیت فوقالعادهای دارد.
در طول خواب، بدن و مغز خود را ترمیم کرده و سیستم ایمنی را تقویت میکنند که ارتباط نزدیکی با سلامت روان دارد. از طرفی موجب تقویت واکنش مناسب در برابر استرس شده و سیستمهایی را شارژ میکند که به تنظیم احساسات، تثبیت خاطرات و افکار، تمرکز و ارتباط با دیگران کمک خواهد کرد. خواب باکیفیت به طور خلاصه میتواند زندگی افراد را از طرق مختلفی بهبود بخشد.
آیا خواب بر شادی تأثیر میگذارد؟
مجموعه قابلتوجهی از شواهد نشان میدهد که خواب و شادی ارتباط نزدیکی با هم دارند و احتمالاً رابطه آنها دوطرفه است. بهعنوانمثال، افرادی که در زندگی روزمره خود تأثیر مثبت بیشتری را حس میکنند، به احتمال زیاد بهطورکلی بهتر میخوابند.
خواب بهبودیافته به نوبه خود به نظر میرسد که خلقوخوی مثبت افراد را تقویت کند. تحقیقات روی کودکان نشان داده است که محرومیت از خواب با خلقوخوی منفی بیشتر و چالشهای تنظیم هیجانی مرتبط است. از سوی دیگر، کودکان و نوجوانانی که بهاندازه کافی میخوابند، احساس شادی بیشتری دارند.
کمخوابی، استرس و بیماری روانی
اختلال خواب اغلب با خلقوخوی ضعیف، تشدید اضطراب یا افزایش استرس همراه است. تقریباً همه افراد تجربیات شخصی زیادی در مورد افزایش استرس یا یک طغیان عاطفی ناشی از یک شب کمخوابی دارند و افراد بیشماری مشکلات خواب مرتبط با افسردگی، ADHD یا اضطراب را تجربه میکنند که میتواند برای ماهها یا سالها ادامه داشته باشد.
متأسفانه، مشکلات خواب و سلامت روان ضعیف یکدیگر را تقویت کرده و چرخهای از پریشانی ایجاد میکنند که ممکن است برای غلبه بر آن به کمک حرفهای نیاز داشته باشید. تشخیص زودهنگام مشکل و برداشتن اقدامات عمدی برای مبارزه با آن، اغلب بهترین روش برای شکستن این چرخه است.
آیا کمخوابی میتواند شما را احساساتیتر کند؟
بله ازآنجاییکه خواب ناکافی با ارتباط بین آمیگدال (که احساسات را پردازش میکند) و قشر جلوی مغز (که کنترل تکانه و تصمیمگیری را مدیریت میکند) تداخل دارد، محرومیت از خواب ارتباط نزدیکی با افزایش واکنش عاطفی خواهد داشت.
این بدان معنا است که فرد پس از تجربه یک شب کمخوابی، بداخلاقتر شده و سریعتر عصبانی میشود، همچنین نسبت به چیزهای جزئی حساستر شده و ممکن است در فعالیتهای روزانه خود دچار مشکل شود.
افسردگی چگونه بر خواب تأثیر میگذارد؟
افسردگی و بیخوابی یا خواب زیاد اغلب با هم مرتبط هستند. در واقع، برخی از کارشناسان پیشنهاد کردهاند که مشکلات خواب همانند بیخوابی باید بهعنوان یکی از علائم اصلی افسردگی در نظر گرفته شود، اما اینکه آیا مشکلات خواب منجر به افسردگی میشود یا برعکس، هنوز به طور کامل مورد بررسی قرار نگرفته است.
اکثر متخصصان بر این عقیده هستند که پرداختن به هر دو، بهجای تمرکز بر یکی یا دیگری، مؤثرترین راه برای درمان بهینه است.
نتیجهگیری ای سنج درباره تأثیر اختلالات خواب بر سلامت روان
اختلالات خواب و سلامت روان ارتباط تنگاتنگی با هم دارند. بهبود کیفیت خواب میتواند به بهبود سلامت روان و کاهش علائم اختلالات روانی کمک کند. درصورتیکه از اختلالات خواب رنج میبرید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا تشخیص دقیق و درمان مناسب دریافت نمایید.
اصطلاحات مهم این مقاله
سوالات متداول
-
آیا کمبود خواب میتواند حافظه را مختل کند؟
- یکی از کارکردهای اصلی خواب این است که به مغز ما اجازه میدهد تا مهمترین خاطرات ما را دستهبندی و بایگانی کند، بنابراین حتی در سالمترین افراد، یک شب کمخوابی میتواند عملکرد شناختی روز بعد از جمله حافظه آنها را مختل کند.
-
آیا بیماری آلزایمر بر خواب تأثیر میگذارد؟
- خواب ضعیف ارتباط تنگاتنگی با آلزایمر و سایر اشکال زوال عقل دارد که ممکن است به اختلال در عملکرد حافظه که در هر دو دیده میشود، مربوط باشد. تحقیقات نشان داده است که 60 درصد افراد مبتلا به آلزایمر از داشتن یک خواب خوب و راحت محروم هستند. تجمع آمیلوئیدی که در مغز بیماران آلزایمر دیده میشود، ممکن است به خواب بیکیفیت مرتبط باشد.
-
بیخوابی چه تأثیری بر سلامت روان دارد؟
- بیخوابی میتواند منجر به خستگی مزمن، تحریکپذیری، مشکلات تمرکز و افزایش خطر ابتلا به افسردگی و اضطراب شود.
-
چرا خواب باکیفیت برای سلامت روان مهم است؟
- خواب باکیفیت به ترمیم بدن، تقویت سیستم ایمنی، بهبود حافظه، تنظیم خلقوخو و افزایش خلاقیت کمک میکند.
-
فرد دارای اختلالات خواب چه زمانی باید به پزشک مراجعه کند؟
- اگر اختلالات خواب شما مزمن است و بر کیفیت زندگیتان تأثیر گذاشته است، حتماً به پزشک مراجعه کنید.