خود خواهی چیست | انواع و عواقب آن

خودخواهی مثبت، که به آن حفظ خود یا عشق به خود نیز می‌گویند، بر خلاف خودخواهی منفی، بر مراقبت از خود و احترام به خود تمرکز دارد. این نوع خودخواهی به معنای توجه به نیازها و خواسته‌های خود و اقداماتی برای برآورده کردن آنها است، به گونه‌ای که به دیگران آسیبی نرسد.

ویژگی‌های خودخواهی مثبت

• احترام به خود: افراد با خودخواهی مثبت ارزش و احترام زیادی برای خود قائل هستند. آنها به نیازها، احساسات و خواسته‌های خود توجه کرده و از آن دفاع می‌کنند.
• مراقبت از خود: این دسته از افراد از سلامت جسمی و روانی خود مراقبت می‌کنند. به طور منظم ورزش کرده، غذاهای سالم می‌خورند، به اندازه کافی می‌خوابند و از تکنیک‌های مدیریت استرس استفاده می‌کنند.
• اعتماد به نفس: افراد با خودخواهی مثبت به توانایی‌های خود اعتماد دارند. آنها از مواجهه با چالش‌ها نمی‌ترسند و برای رسیدن به اهداف خود تلاش می‌کنند.
• مرزبندی: می‌توانند مرزهای سالمی در روابط خود ایجاد کنند. اجازه نمی‌دهند دیگران از آنها سوء استفاده کنند و نیازها و خواسته‌های خود را به طور قاطعانه بیان می‌کنند.
• مسئولیت‌پذیری: افراد با خودخواهی مثبت مسئول اعمال و انتخاب‌های خود هستند. آنها اشتباهات خود را می‌پذیرند و از آنها درس می‌گیرند.

خودخواهی منفی، که به آن خودخواهی یا خودمحوری نیز می‌گویند، بر منافع شخصی به قیمت رنجش دیگران تمرکز دارد. افراد با خودخواهی منفی معمولاً فقط به نیازها و خواسته‌های خود اهمیت می‌دهند و نیازها و خواسته‌های دیگران را نادیده می‌گیرند. آنها ممکن است بی‌تفاوت، مغرور، فرصت‌طلب، سلطه‌گر و استثمارگر باشند.

ویژگی‌های خودخواهی منفی

• بی‌توجهی به دیگران: افراد با خودخواهی منفی به احساسات و نیازهای دیگران توجهی نمی‌کنند. آنها ممکن است به دیگران توهین کنند، آنها را تحقیر کنند یا از آنها سوء استفاده کنند.
• خودبزرگ‌بینی: این افراد معمولاً تصور اغراق‌آمیزی از خود دارند. فکر می‌کنند که از دیگران برتر بوده و مستحق رفتار ویژه هستند.
• عدم همدلی: افراد با خودخواهی منفی نمی‌توانند خود را جای دیگران بگذارند یا احساسات آنها را درک کنند. آنها ممکن است نسبت به درد و رنج دیگران بی‌تفاوت باشند.
• مسئولیت‌ناپذیری: مسئولیت اعمال و انتخاب‌های خود را بر عهده نمی‌گیرند. آنها ممکن است دیگران را مقصر مشکلات خود بدانند.
• حرص و آز: افراد با خودخواهی منفی همیشه به دنبال چیزهای بیشتر هستند. آنها هرگز راضی نمی‌شوند و همیشه می‌خواهند بیشتر داشته باشند.

ریشه خودخواهی پیچیده و چندوجهی است و از عوامل مختلفی ناشی می‌شود. برخی از رایج‌ترین علل آن شامل موارد زیر است:

• عوامل ژنتیکی: مطالعات نشان داده است که ممکن است یک استعداد ژنتیکی برای خودخواهی وجود داشته باشد. به عنوان مثال، یک مطالعه نشان داد که کودکانی که دارای نسخه خاصی از ژن مربوط به انتقال دهنده عصبی دوپامین هستند، احتمال بیشتری برای رفتار خودخواهانه دارند.
• عوامل محیطی: عوامل محیطی نیز می‌توانند در ایجاد خودخواهی نقش داشته باشند. به عنوان مثال، کودکانی که در محیط‌هایی بزرگ می‌شوند که در آن‌ها بر روی نیازها و خواسته‌های خود تمرکز زیادی می‌شود، به احتمال زیاد خودخواه می‌شوند. علاوه بر این، کودکانی که مورد سوء استفاده یا بی‌توجهی قرار می‌گیرند، ممکن است برای جبران نیازهای عاطفی و اجتماعی خود، به رفتارهای خودخواهانه متوسل شوند.
• اختلالات سلامت روان: برخی از اختلالات سلامت روان، مانند اختلال شخصیت ضد اجتماعی و اختلال شخصیت، با خودخواهی مرتبط هستند. افراد مبتلا به این اختلالات اغلب فاقد همدلی و درک نیازها و احساسات دیگران هستند و ممکن است به طور مخرب برای رسیدن به اهداف خود عمل کنند.
• تجربیات تروماتیک: تجربیات تروماتیک در دوران کودکی، مانند سوء استفاده، بی‌توجهی یا از دست دادن یکی از عزیزان، می‌تواند خطر ابتلا به خودخواهی را افزایش دهد. این تجربیات می‌توانند بر رشد عاطفی و اجتماعی فرد تأثیر بگذارند و منجر به مشکلاتی در همدلی و روابط با دیگران شوند.
• عوامل فرهنگی: برخی از فرهنگ‌ها بر فردگرایی و خودارزیابی بیشتر تأکید دارند، که می‌تواند به رفتارهای خودخواهانه کمک کند. علاوه بر این، فرهنگ‌هایی که بر مادی‌گرایی و رقابت تأکید دارند، ممکن است محیطی را ایجاد کنند که در آن خودخواهی مورد تشویق قرار گیرد.

اگر نگران خودخواهی خود یا شخص دیگری هستید، مهم است که از یک متخصص واجد شرایط کمک بگیرید. درمان می‌تواند به افراد در درک ریشه‌های خودخواهی و ایجاد مکانیسم‌های مقابله‌ای سالم کمک کند.

عواقب خودخواهی می‌تواند هم برای فرد خودخواه و هم برای اطرافیانش منفی باشد. برخی از عواقب بالقوه خودخواهی عبارتند از:

1. روابط آسیب دیده: افراد خودخواه اغلب حفظ روابط سالم با دیگران برایشان دشوار است، به این دلیل که به طور مداوم بر نیازها و خواسته‌های خود متمرکز هستند و از نیازها و احساسات دیگران غافل می‌شوند. این امر می‌تواند منجر به درگیری، عصبانیت و در نهایت انزوا شود.
2. ایجاد مشکلات در محل کار: خودخواهی همچنین می‌تواند در محل کار مشکلاتی ایجاد کند. افراد خودخواه می‌توانند به دنبال اعتبار برای کار دیگران باشند، از همکاری با همکاران خود امتناع کرده یا در انجام وظایف خود سهل انگاری کنند.
3. مشکلات سلامت روان: خودخواهی همچنین با تعدادی از مشکلات سلامت روان از جمله افسردگی، اضطراب و سوء مصرف مواد مرتبط است. افراد خودخواه اغلب احساس تنهایی، انزوا و نارضایتی از زندگی می‌کنند. آنها همچنین ممکن است برای مقابله با احساسات منفی خود به رفتارهای ناسالم مانند سوء مصرف مواد یا الکل متوسل شوند.
4. مشکلات سلامتی: یکی دیگر از عواقب خودخواهی، در زمینه سلامتی است. به عنوان مثال، افراد خودخواه به احتمال زیاد رژیم غذایی ناسالمی دارند، به طور منظم ورزش نمی‌کنند و معاینات پزشکی خود را انجام نمی‌دهند. این امر می تواند خطر ابتلا به چاقی، بیماری قلبی و سایر مشکلات سلامتی را افزایش دهد.

برخورد با افراد خودخواه می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، اما با اتخاذ رویکردی صبورانه و قاطع، می‌توانید تعاملات خود را با آنها به حداقل برسانید. در اینجا چند استراتژی وجود دارد که می‌توانید امتحان کنید:

1. حد و مرز تعیین کنید

مشخص کنید که چه رفتاری را از طرف مقابل نمی‌پذیرید و به طور واضح و قاطعانه این حدود را به او نشان دهید. به عنوان مثال، می‌توانید بگویید: "من وقتی تو حرفم را قطع می‌کنی، احساس بی‌احترامی می‌کنم. لطفا اجازه بده صحبت‌م را تمام کنم."

1. حد و مرز تعیین کنید

اگر فرد خودخواه از شما خواسته‌ای غیرمنطقی دارد، لازم نیست آن را بپذیرید. یاد بگیرید که به طور قاطعانه "نه" بگویید و بهانه تراشی نکنید.

3. از بحث و جدل خودداری کنید

افراد خودخواه غالباً به دنبال بحث و جدل برای اثبات برتری خود هستند. درگیر بحث و جدل با آنها نشوید، زیرا این کار فقط وضعیت را بدتر می‌کند. به جای بحث، سعی کنید موضوع را به طور مسالمت‌آمیز حل کنید یا از بحث کناره گیری کنید.

4. احساسات خود را بیان کنید

به فرد خودخواه بگویید که رفتار او چه احساسی در شما ایجاد می‌کند. از جملات "من" استفاده کنید و به طور مستقیم و صادقانه احساسات خود را بیان کنید. به عنوان مثال، می‌توانید بگویید: "من وقتی تو فقط به حرف‌های خودت اهمیت می‌دهی، احساس نادیده گرفته شدن می‌کنم."

5. از آنها فاصله بگیرید

اگر تمام تلاش شما برای تعامل سازنده با فرد خودخواه بی‌فایده است، ممکن است لازم باشد از او فاصله بگیرید. این به معنای قطع کامل ارتباط با او نیست، اما به معنای محدود کردن تماس و تعاملاتتان با او تا زمانی که رفتار خود را تغییر دهد، هست.

6. مراقب سلامت روان خود باشید

برخورد با افراد خودخواه می‌تواند خسته‌کننده و استرس‌زا باشد. به سلامت روان خود توجه داشته باشید و از روش‌های سالم برای مقابله با استرس، مانند ورزش، مدیتیشن یا گذراندن وقت با افراد حامی، استفاده کنید.

سخن نهایی

خود خواهی مشکلی است که به احتمال زیاد، خود ما هم متوجه نیستیم که با آن دست و پنجه نرم می‌کنیم و این موضوع می‌تواند اطرافیان ما را به شدت آزار دهد، با توجه به نکاتی که در این نوشتار بررسی کردیم می‌توانید بهترین رویکرد را در مقابل افراد خود خواه داشته باشید یا متوجه شوید که آیا ویژگی‌های خود خواهی درون شما راه دارد یا خیر؟