توهم چیست | بررسی 0 تا 100 اختلال توهم زا

توهم، از دسته بیماری‌ و اختلالات روان‌پریشی است، افراد داری این بیماری توانایی تشخیص واقعیت از تخیل را ندارند. منظور از توهم، باورهایی است که بر اساس واقعیت نیست.

این اختلال باید به سرعت تشخیص داده شده تا بهترین راه درمانی، اعمال شود. اگر احتمال می‌دهید که خود یا اطرافیانتان دارای این اختلال هستید بسیار ضروری است که این نوشتار از ای سنج را تا انتها و با دقت مطالعه کنید.

تعریف توهم به زبان ساده

توهم یک نوع ادراک غیرواقعی است که حواس پنجگانه انسان را مختل می‌کند. با اختلال در حواس پنجگانه، اتفاقات غیر واقعی را واقعی تصور می‌کنیم. اگر شخصی باور کند اختلال توهم زای او، کاملا منطبق بر واقعیت است در این صورت می‌توان گفت که دارای علائم روان‌پریشی است.

اختلال توهم‌زا ممکن است که اغراق آمیز باشد، توهم افراطی و خاص مانند شرایطی است که شخص فکر می‌کند با آدم فضایی‌ها ارتباط دارد و این توهم به هیچ عنوان در واقعیت، اتفاق نمی‌افتد.

بررسی انواع توهم

اختلالاتی که باعث توهم می‌شوند هر کدام دارای موضوع خاصی هستند که بر این اساس به دسته‌بندی‌های متفاوتی تقسیم می‌شود:

اختلال اروتومانیک

اروتومانیک یک اختلال نادر بوده که در آن فرد معتقد است که شخصی معروف یا مشهور، احساسی عمیق و عاشقانه به او دارد. این باور اغلب با توهمات دیگری همراه است، مانند اینکه شخص مورد علاقه به طور مخفیانه پیام می‌دهد یا با او ارتباط دارد.

اختلال غرض‌ورزی

در این نوع از اختلال توهم‌زا، فرد احساس می‌کند که دارای استعدادی خاص و بی‌نظیر است، همچنین همیشه توهم دارد که یک وسیله مهمی اختراع کرده یا در حال اکتشاف است.

توهم حسادت

توهم حسادت، نوعی از اختلال توهم زا است که در آن فرد به طور مداوم و بدون دلیل، به همسر یا شریک جنسی خود مشکوک می‌شود و معتقد است که او خیانت می‌کند. این باور غلط و بدون پایه و اساس است و می‌تواند به شدت زندگی فرد و روابط او را تحت تاثیر قرار دهد.

علائم توهم حسادت به این صورت است:

• حسادت مداوم و غیرمنطقی: شخص دارای اختلال توهم حتی به همسر خود نیز حسادت می‌کند.

• جستجوی مداوم شواهد: فرد به طور مداوم به دنبال شواهدی برای اثبات خیانت همسر خود است، مانند چک کردن تلفن همراه، ایمیل یا حساب‌های شبکه‌های اجتماعی او.

• رفتارهای کنترلی: فرد دارای اختلال توهم زا سعی می‌کند همسر خود را کنترل کند، مانند محدود کردن رفت و آمد او یا منع او از دیدن دوستان و خانواده.

• خشم و پرخاشگری: این اشخاص می‌توانند به دلیل حسادت خود خشمگین و پرخاشگر شوند.

• افسردگی و اضطراب: فرد ممکن است به دلیل توهم حسادت دچار افسردگی و اضطراب شود.

توهم آسیب

در این نوع توهم، فرد احساس می‌کند که افراد قصد دارند به اون آسیب بزنند، این دسته از افراد به دیگران مشکوک هستند و به این دلیل رفتار خاصی دارند.

علائم توهم آسیب شامل این موارد است:

• ترس و اضطراب مداوم: فرد به طور مداوم و بدون دلیل از آسیب دیدن خود یا فردی نزدیک به خود می‌ترسد و مضطرب است.

• ایده‌های پارانوئید: فکر می‌کند که کسی او را تعقیب می‌کند، یا شخصی جاسوسی او را می‌کند یا قصد آسیب رساندن به او را دارد.
• رفتارهای احتیاطی: فرد ممکن است برای محافظت از خود یا فردی نزدیک به خود، رفتارهای احتیاطی افراطی انجام دهد، مانند پنهان شدن در خانه یا حمل سلاح.

توهم سوماتیک

افراد دارای این توهم، گمان می‌کنند که دارای یک مشکل فیزیکی و بیماری هستند، فرد به طور مداوم در مورد سلامتی خود نگران است و ممکن است به طور مکرر به پزشک مراجعه کند.

توهم شنیداری و دیداری

یکی دیگر از انواع توهم، مربوط به شنیدن و دیدن وقایعی است که وجود خارجی ندارد ولی شخص احساس می‌کند که واقعیت است.

بررسی انواع نشانه‌های اختلال توهم

همانطور که بیان کردیم توهم یک تجربه حسی است که در واقعیت وجود ندارد. فردی که دچار توهم می‌شود ممکن است چیزهایی را ببیند، بشنود، بو کند، بچشد یا احساس کند که در واقع وجود خارجی ندارند، مانند:

• اوهام عجیب و خاص: اصلی‌ترین علامت اختلال توهم، همین مورد است که فرد ممکن است باورهای غلطی داشته باشد که با شواهد واقعی مغایرت دارد، مانند اینکه احساس کند تحت تعقیب است.
• نشانه‌های بی‌پایه و احساس عصبانیت: فرد ممکن است بدون دلیل عصبانی، تحریک‌پذیر یا افسرده باشد.
• عدم توانایی درک حواس پنجگانه: مثلا ممکن است که شخصی بوی نامطبوعی نمی‌دهد ولی او احساس برعکسی دارد.

علت‌های ایجاد اختلال توهم

طبق تحقیقات بسیاری که انجام شده، هنوز علت اصلی اختلال توهم‌زا کشف نشده است ولی می‌تواند این اختلال روان‌پریشی را به عوامل زیر نسبت داد:

ژنتیک و اختلال توهم

تحقیقات نشان داده است که ژنتیک نقشی در ابتلا به اختلال توهم‌زا ایفا می‌کند. این موضوع از طریق موارد زیر قابل اثبات است:

• سابقه خانوادگی: اختلال توهم در افرادی که اعضای خانواده آن‌ها مبتلا به اختلال توهم زا یا اسکیزوفرنی هستند، شایع‌تر است.
• مطالعات دوقلو: مطالعات افراد دو قلو نشان داده است که اگر یک فرد مبتلا به توهم باشد، احتمال ابتلا فرد دیگر به این اختلال نیز بیشتر است.
• مطالعات ژنتیکی: مطالعات ژنتیکی نشان داده است که برخی از ژن‌ها با خطر ابتلا به توهم مرتبط هستند.

مغز و اختلال توهم

نواحی مغز که می‌توانند در اختلال توهم نقش داشته باشند که شامل موارد زیر است:

1. قشر پیشانی: این ناحیه از مغز مسئول تفکر، برنامه‌ریزی و حل مسئله است.
2. لوب گیجگاهی: این قسمت از مغز مسئول پردازش اطلاعات حسی، مانند شنوایی و بینایی است.
3. لوب آهیانه: مسئول احساسات و حافظه است.
4. تالاموس: این ناحیه از مغز به عنوان یک رله برای اطلاعات حسی عمل می‌کند.

محققان در حال مطالعه روش‌های جدیدی برای تصویربرداری از مغز هستند تا بتوانند عملکرد مغز را در افراد مبتلا به اختلال توهم زا بهتر درک کنند.

عوامل محیطی و روانشناختی

عوامل محیطی و روان‌شناختی متعددی می‌توانند در بروز اختلال توهم زا نقش داشته باشند مانند:

• استرس: شواهد نشان می‌دهد که استرس می‌تواند اختلال توهم زا را تحریک یا تشدید کند.

• مصرف مواد مخدر و الکل: مصرف مواد مخدر و الکل خطر ابتلا به اختلال توهم زا را افزایش می‌دهد و علائم آن را تشدید می‌کند.

• انزوا: افرادی که تمایل به انزوا دارند، مانند مهاجران یا کسانی که بینایی و شنوایی ضعیفی دارند، به نظر می‌رسد بیشتر در معرض خطر ابتلا به اختلال توهم زا هستند.

ایجاد توهم بعد از مصرف دارو

برخی از داروها می‌توانند عوارض جانبی توهم‌زا داشته باشند. برخی داروهایی مانند سرووکل، کلوزریل، ژئودون، تیوتیکسن و ریسپرداین می‌توانند تعادل انتقال‌دهنده‌های عصبی در مغز را مختل کنند و به این ترتیب منجر به توهم شوند.

اختلال خواب و ایجاد توهم

اختلالات خواب طیف وسیعی از مشکلات را شامل می‌شوند که بر کیفیت و الگوی خواب فرد تأثیر می‌گذارند. برخی از اختلالات خواب می‌توانند منجر به توهم شوند. یکی از از انواع اختلال خواب، فلج خواب است که باعث می‌شود فرد برای چند دقیقه پس از بیدار شدن از خواب قادر به حرکت یا صحبت نباشد. توهمات اغلب در هنگام فلج خواب رخ می‌دهد.

توهم دمانس

توهم یکی از علائم شایع دمانس یا زوال عقل در افراد مسن است. دمانس به گروهی از بیماری‌ها اشاره دارد که باعث از دست رفتن تدریجی حافظه، تفکر و سایر توانایی‌های ذهنی می‌شود. دمانس به سلول‌های مغزی آسیب می‌رساند و می‌تواند بر پردازش اطلاعات حسی تأثیر بگذارد.

توهم وسواس فکری

اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) یک اختلال اضطرابی است که با افکار و رفتارهای وسواس گونه مشخص می شود. افراد مبتلا به OCD ممکن است افکار ناخواسته و مزاحمی (وسواس) داشته باشند که باعث اضطراب و پریشانی آنها می شود. آنها همچنین ممکن است رفتارهای تکراری و اجباری (اعمال) انجام دهند تا اضطراب خود را تسکین دهند.

توهم در OCD نادر است، اما ممکن است رخ دهد. افراد مبتلا به OCD ممکن است توهمات بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی یا لامسه داشته باشند. توهمات معمولاً با مضامین وسواس فرد مرتبط هستند.

اختلال توهم و بیماری پارکینسون

بیماری پارکینسون یک اختلال عصبی پیشرونده است که بر حرکت و عملکرد شناختی تاثیر می‌گذارد. این بیماری هم باعث ایچاد توهم در افراد می‌شود. افراد مبتلا به بیماری پارکینسون ممکن است توهمات دیداری، شنوایی، بویایی، چشایی یا لمسی داشته باشند.

توهمات دیداری شایع‌ترین نوع توهم در بیماری پارکینسون هستند. افراد مبتلا به این نوع توهم ممکن است اشخاص، حیوانات یا اشیاء را ببینند که در واقعیت وجود ندارند.

توهمات شنوایی نیز در بیماری پارکینسون شایع هستند. امکان دارد که افراد مبتلا به این نوع توهم صداهایی را بشنوند که در واقعیت وجود ندارند. این صداها ممکن است صدای افراد، موسیقی یا صداهای دیگر باشد.

توهمات بویایی، چشایی و لمسی در بیماری پارکینسون کمتر شایع هستند.

علت توهم در بیماری پارکینسون به طور کامل شناخته شده نیست. با این حال، برخی از عوامل ممکن است در ایجاد آن نقش داشته باشند، از جمله:

• از بین رفتن سلول‌های عصبی در مغز که مسئول تولید دوپامین هستند.
• تغییرات در سطح مواد شیمیایی مغز.
• وجود توده در مغز.

نحوه تشخیص اختلال توهم زا

در قسمت‌های قبل، علائم این اختلال را بررسی کردیم و در صورت مشاهده هر کدام از آن‌ها، حتما به پزشک اعصاب و روان باتجربه مراجعه کنید.

پزشک شما برای تشخیص اختلال توهم زا، مراحل زیر را انجام می‌دهد:

1. معاینه فیزیکی: پزشک شما یک معاینه فیزیکی کامل انجام می‌دهد تا هر گونه بیماری جسمی که ممکن است باعث علائم شما شود را بررسی کند.
2. شرح حال پزشکی: پزشک از شما سوالاتی در مورد سابقه پزشکی، علائم فعلی و هر گونه مشکل سلامت روان را می‌پرسد.
3. معاینه روانپزشکی: متخصص یک معاینه روانپزشکی کامل انجام می‌دهد تا علائم شما را ارزیابی کند و تشخیص دهد.
4. آزمایش‌های تشخیصی: اگرچه هیچ آزمایشی به طور خاص برای تشخیص اختلال توهم زا وجود ندارد، اما پزشک شما ممکن است آزمایش‌های تشخیصی مانند موارد زیر را برای رد هر گونه بیماری جسمی به عنوان علت علائم شما تجویز کند:

• مطالعات تصویربرداری: مانند اسکن ام آر آی یا سی تی اسکن مغز.
• آزمایش خون: برای بررسی مواردی مانند عفونت یا کمبود مواد مغذی.

روش درمان اختلالات توهم زا

برای درمان این نوع اختلال از روش ترکیبی دارو و روان‌درمانی استفاده می‌‌شود، بسیاری از افرادی که دچار این ‌اختلال هستند، به اختلال توهم خود، آگاه نیستند و این موضوع می‌تواند روند درمان را با چالش مواجه کند.

برای درمان اختلال توهم‌زا از داروهای مختلفی استفاده می‌شود که بر اساس شرایط بیمار، باید طبق تجویز پزشک مصرف شود، این نوع داروها، دو دسته هستند:

داروهای ضد روان‌پریشی

داروهای ضد روان‌پریشی با مسدود کردن گیرنده‌های دوپامین در مغز، به ویژه گیرنده‌های D2، باعث کاهش فعالیت دوپامین می‌شوند. این امر می‌تواند به کاهش علائم روان‌پریشی مانند توهم زا، توهم و اختلالات فکری کمک کند.

داروهای ضد روان‌پریشی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

• داروهای ضد روان‌پریشی تیپیک: این داروها اولین نسل داروهای ضد روان‌پریشی هستند و اثرات قوی‌تری بر روی گیرنده‌های دوپامین دارند. برخی از داروهای ضد روان‌پریشی تیپیک رایج عبارتند از: کلروپرومازین، هالوپریدول، تیوریدازین، و لورازپام.
• داروهای ضد روان‌پریشی آتیپیک: این داروها نسل جدیدتر داروهای ضد روان‌پریشی هستند و اثرات جانبی کمتری نسبت به داروهای ضد روان‌پریشی تیپیک دارند. برخی از داروهای ضد روان‌پریشی آتیپیک رایج عبارتند از: اولانزاپین، ریسپریدون، آریپیپرازول، و کوتیاپین.

سایر داروها برای اختلال توهم زا

در کنار داروهای ضدروان‌پریشی سنتی، داروهای دیگری نیز ممکن است برای درمان اختلال توهم زا تجویز شوند. این داروها شامل موارد زیر هستند:

داروهای ضد اضطراب

• بنزودیازپین‌ها: مانند دیازپام، کلردیازپوکساید و آلپرازولام. این نوع داروها می‌توانند در درمان اضطراب و بی‌خوابی موثر باشند.
• بوسبیرون: این دارو می‌تواند در درمان اضطراب مزمن موثر باشد.

داروهای ضد افسردگی

• مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین: مانند فلوکستین، سرترالین و پاروکستین. این داروها می‌توانند در درمان افسردگی و اضطراب موثر باشند.
• مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین: مانند ونلافاکسین و دولوکستین. این داروها در درمان افسردگی، اضطراب و درد مزمن موثر هستند.

انجام روان‌درمانی برای اختلال توهم‌زا

روان‌درمانی در کنار داروها، نقشی کلیدی در درمان اختلال توهم زا دارد. انواع مختلفی از روان‌درمانی می‌توانند برای این اختلال مفید باشند، از جمله:

روان‌درمانی فردی

• هدف: کمک به فرد برای تشخیص و اصلاح تفکر تحریف‌شده.
• روش‌ها:
• شناخت الگوهای فکری منفی: مانند فاجعه‌سازی، فیلتر ذهنی، برچسب‌زنی و استدلال عاطفی.
• به چالش کشیدن باورهای غلط: با استفاده از شواهد و منطق.
• توسعه مهارت‌های تفکر انتقادی: برای ارزیابی واقع‌بینانه اطلاعات.

درمان شناختی رفتاری (CBT)

• هدف: کمک به فرد برای تشخیص و تغییر الگوهای فکری و رفتاری که منجر به احساسات مشکل‌ساز می‌شوند.
• روش‌ها:
• آموزش مهارت‌های حل مسئله: برای مقابله با چالش‌های زندگی.
• تکنیک‌های آرامش‌بخش: مانند تنفس عمیق و مدیتیشن.
• فعالیت‌های رفتاری: برای افزایش اعتماد به نفس و بهبود تعاملات اجتماعی.

خانواده درمانی

• هدف: کمک به خانواده‌ها برای درک اختلال توهم زا و نحوه مقابله با آن.
• روش‌ها:
• آموزش: درباره علائم و نشانه‌های اختلال توهم زا.
• مهارت‌های ارتباطی: برای برقراری ارتباط موثر با فرد مبتلا.
• حمایت: برای خانواده‌ها در حین فرآیند درمان.

عوارض اختلال توهم زا چیست؟

اختلالات توهم‌زا، مانند اسکیزوفرنی، می‌توانند عوارض مختلفی در زندگی فرد ایجاد کنند. برخی از این عوارض عبارتند از:

• افسردگی: افراد مبتلا به اختلالات توهم‌زا ممکن است به افسردگی مبتلا شوند.

• خشونت و مشکلات قانونی: توهمات منجر به رفتارهای پرخاشگرانه و خشونت‌آمیز می‌شوند. این امر می‌تواند به مشکلات قانونی برای فرد مبتلا منجر شود.

• انزوای اجتماعی: اختلال توهم زا می‌تواند روابط فرد با دیگران را مختل کنند.
• اختلال در عملکرد شغلی یا تحصیلی: اختلالات توهم زا می‌توانند تمرکز و یادگیری را دشوار و در نتیجه، عملکرد شغلی یا تحصیلی فرد را مختل کنند.
• مشکلات سلامت جسمی: استرس ناشی از توهم می‌تواند منجر به مشکلات سلامت جسمی مانند فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی و عروقی و چاقی شود.

آیا توهم قابل پیشگیری است؟

با توجه به اینکه اختلال توهم زا به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود، نمی‌توان این دلایل را به طور کلی از بین برد، ولی بهترین پیشگیری این است که بعد از مشاهده علام توهم، خیلی سریع درمان را آغاز کنید تا جلوی پیشرفت این اختلال، گرفته شود.

آیا اضطراب باعث توهم می‌شود؟

زندگی پر استرس و اضطراب می‌توانند برای هر فردی چالش‌برانگیز باشند. این شرایط می‌توانند تفکر و تصمیم‌گیری را دشوار کرده و به طور کلی بر سلامت روان و جسم فرد تأثیر منفی بگذارند. در برخی موارد، اضطراب شدید می‌تواند منجر به توهم شود. بهترین راه برای مدیریت این مشکل، یادگیری روش‌های مدیریت استرس و اضطراب است، در مواردی که اضطراب شدیدی را تجربه می‌کنید بهتر است که به یک متخصص باتجربه مراجعه کنید.

چه زمانی برای درمان اختلال توهم به پزشک مراجعه کنیم؟

اختلال توهم زا، از آن دسته مشکلاتی است که باید در اسرع وقت برای درمان آن اقدام کنید، اگر خود یا اطرافیانتان، دچار این مشکل هستید و با توجه به علائمی که بیان کردیم، احتمال این اختلال را می‌دهید باید خیلی سریع جلوی پیشرفت توهم را بگیرید تا به شرایط وخیمی تبدیل نشود.

هذیان و توهم: تفاوت‌ها و شباهت‌ها

هذیان و توهم دو علامت شایع در اختلالات روانپزشکی هستند که می‌توانند با یکدیگر اشتباه گرفته شوند. با این حال، تفاوت‌های مهمی بین این دو وجود دارد.

توهم یک تجربه حسی است که در واقعیت وجود ندارد. فرد ممکن است چیزهایی را ببیند، بشنود، بو کند، بچشد یا احساس کند که در واقع وجود ندارند.

هذیان یک باور ثابت و نادرست است که با شواهد خلاف آن مغایرت دارد. فرد به شدت به این باور اعتقاد دارد، حتی اگر دیگران آن را غیرمنطقی یا نادرست بدانند.

تفاوت‌های کلیدی بین هذیان و توهم

• نوع تجربه: توهم یک تجربه حسی است، در حالی که هذیان یک باور است.
• ارتباط با واقعیت: توهمات هیچ مبنایی در واقعیت ندارند، در حالی که هذیان‌ها ممکن است بر اساس تجربیات واقعی باشند، اما تفسیر نادرستی از آنها ارائه می‌شود.
• شدت باور: افراد مبتلا به توهم ممکن است در مورد اینکه آیا تجربیات آنها واقعی است یا نه، تردید داشته باشند، اما افراد مبتلا به هذیان به طور کامل به باورهای خود اعتقاد دارند.

شباهت‌های بین هذیان و توهم

•  نشانه یک اختلال روانپزشکی هستند.
• هر دو می‌توانند باعث پریشانی و ناتوانی در فرد شوند.
• نیاز به درمان دارند.

سخن نهایی

توهم و اختلالات توهم زا، باید در صورت مشاهده علائم، خیلی سریع درمان شوند، در غیر این صورت روند عادی زندگی فرد به صورت کامل مختل می‌شود، در این نوشتار انواع توهم و راه‌های درمان را بررسی کردیم تا بتوانید در صورت بروز این مشکل، بهترین تصمیم را برای درمان اتخاذ کنید.

ما در تحریریه مجله ای سنج، مطالب جامعی درباره انواع مسائل روانشناسی و روانپزشکی آماده کرده‌ایم تا بتوانید به عنوان یک منبع کامل، همه اطلاعات موردنیاز خود را به دست آورید.

سوالات متداول