آزار جنسی در محیط کار

 اگر فردی در محیط کارش احساس کند که مدام تحت نظر فرد خاصی با انگیزه جنسی قرار گرفته است، او یکی از قربانیان آزار جنسی در محیط کار می باشد. در حقیقت حتما نیاز نیست که فرد مستقیماً مورد تجاوز جنسی قرار بگیرد که بگوییم در محیط کارش مورد آزار جنسی  قرار گرفته است. در ادامه سعی می شود این موضوع آسیب زا را از زوایای مختلف بررسی کنیم:

آزار جنسی در محیط کار چیست؟

آزار جنسی (Sexual Harassment) در محل کار به هر نوع رفتار جنسی غیرمنتظره، ناخواسته و بدون رضایت قبلی در محیط کار اطلاق می‌شود. این رفتار می‌تواند شامل تحریک‌ها، تهدیدها، تمسخر، اذیت، ضرب و شتم، بی‌احترامی و هر گونه تقاضای جنسی ناخواسته باشد.

آزار جنسی در محل کار اغلب به صورت آشکار اتفاق نمی‌افتد، بلکه معمولاً به صورت مخفیانه، ناخواسته و بدون رضایت فرد رخ می‌دهد.

آزار جنسی در محیط کار نه تنها اثرات منفی روانی و عاطفی بر فرد مورد آزار دارد، بلکه می‌تواند به تخریب فرصت‌های شغلی، کاهش بهره‌وری، کاهش اعتماد به نفس، از دست دادن شغل و ایجاد محدودیت‌های جدی برای رشد و پیشرفت شغلی فرد منجر شود. به علاوه، این نوع رفتار می‌تواند باعث بروز تنش‌ها و اختلافات بین همکاران شود و با تحت‌تأثیر قرار دادن محیط کار، بازاریابی برند سازمان را تحت تأثیر قرار دهد.

مهم است که سازمان‌ها سیاست‌ها و رهنمودهای صحیح را در مورد آزار جنسی در محل کار تدوین و اجرا کنند تا کارکنان را در مقابل این نوع رفتارها حمایت کنند و به محیط کاری سالم و ایمن دست یابند. در بسیاری از کشورها، آزار جنسی در محیط کار قانونی محسوب می‌شود و تعیین تکلیف قانونی برای آن به عهده سازمان‌ها و سیستم قضایی است.

تفاوت آزار جنسی و تجاوز جنسی

مفهوم آزار جنسی (Sexual Harassment) نسبت به تجاوز جنسی (Sexual Assault) بسیار وسیع تر می باشد، به طوری که آزار جنسی شامل هر نوع نگاه، توجه، تماس، کلام و شوخی های جنسی می باشد. در حقیقت حتی اظهارنظر درباره ظاهر فرد نیز جزو آزار جنسی به حساب می‌آیند.

اما تجاوز جنسی، تماس یا رفتار جنسی است که غالباً به صورت فیزیکی و بدون رضایت فرد اتفاق می افتد. لازم به ذکر است که در اکثر مواقع، اتفاق آزار جنسی، یک جرم کیفری محسوب نمی شود اما تجاوز جنسی در هر حالت مجازات کیفری به همراه خواهد داشت.

پیامدهای آزار جنسی در محل کار

 آزار جنسی در محیط کار علاوه بر اثرات روانی و فردی، پیامدهای قانونی و اجتماعی قابل توجهی دارد که می‌تواند بر سازمان و افراد متورط در آن تأثیرات قابل توجهی بگذارد. از این رو، پیشگیری از آزار جنسی و اتخاذ اقدامات لازم در مورد آن ضروری است تا محیط کاری سالم، ایمن و حاکم بر احترام و اعتماد ایجاد شود.

در ادامه به برخی از پیامدهای احتمالی آزار جنسی در محل کار اشاره می گردد:

تأثیرات روانی و عاطفی

 آزار جنسی می‌تواند منجر به افزایش استرس، حملات پنیک، افکار خودکشی، اختلال استرس پس از حادثه، اضطراب، افسردگی، افزایش خشم و عصبانیت، احساس ترس، احساس حقارت، احساس خیانت، منزوی شدن، احساس ناامنی، کاهش اعتماد به نفس و تشنجات روانی شود.

تأثیرات جسمانی

فرد ممکن است به مشکلات جسمی مانند سردرد مزمن، دردهای عضلانی و مفصلی، مشکلات گوارشی، بیماری‌های قلبی و اختلالات خواب مبتلا شود.

تأثیرات بر زندگی شخصی

آزار جنسی در محل کار می‌تواند تأثیرات منفی بر زندگی شخصی فرد داشته باشد. ممکن است باعث تغییرات در روابط خانوادگی، اختلالات جنسی، کاهش رضایت زناشویی و ایجاد مشکلات در زندگی عاطفی و جنسی شود.

کاهش بهره‌وری و کارایی

فرد مورد آزار ممکن است با کاهش تمرکز، کاهش حوصله، کاهش انگیزه، افزایش خطاها و کاهش بهره‌وری در کار مواجه شود.

تخریب فرصت‌های شغلی

آزار جنسی می‌تواند به تخریب فرصت‌های شغلی فرد منجر شود. ممکن است باعث محدود شدن رشد و پیشرفت شغلی، از دست دادن فرصت‌های شغلی، تغییر شغل و حتی اخراج از محل کار شود.

تأثیرات بر محیط کار

آزار جنسی می‌تواند باعث بروز تنش‌ها و اختلافات بین همکاران، ایجاد بی‌اعتمادی در محیط کار، کاهش همکاری و افزایش تعارضات میان فردی شود. همچنین، سازمان نیز با قربانی کردن این نوع رفتار، به لحاظ قانونی، اخلاقی و اجتماعی آسیب می‌بیند.

تأثیرات حقوقی

سازمان‌ها و افرادی که در آزار جنسی در محیط کار متورط هستند، ممکن است با مسائل حقوقی مواجه شوند. این شامل شکایات قانونی، دعاوی حقوقی، جبران خسارت و حتی ممنوعیت از اشتغال در برخی موارد می‌شود.

تخریب فرهنگ سازمانی

آزار جنسی در محیط کار می‌تواند به تخریب فرهنگ سازمانی منجر شود. ایجاد فرهنگ احترام، تعاون و تعامل سالم در سازمان‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. آزار جنسی باعث تضعیف اعتماد، ایجاد بی‌اعتمادی و تخریب روابط کاری میان همکاران می‌شود.

تأثیر بر شهرت سازمان

اگر سازمان به نحوی آزار جنسی را نادیده بگیرد یا به درستی برخورد نکند، می‌تواند منجر به تأثیرات منفی بر شهرت و اعتبار سازمان شود. این می‌تواند تأثیرات جبران‌ناپذیری بر روابط با مشتریان، عموم مردم و حتی سایر سازمان‌ها داشته باشد.

عوامل موثر بر آزار جنسی در محیط کار

آزار جنسی در محیط کار می‌تواند به عوامل متعددی برگردد. برخی از این عوامل عبارتند از:

نابرابری قدرت

وجود تفاوت قدرت و ساختارهای قدرت در محیط کار می‌تواند به آزار جنسی منجر شود. افرادی که قدرت بیشتری دارند (مانند مدیران یا مدیران برخی قسمت‌ها) ممکن است از قدرت خود برای ایجاد فشار جنسی بر دیگران استفاده کنند.

فرهنگ سازمانی نامناسب

وجود فرهنگ سازمانی نامناسب که توجه کافی به احترام به جنس مقابل را ندارد و از رفتارهای نامناسب حمایت می‌کند، می‌تواند به آزار جنسی در محیط کار منجر شود.

عدم آگاهی و آموزش

عدم آگاهی کارکنان در مورد مفهوم و مرزهای آزار جنسی و نقش آن‌ها در محیط کار می‌تواند باعث شود که برخی افراد این رفتارها را تحمل کنند یا آن را نادیده بگیرند. همچنین، عدم آموزش کافی در مورد احترام به حقوق دیگران و ایجاد فضای کاری سالم می‌تواند نقشی در آزار جنسی داشته باشد.

تفکرهای نادرست و تبعیض جنسیتی

تفکرهای نادرست و تبعیض جنسیتی می‌تواند زمینه‌ساز آزار جنسی در محیط کار باشد. افرادی که به دلیل جنسیت خود تحت فشار و تبعیض قرار می‌گیرند، ممکن است به آزار جنسی متعرض شوند.

بی‌توجهی سازمان به مسائل آزار جنسی

عدم توجه سازمان به مسائل آزار جنسی و عدم اتخاذ تدابیر و سیاست‌های لازم جهت جلوگیری از آن، می‌تواند باعث ایجاد محیطی نامناسب برای رشد آزار جنسی در محیط کار شود.

نشانه های مورد آزار جنسی قرار گرفتن در محیط کار

• شوخی های لفظی با محتوای جنسی
• قرار گرفتن همکار مرد در فاصله خیلی نزدیک
• گرفتن کمر به بهانه تعارف کردن برای خروج از درب
• دست دادن (یا گرفتن موس زمانی که دست های فرد روی موس می باشد.)
• در خواست های مکرر از همکار مرد برای قرار گذاشتن در بیرون از محل کار
• دربافت پیام های گوناگون با محتوای جنسی
• پیشنهاد برای تماشای فیلمی مستهجن به‌ صورت آنلاین
• پخش موسیقی جنسی
• نشان دادن اندام‌ها یا انجام اعمال جنسی بر روی خود
• خیره شدن
• سؤال کردن درباره زندگی جنسی شخص
• اظهارنظر در مورد بدن، لباس و ظاهر قربانی
• مطرح کردن مسائل جنسی و ادامه دادن آن برخلاف میل قربانی
• درخواست رابطه جنسی
• تجاوز جنسی
• پیشنهاد مستقیم به برقراری رابطه جنسی در ازای ترفیع

انواع آزار جنسی در محل کار

آزار جنسی در محل کار می‌تواند به چندین نوع تقسیم بندی شود. این تقسیم بندی‌ها بسته به ماهیت و نوع اقدام جنسی مورد بحث و همچنین تأثیر آن بر روی قربانی متفاوت می‌شوند. برخی از انواع تجاوز جنسی در محل کار عبارتند از:

• آزار فیزیکی (شامل هر نوع لمس و نزدیکی با فرد قربانی بدون اخذ اجازه)
• آزار غیرفیزیکی (شامل انواع توهین‌ها و اظهار نظرهای جنسی نامناسب در محیط کار)
• آزار ناشی از قدرت و جایگاه ( تجاوز افراد رده بالا به افراد زیردست)
• تبعیض جنسی 
• آزار جنسی عاطفی

10 باور اشتباه و رایج در مورد آزار جنسی در محیط کار

به منظور پیشگیری و مقابله با آزار جنسی در محیط کار، باید باورهای غلط را شناسایی و بر آن‌ها تأکید کنیم. ارائه آموزش‌های مناسب، آگاهی‌زایی، توجه به سیاست‌ها و قوانین مناسب و ایجاد فضای کاری سالم و ایمن می‌تواند به جلوگیری از آزار جنسی در محیط کار کمک کند.

در ادامه به 10 باور اشتباه و رایج در مورد آزار جنسی در محیط کار اشاره می شود:

آزار جنسی در محیط کار واقعیت ندارد

 این باور نادرست است. آزار جنسی در محیط کار می‌تواند رخ دهد و قربانیان آن می‌توانند زنان و مردان باشند. این موضوع به میزان شناخت و حساسیت نسبت به آزار جنسی در جامعه و سازمان‌ها بستگی دارد.

فقط زنان می‌توانند قربانی آزار جنسی در محیط کار شوند

این نیز یک باور نادرست است. مردان هم می‌توانند قربانی آزار جنسی در محیط کار شوند، بنابراین باید به همه جنسیت‌ها توجه و حمایت لازم را نشان داد.

قربانی باید خودش علت آزار جنسی در محیط کار باشد

این باور نادرست است. هیچگاه نباید مسئولیت آزار جنسی را به قربانی نسبت داد. مسئولیت کاملاً بر عهده فردی است که آزار جنسی را انجام می‌دهد.

مقداری شوخی‌های جنسی قابل قبول است

 این باور نادرست است. حتی شوخی‌های جنسی نیز می‌توانند برای فردی مزاحمت‌آور و آزاردهنده باشند. در محیط کار باید همواره از استفاده از شوخی‌های جنسی خودداری کرده و محیط کار را پاک از هرگونه آزار جنسی نگه داشت.

آزارگر و قربانی نمی‌توانند هر دو از یک جنسیت باشند

این باور نادرست است. بنابراین هیچ ضرورتی وجود ندارد که قربانی و آزارگر از دو جنس مخالف باشند. زنان ممکن است زنان را آزار دهند و در مورد مردان نیز این موضوع صدق می‌کند.

قربانی باید خودش از خودش دفاع کند

 این باور نادرست است. قربانیان آزار جنسی ممکن است در شرایطی قرار بگیرند که احساس ناتوانی، ترس و استیصال داشته باشند. در چنین شرایطی، حمایت و محافظت از قربانیان بر عهده سازمان و مدیران است.

اگر قربانی درگیر روابط عاطفی با افراد مقاماتی شود، این یک انتخاب شخصی است

این باور نادرست است. ورود به رابطه عاطفی با یک فرد در مقامات قدرت می‌تواند بر اساس انتخاب شخصی باشد، اما این انتخاب نباید آزار جنسی را توجیه کند. در مواردی که رابطه بر اساس فشار و تهدید ایجاد شده باشد، هنوز می‌تواند به عنوان آزار جنسی در نظر گرفته شود.

قربانیان آزار جنسی خود به دنبال توجه می‌گردند

 این یک باور نادرست است. آزار جنسی به هیچ وجه یک راه برای به دست آوردن توجه نیست. قربانیان آزار جنسی ممکن است تحت تأثیر استیصال و ترس قرار بگیرند و به دنبال حمایت و عدالت باشند، نه توجه نادرست.

مطرح کردن آزار جنسی به موقعیت شغلی شما لطمه می‌زند یا کسی حرف تان را باور نمی‌کند

 این یک باور نادرست است. گاهی افراد از مطرح کردن شکایت خود ترس و واهمه دارند، زیرا بر این باورند که کسی حرف آن‌ها را باور نخواهد کرد. این موضوع زمانی‌که آزارگر فردی قوی و بانفوذ در سازمان باشد، بیشتر مشاهده می گردد. بدون شک شما با ارائه مدارک مناسب (پیام‌های متنی و صوتی، تصویری و یادداشت‌های شخصی) می‌توانید صحت حرف خود را ثابت کنید.

مواقعی که آزار جنسی در محیط کار رخ می‌دهد، می‌توان آن را نادیده گرفت

 این نیز یک باور نادرست است. آزار جنسی در محیط کار مسئله جدی است که باید به آن پاسخ داده شود. نادیده گرفتن یا تحمل آزار جنسی تنها باعث افزایش مشکلات و تأثیرات منفی بر روی فرد قربانی و محیط کار خواهد شد.

معرفی راهکارهایی برای پیشگیری آزار جنسی در محیط کار

برای پیشگیری از آزار جنسی در محیط کار، می‌توانید از راهکارهای زیر استفاده کنید:

• ایجاد سیاست‌ها و قوانین مناسب (این سیاست‌ها باید شامل این موارد باشد: تعریف دقیق آزار جنسی، سازوکارهای گزارش‌دهی، رسیدگی به شکایات و تدابیر انضباطی)
• آموزش و آگاهی‌بخشی (آموزش کارکنان درباره مفهوم آزار جنسی، نشانه‌ها و اثرات آن، حقوق و تقویت مهارت‌های ارتباطی و ایجاد فضای کاری سالم و احترام‌آمیز)
• ایجاد فضای کاری احترام‌آمیز (این فضای کاری باید شامل این موارد باشد: ارائه فرصت‌های برابر برای همه کارکنان، رعایت حقوق کارکنان و اجتناب از تبعیض جنسیتی و استفاده نادرست از قدرت)
• ترویج فرهنگ سازمانی صحیح (ترویج فرهنگ سازمانی که بر این موارد تاکید دارد: احترام، شفافیت، انصاف و ارزش‌های حرفه‌ای)
• ساماندهی سیستم گزارش‌دهی (ایجاد سامانه‌های مستقل و مطمئن برای گزارش دادن آزار جنسی، جلوگیری از انتقام‌جویی و تضمین حفظ حریم خصوصی قربانیان)
• رسیدگی سریع و مؤثر به شکایات (ایجاد فرایندهای رسیدگی منصفانه به صورت سریع می‌تواند به اعتماد کارکنان در سامانه رسیدگی کمک کند)
• حمایت از قربانیان (ارائه پشتیبانی روانی و مشاوره).
•  ایجاد فرهنگی از اعتراض به آزار جنسی و تشویق به گزارش دادن اقدامات نادرست (همه اعضای سازمان مسئولیت مشارکت در ایجاد محیط کاری سالم و آزاد از آزار جنسی را دارند)

معرفی راهکارهایی در صورت تداوم آزار جنسی در محیط کار

گزارش دادن آزار جنسی 

اگر شما یا هر کس دیگری قربانی آزار جنسی هستید، اهمیت گزارش دادن این موضوع را نباید نادیده بگیرید. گزارش دادن به مدیران، مسئولان منابع انسانی، یا هر سازمان مربوطه که در نظارت بر رفتارهای آزارجنسی است، می‌تواند اولین قدم برای رسیدگی به موضوع و محافظت از خودتان و دیگران باشد.

حفظ شواهد آزار جنسی 

اگر توانستید شواهدی مانند ایمیل‌ها، پیام‌ها، نامه‌ها یا هر نوع مدرک دیگر را مربوط به آزار جنسی جمع‌آوری کنید، حفظ کنید. این شواهد می‌توانند به عنوان دلیل و اثبات در رسیدگی به موضوع مورد استفاده قرار بگیرند.

مشورت حقوقی درباره آزار جنسی 

در صورت لزوم و بسته به قوانین محلی، مشاوره حقوقی دریافت کنید. وکیل یا مشاور حقوقی می‌تواند به شما درباره حقوق و تدابیر قانونی مربوط به آزار جنسی در محیط کار راهنمایی کند.

حفظ حریم خصوصی آزار جنسی

تأکید بر حفظ حریم خصوصی خودتان و اطلاعات شخصی شما درباره موضوع آزار جنسی بسیار مهم است. مطمئن شوید که اطلاعات شما به صورت محرمانه مورد بررسی قرار می‌گیرند و تدابیر لازم در این زمینه اتخاذ شده است.

حمایت از خودتان در برابر آزار جنسی

در صورتی که به طور روانی و عاطفی تحت تأثیر قرار می‌گیرید، به خودتان مراقبت کنید. درخواست حمایت از افراد قابل اعتماد، مشاوره روانشناسی یا روانپزشکی را در نظر بگیرید تا با این تجربه سخت روبه‌رو شوید.

جستجوی منابع خارجی

به دنبال منابع و سازمان‌های خارجی باشید که می‌توانند به شما در پیگیری موضوع کمک کنند. برخی از سازمان‌ها و منابع جهانی وجود دارند که به مبارزه با آزار جنسی در محیط کار می‌پردازند و ممکن است بتوانند به شما راهنمایی کنند.

همچنین، باید به یاد داشته باشید که همواره به پلیس یا مقامات قضایی مربوطه مراجعه کنید و در صورت لزوم، به پشتیبانی از خود و دیگران تأکید کنید. هدف اصلی این اقدامات، متوقف کردن آزار جنسی و حفظ ایمنی و عدالت است.

وظیفه شاهد آزار جنسی در محیط کار و در هنگام وقوع آن چیست؟

وظیفه شاهد آزار جنسی در محیط کار به‌طور کلی این است که واکنش مناسبی نسبت به وقوع آزار جنسی در محیط کار از خود نشان دهد و در صورت امکان، درخواست کمک یا گزارش موقعیت را ارائه کند. در هنگام وقوع آزار جنسی در محیط کار، شاهد می‌تواند اقدامات زیر را انجام دهد:

حمایت از قربانی

در صورتی که شاهد آزار جنسی در محیط کار هستید، نخستین گام حمایت از قربانی است. اطمینان حاصل کنید که قربانی در امان است و احتمال دست‌یابی به حمایت‌های لازم را دارد.

ایجاد حواس‌پرتی

کاری کنید تا آزار و اذیت خاتمه یابد یا حواس آزارگران پرت شود. همواره امنیت خود را در نظر داشته باشید و برای خود دردسر ایجاد نکنید. اگر فکر می‌کنید آزارگران ممکن است خشونت به خرج دهند، توجه آن‌ها را جلب نکنید.

صحبت کردن با قربانی

با فرد قربانی به صورت مستقیم صحبت کنید. اگر قربانی در محل کار، مدرسه یا دانشگاه مورد آزار جنسی واقع شده است، به او پیشنهاد دهید که هر زمان با آزارگر مواجه شد، او را همراهی می‌کنید. 

پیشگیری از وقوع تجدیدآزار

اگر شاهد وقوع آزار جنسی هستید و می‌توانید از ایجاد موقعیت‌های تجدیدآزاری جلوگیری کنید، اقدام به مسدود کردن این تجدیدآزاری و انتقال قربانی به محیطی ایمن‌تر کنید.

گزارش موقعیت

اعلام موضوع به مدیران و مسئولان مربوطه در سازمان، شرکت یا محل کار اجازه می‌دهد تا تحقیقات لازم را در خصوص وقوع آزار جنسی انجام دهند و اقدامات لازم را برای جلوگیری از تکرار آن به عمل آورند.

ارائه شهادت‌نامه

اگر شاهد آزار جنسی در دادگاه یا محفل حقوقی هستید، ممکن است نیاز به ارائه شهادت‌نامه در مورد آن موضوع داشته باشید. در این صورت، به درستی و دقت شهادت‌نامه خود را تهیه و ارائه کنید.

حفظ حریم فرد قربانی

حفظ حریم شخصیت قربانی و شاهدان موقعیت آزار جنسی در محیط کار بسیار مهم است. از انتشار اطلاعات حساس درباره این موضوع خودداری کنید و تضمین کنید که همه اطلاعات مربوط به موقعیت محرمانه باقی می‌ماند.

ارجاع به شخص معتبر

مطمئن‌ترین راه برای مداخله، هم برای شما و هم برای قربانی، کمک گرفتن از شخصی مورداعتماد است. با یک همکار دیگر، نگهبان امنیتی، مسئول خوابگاه، مسئول کافه یا فردی جسور صحبت کنید و از آن‌ها بخواهید وارد عمل شوند.

جمع بندی ای سنج

همانطور که مطرح شد آزار جنسی در محیط کار یک مشکل جدی است که نیازمند آگاهی و پیشگیری می باشد. تشخیص نشانه‌های آزار جنسی، درک تفاوت آن با تجاوز جنسی و پیامدهای روانی، جسمانی، قانونی و اجتماعی آن از اهمیت بالایی برخوردار است. باورهای غلط درباره آزار جنسی در محیط کار نیز باید شناخته شوند.

همچنین برای پیشگیری از آن، سازمان‌ها باید سیاست‌های مناسب تدوین و اعمال کنند، آموزش‌های لازم را ارائه دهند و فضای کاری احترام‌آمیز و ایمن را ترویج کنند و در صورت بروز و تداوم آزار جنسی، گزارش دادن، حفظ شواهد، مشورت حقوقی و حمایت از خود و دیگران اقدامات مهمی می باشد که باید اعمال شوند. درنهایت با توجه به همکاری همه افراد و اهمیت دادن به این مسئله، می‌توانیم محیط کاری سالم و ایمن را فراهم کنیم.

آیا تا به حال مورد آزار جنسی در محیط کار قرار گرفته اید؟ از چه راهکارهایی برای جلوگیری از این رخداد استفاده می کنید؟ لطفاً تجربیات خودتان را با ما به اشتراک بگذارید.

سوالات متداول