درمان ای ام دی ار (EMDR) چیست؟ مراحل انجام و کاربرد آن

درمان حساسیت زدایی و پردازش مجدد حرکات چشم (Eye Movement Desensitization and Reprocessing)، که معمولا به عنوان EMDR شناخته می شود، یک روش درمانی برای مشکلات سلامت روان است.

این روش درمانی به درمان مشکلاتی که به دلیل خاطراتی از رویدادهای آسیب زا در گذشته اتفاق افتاده است، می پردازد. به همین علت انجمن روانشناسی آمریکا (APA) بیشترین میزان اثربخشی این روش درمانی را در درمان اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) گزارش کرده است. در این مقاله قصد داریم تا به این روش درمان بپردازیم:

درمان EMDR چیست؟

درمان حساسیت زدایی و پردازش مجدد حرکات چشم (EMDR) یک روش درمانی است که در آن، حین به یاد آوردن رویدادهای آسیب زای گذشته، چشم ها به روش خاصی حرکت داده می شود.

هدف این درمان آن است که به فرد کمک کند تا از رویدادهای ناراحت کننده گذشته بهبود پیدا کند.

درمان EMDR توسط فرانسیس شاپیرو و در سال 1988 آغاز و در سال 1989 اولین پژوهش ها برای بررسی میزان اثربخشی این درمان صورت گرفت.

پژوهش ها نشان داد این تکنیک موثر است و می تواند سریعتر از بسیاری از روش های دیگر به فرد کمک کند. در حال حاضر درمان EMDR یکی از درمان های محبوب است.

درمان EMDR برای طیف وسیعی از مشکلات سلامت روان مورد استفاده قرار می گیرد. افراد در سنین مختلف، از کودکان و نوجوانان گرفته تا بزرگسالان، می توانند از مزایای این درمان بهره‌مند شوند.

حتی برخی از روانشناسان، به طور ویژه برای کودکان این درمان را اجرا می کنند.

برای درمان اختلال استرس پس از سانحه، معمولا بین 3 الی 6 جلسه طول می کشد. هر چه اختلال پیچیده تر باشد، تعداد جلسات بیشتر می شود و ممکن است بین 8 تا 12 جلسه یا بیشتر نیز باشد. جلسات معمولا بین یک ساعت تا 90 دقیقه طول می کشد.

EMDR مخفف چیست؟

EMDR که متشکل از چهار حرف می باشد به ترتیب از واژه های زیر ساخته شده است: 

• E: این حرف مخفف کلمه Eye می باشد.
• M: این حرف مخفف کلمه Movement می باشد.
• D: این حرف مخفف کلمه Desensitization می باشد.
• R: این حرف مخفف کلمه Reprocessing می باشد.

که در مجموع EMDR یعنی Eye Movement Desensitization and Reprocessing به معنای درمان حساسیت زدایی و پردازش مجدد حرکات چشم می باشد.

تاریخچه درمان (EMDR)

با نگاهی گذرا به تاریخچه این روش درمانی باید بگوییم، این درمان در دهه 80 میلادی توسط یک روان شناس آمریکایی به نام فرانسیس شپیرو  کشف شد.
او ضمن مطالعاتی کع در مورد روش های درمانی داشت به این نتیجه رسید که افراد به هنگام تجربه استرس یک سری تغییرات جسمانی را تجربه می کنند و چشم هایشان را به صورت ناخودآگاه حرکت می دهند.
در ادامه به این نتیجه رسید، کنترل چشم ها به هنگام تجربه استرس از میزان استرس کم می کند و همین مسئله باعث به وجود آمدن و طراحی درمان ای ام دی آر شد.

کاربرد درمان EMDR چیست؟

همانطور که پیش تر اشاره کردیم، درمان EMDR برای درمان اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) بیشترین میزان اثربخشی را دارد. سایر کاربردهای درمان EMDR در اختلالات زیر است:

• اختلالات اضطرابی: (اختلال اضطراب فراگیر، اختلال اضطراب اجتماعی، انواع فوبیا، اختلال پانیک)
• اختلالات افسردگی
• اختلالات وسواسی جبری: (اختلال وسواس فکری جبری (OCD)، اختلال بدشکلی بدن و اختلال احتکار)
• اختلالات شخصیت: (اختلال شخصیت مرزی، اختلال شخصیت اجتنابی و اختلال شخصیت ضد اجتماعی)
• اختلالات خوردن: (بی اشتهایی عصبی، پرخوری عصبی و اختلال پرخوری)
• اختلالات تروما: (اختلال استرس حاد و اختلال سازگاری)

تاثیرات جانبی درمان (EMDR)

اگرچه این روش درمانی یک روش کم خطر بوده و اثربخشی آن در مطالعات مختلف ثابت شده است اما این روش درمانی می تواند با برخی عارضه ها در برخی افراد همراه باشد. برخی از عوارض جانبی این درمان عبارت اند از:

• افزایش تجربه خاطرات پریشان
• تجربه احساسات شدید و ناخوشایند در طول جلسات درمانی
• دیدن خواب و رویاهای واضح
• تجربه خاطرات آسیب زای جدید

البته این عوارض موقتی بوده و در روند درمان برطرف می شوند؛ اگر این علائم را تجربه می کنید، حتما با پزشک و درمانگر خود صحبت کنید.

مراحل درمان EMDR

درمان EMDR شامل هشت مرحله است. این مراحل در چند جلسه اتفاق می ‌افتد و گاهی اوقات در یک جلسه بخش‌هایی از چندین مرحله استفاده می شود. به عنوان مثال ممکن است در جلسه اول تنها مراحل یک و دو اتفاق بیوفتد.

هشت مرحله درمان EMDR عبارت است از:

• جمع آوری اطلاعات و تاریخچه بیمار

در این بخش از درمان، روانشناس اطلاعاتی درباره وضعیت فعلی و تاریخچه فرد را جمع آوری می کند. این کار به چند علت صورت می گیرد:

•  متخصص می خواهد تعیین کند آیا درمان EMDR برای فرد مفید است یا خیر.
• فرد متخصص در مورد رویدادها، خاطرات ناراحت‌ کننده یا آزاردهنده ای که در درمان باید روی آنها متمرکز شود آگاه می شود.
• از اهداف مراجعه کننده برای درمان آگاه می شود. 

• تدارک و آموزش دادن

در این مرحله، روانشناس، با فرد در مورد آنچه در طول جلسات این درمان اتفاق خواهد افتاد و آنچه که مراجعه کننده می تواند انتظار داشته باشد، صحبت می کند.

از طرفی دیگر، درمورد چیزهایی که باید بر آنها تمرکز شود، نیز صحبت می شود. روانشناس برای مدیریت احساسات ابزارها و راهایی به مراجعه کننده آموزش می دهد.

• ارزیابی کردن

در این بخش از درمان، روانشناس به مراجعه کننده کمک می کند موضوعات و خاطرات خاصی را شناسایی کند که ممکن است بخواهد در طول پردازش مجدد روی آنها کار کند.

• حساسیت زدایی و پردازش مجدد

در طول این مرحله، روانشناس با کمک به شناسایی یک یا چند تصویر، افکار، احساسات و احساسات منفی خاص، حافظه مراجعه کننده را فعال می کند. در طول پردازش مجدد، روانشناس به فرد کمک می ‌کنند احساس، افکار یا بینش جدیدی را که کسب می کند، درک کند.

• راه اندازی

در طول راه اندازی، مشاور از فرد می خواهد بر باور مثبتی که در یک خاطره قصد ایجاد آن را دارد، تمرکز کند. روانشناس در اینجا سعی می کند احساسات منفی مراجع را حذف کرده و آن را با احساسات و افکار مثبت جایگزین کند.

• اسکن بدن

روانشناس از فرد می‌ خواهد روی احساسی که در بدن خود دارد، به خصوص هر یک از علائمی که هنگام فکر کردن یا تجربه خاطرات منفی احساس می‌کند، تمرکز کند. این کار نشان میدهد درمان EMDR چه میزان پیشرفت داشته است. این کار تا زمانی که علائم از بین برود ادامه پیدا می کند. هنگامی که علائم از بین رفت، پردازش مجدد کامل می شود.

• تحکیم و تثبیت

در طول این مرحله، مشاور با مراجعه کننده در مورد انتظارات بیمار میان جلسات صحبت می کند و مشاور راههایی برای تثبیت درمان ارائه می دهد. همچنین درمورد احساسات و افکار منفی بین جلسات نیز صحبت می شود. تا زمانی که فرد احساس آرامش و امنیت نکند، جلسه تمام نمی شود. ممکن است مشاور از درمانجو بخواهد تا درمورد احساسات و افکار منفی که در بین جلسات تجربه می شود، بنویسد.

• ارزیابی مجدد و مراقبت مستمر

مرحله نهایی درمان EMDR شامل بررسی پیشرفت و عملکرد بیمار است؛ ممکن است درمانگر به این نتیجه برسد که درمانجو به تعداد جلسات بیشتری نیاز دارد و یا درمانجو را برای مواردی که در آینده ممکن است پیش بیاید، آماده کند. 

EMDR چطور کار می کند؟

هر خاطره یا رویداد آسیب زا می تواند تغییراتی را در ذهن به وجود بیاورد که این تغییرات بر نحوه پردازش، تحلیل و تفسیر اطلاعات تاثیر گذاشته و در نهایت استرس و اضطراب را به وجود می آورند.
تجربه خاطرات ناراحت کننده و آسیب زا باعث تسریع حرکات چشم شده و به دنبال آن مغز خاطرات را به درستی پردازش می کند و در نهایت آن ها را در داستان زندگی فرد ادغام می کند.

آیا EMDR تراپی یک فرآیند احساسی است؟

استفاده از مراحل رواندرمانی به شیوه EMDR  که در بالا قید شد، مهم است. به این ترتیب، درمانگر ممکن است مراجع را بر این اساس آماده کند تا بداند در حال ورود به چه چیزی می باشد.

در حقیقت مراجعه کننده باید از نظر روحی روانی آمادگی لازم برای پردازش خاطرات و احساساتی را داشته باشد که جلسات EMDR می تواند باعث شود تا خود را در ذهنش نگیرد.

آیا درمان EMDR موثر است؟

درمان EMDR در موارد زیر تاثیرگذار می باشد:

• اثربخشی مطلوب: پژوهش های زیادی نشان داده اند که این درمان اثربخشی بالایی دارد.
• اثربخشی سریع: این روش سریع تر از سایر روش های درمانی اثربخشی خواهد داشت.
• تکالیف کمتر: اغلب درمان ها، تکالیفی مانند: یادداشت های روزانه و ... دارد اما تنها تکلیف درمان EMDR، نوشتن افکار یا احساساتی است که فرد قصد دارد در جلسه بعدی بیان کند.
• استرس کمتر: درمانEMDR بر پردازش و عبور از رویداد آسیب زا تمرکز دارد. روش های دیگر معمولا استرس بیشتری را به همراه دارند.

معایب درمان EMDR

درمان EMDR مانند بسیاری از درمان های دیگر، معایبی دارد، که به شرح زیر می باشد:

• تنها برای مشکلاتی مفید است که با رویدادهای آسیب زا مرتبط هستند. به همین علت اگر یک اختلالی، به دلیل هورمون ها یا آسیب مغز باشد، بعید است که این درمان کمک کننده باشد!
• نحوه عملکرد آن همچنان نظری است. این درمان به طور تصادفی ابداع شد و متخصصان به طور دقیق نمی دانند چگونه این درمان موجب بهبودی می شود.
• این درمان جدید است. درمان EMDRدر سال 1989 ابداع شد. شاید بتوان گفت جدید بودن آن هم نقطه قوت و هم نقطه ضعف آن است. این مورد از آن جهت جزو معایب درمان EMDR است که به تحقیقات بیشتری برای علمی بودن آن نیاز است.

درمان ای ام دی ار برای چه کسانی مناسب است؟

درمان ام دی آر برای افرادی که درگیر مسائل زیر می باشد مناسب و کاربردی می باشد:

• افراد مبتلا به تروما
• افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه
• افراد مبتلا به فوبیا
• افراد مبتلا به PTSD یا اختلال پس از سانحه
• افراد مبتلا به اضطراب
• افراد مبتلا به درد مزمن
• افراد مبتلا به افسردگی

تحریک دو جانبه در درمان (EMDR) چیست؟

تحریک دوجانبه یک اصطلاح پرکاربرد در این درمان است و منظور از آن کمک درمانگر به بیمار برای ایجاد تحریک در هر دو قسمت مغز می باشد. مثلا، درمانگر انگشت خود را به راست و چپ حرکت می دهد و مراجع حرکت انگشت او را دنبال کرده و قسمت های مختلف ذهن او تحریک می شود.
دیگر روش تحریک دو جانبه، ضربه زدن می باشد؛ در این روش درمانگر به مراجع نشان می دهد تا بر روی کدام قسمت بدن ضربه بزند تا مغز او تحریک شود.
همچنین، استفاده از منابع نوری در تحریک دو طرفه امری رایج است؛ در این حالت مراجعه کننده نور را با چشم دنبال کرده تا نیم کره های مغز او درگیر شود.

سوال هایی که باید از مراکز درمان EMDR بپرسید

• این مرکز در مورد حساسیت زدایی و پردازش مجدد حرکات چشم چه میزان آموزش دیده است؟
• آیا این مرکز درجریان آخرین بخشنامه ها و پیشرفت های روزِ دنیا در ارتباط با این روش قرار دارد؟
• این مرکز تا به حال چند نفر با مشکل یا اختلال خاص من را با موفقیت مورد نظر درمان کرده است؟
• اگر حساسیت زدایی و پردازش مجدد حرکات چشم برای مراجع هاتان مفید نباشد از چه روش های جایگزینی دیگر استفاده می کنید؟
• در این مرکز اگر یک مراجعه در یک جلسه نخواهد به روند درمان ادامه دهد، چه خواهید کرد؟

جمع بندی ای سنج

در این مقاله به یک روش درمانی به نام درمان EMDR که توسط فرانسیس شاپیرو در سال 1989 ابدع شد، پرداختیم. درمان EMDR برای طیف وسیعی از اختلالات، از جمله اختلالات تروما و استرس، اضطرابی، افسردگی و... به کار برده می شود.

این درمان هشت مرحله است که شامل جمع آوری اطلاعات و تاریخچه بیمار، تدارک و آموزش دادن، ارزیابی کردن، حساسیت زدایی و پردازش مجدد، راه اندازی، اسکن بدن، تحکیم و تثبیت، ارزیابی مجدد و مراقبت مستمر می شود.

آیا تا به حال از درمان ای.ام.دی.آر (E.M.D.R)  استفاده کرده اید؟ لطفاً دیدگاه و نظرات خودتان را با ما به اشتراک بگذارید.

سوالات متداول