مروری بر نظریه هایی در مورد رهبری
مدیریت و رهبری می تواند یکی از نقش های مهم و چالش برانگیز برای افراد باشد. در این مقاله مروری بر نظریه هایی در مورد رهبری خواهیم داشت و مطالبی را انتشار خواهیم داد. آنچه در ادامه خواهید خواند، بر اساس فهرست مطالب به شرح زیر است:
رهبر بودن و رهبری کردن
نظریه هایی که در مورد رهبری می باشند، قصد ارائه ی مطالبی در مورد اینکه چه چیزی باعث می شود افراد نقش رهبر را داشته باشند و چرا موفق می شوند یا نمیشوند را، دارند.
اغلب چنین نظریه هایی بر ویژگی های رهبران تمرکز دارند، اما برخی نظریه های دیگر، سعی می کنند رفتارهایی را که افراد می توانند برای بهبود توانایی های رهبر بودن و رهبری کردن در شرایط مختلف انجام دهند، شناسایی کنند و مشخص کنند.
بحث های قدیمی و اولیه در مورد رهبری در روانشناسی رهبری، بیان می کردند که، رهبری و مدیریت کردن یک نوع توانایی می باشد و در هنگام تولد در افراد وجود دارد.
به بیان دیگر، نقطه ی تاکید در این نظریات این بود که، فقط افرادی خاص با توانایی رهبری متولد می شوند. اما نظریه های جدید بر این باورند که درست است که ویژگی ژنتیکی می تواند موجب شود فردی رهبر خوبی باشد اما محیط و موقعیت های محیطی نیز در رهبری نقش دارند.
نگاهی دقیق به نظریه هایی در مورد رهبری
از آنجا که علاقه به روانشناسی رهبری در 100 سال گذشته در میان مردم بیشتر شده است، تعدادی از نظریه های مختلف، در مورد رهبری ساخته شده اند تا دقیقاً توضیح دهند که چگونه و چرا برخی از افراد به رهبرانی خاص و بزرگ تبدیل می شوند.
دقیقاً چه چیزی از یک فرد یک رهبر بزرگ می سازد؟ آیا برخی ویژگی های شخصیتی موجب رهبری عالی در افراد می شود یا ویژگی های موقعیتی و محیطی باعث می شود که برخی افراد مسئولیت هایی را بر عهده بگیرند و تبدیل به رهبرانی ویژه شوند؟
ممکن است وقتی به رهبران اطراف خود نگاه بیندازیم، مثلا در محیط کارمان و یا حتی رئیس جمهوری، به این فکر کنیم که چرا این افراد در نقش رهبری موفق می باشند.
مردم از دیرباز و در طول تاریخ به مقوله ی رهبری علاقه مند بوده اند، اما اخیراً چند نظریه ی علمی و رسمی در مورد رهبری ساخته شده است. علاقه به مبحث رهبری در اوایل قرن بیستم به طور ویژه ای افزایش یافت.
نظریه های اولیه در مورد رهبری به ویژگی هایی که موجب تمایز رهبران و پیروان آن ها می شد، متمرکز بودند، در حالی که در نظریه های بعدی متغیرهای دیگری مانند، عوامل موقعیتی و محیطی و سطوح مهارت ها هم مورد بررسی قرار گرفتند.
در مورد رهبری نظریات متفاوتی وجود دارد، اما به طور کلی نظریاتی در مورد رهبری را می توان به این 8 نظریه که قرار است در این مقاله در مورد آن صحبت کنیم، خلاصه کرد.
نظریه های انسان بزرگ
آیا تا به حال این جمله را شنیده اید که فلان شخص رهبر به دنیا آمده است؟ بر اساس این نظریه، رهبران بزرگ به سادگی با ویژگی های درونی لازم مانند کاریزما، اعتماد به نفس، هوش و مهارت های اجتماعی به دنیا آمده اند و همین ویژگی ها موجب شده که این افراد به ذات و مادرزادی رهبران خوبی باشند.
نظریه ی انسان بزرگ، فرض می کنند که ظرفیت و توانایی رهبری ذاتی است؛ رهبران بزرگ از همان کودکی رهبر به دنیا می آیند و در صورت اکتساب مهارت ها رهبر نمی شوند.
نظریه هایی بر مبنای این نظریه، اغلب رهبران بزرگ را افرادی قهرمان، اسطوره ای نشان می دهند و آنان را شایسته رهبری می دانند.
چنین نظریه هایی بیان می کنند که، مردم نمی توانند بیاموزند که چگونه رهبرانی قوی شوند. رهبری چیزی است که یا شما با آن متولد می شوید یا بدون آن به دنیا می آیید.
نظریه های صفات
این نظریه هم مانند نظریه انسان بزرگ معتقد است افراد باید دارای ویژگی ها و صفاتی خاص برای رهبری باشند و این صفات به ارث می رسند. در نظریه ی صفات، اغلب شخصیت یا ویژگی های رفتاری خاص میان همه ی رهبران مشخص می شوند.
به عنوان مثال، ویژگی هایی مانند برون گرایی، اعتماد به نفس و شجاعت جز ویژگی هایی هستند که می توانند به طور بالقوه در رهبران بزرگ وجود داشته باشند.
اما سوال این جاست، اگر این ویژگی ها، ویژگی های خاص رهبران هستند، پس کسانی که این ویژگی ها را دارند اما رهبر نیستند را چگونه توصیف کنیم؟ این سوال یکی از انتقاد های وارد شده بر این نظریه می باشد.
افراد زیادی وجود دارند که دارای ویژگی های شخصیتی مرتبط با رهبری می باشند، اما بیشتر این افراد هرگز به دنبال مقام رهبری هم نبوده اند. در مقابل افرادی هم هستند که هیچ کدام از این ویژگی ها را ندارند اما به عنوان رهبرانی پیشتاز مشغول فعالیت می باشند.
نظریه های بر مبنای احتمال
نظریه های اتفاقی و یا احتمالی در مورد رهبری، بر متغیرهای خاص مربوط به محیط که ممکن است تعیین کنند کدام سبک رهبری مناسب موقعیتی می باشد، تمرکز کنند. طبق این نظریه، هیچ سبک رهبری در همه ی شرایط ها کارا و بهترین نیست.
دو محقق در حوزه ی رهبری به نام وایت و هاجسون بیان می دارند که، شیوه ی رهبری موثر فقط به داشتن ویژگی های رهبری ربطی ندارد و ایجاد تعادل میان رفتار ها و نیازها یکی از مولفه های مهم برای رهبری است.
یک رهبر خوب می تواند نیازهای پیروان خود را به خوبی ارزیابی کند، وضعیت را بررسی کرده و سپس رفتارهای خود را بر اساس این وضعیت تنظیم کند. موفقیت در امر رهبری، به تعدادی متغیر از جمله سبک رهبری، ویژگی های پیروان و جنبه های موقعیت بستگی دارد.
نظریه های موقعیتی
نظریه های موقعیتی بر این باورند که رهبران، بهترین روش برای عمل کردن را باید بر اساس متغیرهای موقعیتی انتخاب کنند. یک سری سبک های مختلف رهبری، ممکن است برای انواع خاصی از تصمیم گیری مناسب تر باشد.
به عنوان مثال، در شرایطی که رهبر تنها فرد با تجربه و با دانش گروه است، ممکن است سبک اقتدارگرا مناسب ترین سبک رهبری باشد؛ در مقابل و در موارد دیگر که دیگر اعضای گروه هم متخصصانی ماهر و با تجربه هستند، سبک دموکراتیک اثر گذاری بیشتری خواهد داشت.
نظریه های رفتاری
نظریه های رفتاری در مورد رهبری بر این باور استوار است که رهبران بزرگ ساخته می شوند و متولد نمی شوند. این نظریه را طرف مقابل نظریه های انسان بزرگ در نظر بگیرید.
این نظریه رهبری که ریشه در رفتارگرایی دارد، بر عملکرد رهبران و نه بر ویژگی های ذهنی یا حالات درونی آن ها تمرکز دارد. طبق این نظریه، افراد می توانند از طریق آموزش و مشاهده، یاد بگیرند که چگونه یک رهبر خوب شوند.
نظریه های همراهی
نظریه های رهبری مبتنی بر باور مشارکت و همراهی معتقدند که، سبک رهبری ایده آل سبکی است که از نظر دیگران در امور مختلف استفاده کند.
در این نظریه گفته می شود که رهبران باید دیگران را تشویق به مشارکت کرده و به اعضای گروه کمک کنند که در تصمیم گیری ها شرکت کنند و خودشان را مسئول و متعهد بدانند. در این نظریه رهبر باید حق مشارکت را به همه ی اعضا بدهد.
نظریه های مدیریتی
نظریه های مدیریتی، که به عنوان نظریه های معامله ای یا تبادلی هم شناخته می شوند، بر نقش نظارت، سازمان و عملکرد گروه تمرکز دارند. این نظریه ها رهبری را بر اساس سیستم پاداش و تنبیه در نظر می گیرند.
نظریه های مدیریتی اغلب در تجارت مورد استفاده قرار می گیرند؛ هنگامی که کارکنان موفق می شوند، پاداش دریافت می کنند و در صورت شکست خوردن، مورد توبیخ یا مجازات قرار می گیرند.
نظریه های روابط
نظریه های روابط، که به عنوان نظریه های تحول آفرین نیز شناخته می شوند، بر ارتباطات ایجاد شده بین رهبران و پیروان آن ها تمرکز دارند.
رهبران تحول گرا با کمک به اعضای گروه برای درک اهمیت و مزیت های بیشتر کاری که انجام می دهند، به افراد انگیزه می دهند و به نوعی الهام بخش این افراد می شوند.
این رهبران بر عملکرد اعضای گروه خود متمرکز هستند و همچنین تمایل دارند که هر فردی نهایت نیرو و پتانسیل خود را به کار گیرد. رهبران با این سبک اغلب دارای استانداردهای ارزشی و اخلاقی بالایی می باشند.
اگر علاقمند هستید اصول و عادات پایدار و ارزشمند رهبران موفق را بدانید، به لینک مشخص شده مراجعه نمایید.
نظریه رهبری فیدلر
مفهوم نظریه اقتضایی فیدلر در اوایل دهه 1960 بر اساس نظریه ی یک روان شناس اتریشی به نام پروفسور فرد فیدلر پس از انجام مطالعات شخصیت و ویژگی های رهبران مطرح شد.
بر اساس نظریه رهبری فیدلر که مدل اقتضایی فیدلر هم نامیده می شود، نمی توان گفت بهترین سبک رهبری کدام است و در واقع بهترین سبک رهبری وجود ندارد! در عوض، اگر بخواهیم اثربخشی رهبر را ارزیابی کنیم باید به این نکته توجه داشته باشیم که آیا سبک رهبر و محیطی که رهبر در آن فعالیت می کند، مکمل یکدیگر هستند یا نه؟
پس در نظریه اقتضایی فیدلر، تطبیق موقعیت و سبک رهبری مورد ارزیابی قرار می گیرد؛ در این نظریه سه شاخص تحت عنوان چگونگی رابطه رهبر و پیرو، مشخص بودن ساخت و وظایف در سازمان و میزان قدرت شغلی و قانونی رهبر مورد توجه است.
بر اساس آنچه در این نظریه آمده است، اگر موقعیت خیلی مطلوب یا نامطلوب باشد، سبک رهبری وظیفه گرا و آمرانه اثربخش خواهد بود و زمانی که موقعیت در حد میانه یعنی تا اندازه ای مطلوب یا نامطلوب باشد، سبک رهبری انسان گرا و توجه به روابط انسانی اثربخشی بیشتری خواهد داشت.
نظریه رهبری رابینز
رابینز نظریه های رفتاری مرتبط با رهبری را نظریه هایی نام نهاده است که باعث تمایز رفتارهای خاص رهبران از غیر رهبران می شود. رابینز بر این عقیده است که تفاوت رفتار رهبران از رفتار افراد غیر رهبر بر اساس نظریه صفت که برخی افراد ذاتا با ویژگی های رهبری به دنیا می آیند و نظریه رفتاری که می گوید با آموزش می توان مهارت های رهبری را در افراد تقویت کرد، توجیه کرد چرا که رهبری به جای ویژگی با مجموعه رفتارها است که معنا پیدا می کند.
مزایای استفاده از انواع تئوری های رهبری در سازمان چیست؟
به نظر می رسد شناخت انواع نظریه های رهبری می تواند به مدیران و رهبران در پیشبرد بهتر اهداف شغلی کمک می کند. مهم ترین مزیت درک و استفاده از این نظریه ها آن است که مدیران را متوجه چرایی علل موفقیت برخی رهبران و سازمان ها می کند.
اگر رهبران با نظریه های رهبری آشنا باشند، می توانند نظریه های مختلف را امتحان کنند تا در نهایت کارآمد و اثربخش ترین نظریه را یعنی نظریه ای که متناسب با سازمان است را انتخاب کنند.
از دیگر سو، رهبران با کمک گرفتن از این نظریه ها می توانند تغییرات لازم را شناسایی و اعمال کنند و اگر تازه کار هستند بهترین رویکرد را اتخاذ کنند و استراتژی مناسب را برای سازمان اتخاذ کنند.
جمع بندی ای سنج
در این مقاله مروری بر نظریه هایی در مورد رهبری داشتیم . همان طور که خواندید، نظریه ها و دیدگاه های مختلفی در مورد رهبری از نقش ذاتی تا اکتساب این توانایی وجود دارد.
رهبری هم مانند دیگر مفاهیم باید مورد بررسی قرار بگیرد و واضح است که امر رهبری هم دارای ابعاد و مولفه های مختلفی می باشد. اما به طور کلی، یکی از مهم ترین نکات در مورد رهبر خوب بودن و رهبری کردن، بهبود و ارتقای توانایی ها و مهارت های فردی است.
آیا مطلب فوق برای شما مفید واقع شد؟ لطفا نظرات و دیدگاه های ارزشمندتان را با ما در میان بگذارید.
اصطلاحات مهم این مقاله
سوالات متداول
-
نظریات رهبری چگونه نظریاتی هستند؟
- نظریه هایی که در مورد رهبری می باشند، قصد ارائه ی مطالبی در مورد اینکه چه چیزی باعث می شود افراد نقش رهبر را داشته باشند و چرا موفق می شوند یا نمیشوند را، دارند. اغلب چنین نظریه هایی بر ویژگی های رهبران تمرکز دارند، اما برخی نظریه های دیگر، سعی می کنند رفتارهایی را که افراد می توانند برای بهبود توانایی های رهبر بودن و رهبری کردن در شرایط مختلف انجام دهند، شناسایی کنند و مشخص کنند.
-
نظریه صفات در رهبری چیست؟
- این نظریه هم مانند نظریه انسان بزرگ معتقد است افراد باید دارای ویژگی ها و صفاتی خاص برای رهبری باشند و این صفات به ارث می رسند. در نظریه ی صفات، اغلب شخصیت یا ویژگی های رفتاری خاص میان همه ی رهبران مشخص می شوند.
-
نظریه های موقعیتی در رهبری چیست؟
- نظریه های موقعیتی بر این باورند که رهبران، بهترین روش برای عمل کردن را باید بر اساس متغیرهای موقعیتی انتخاب کنند. یک سری سبک های مختلف رهبری، ممکن است برای انواع خاصی از تصمیم گیری مناسب تر باشد.
-
نظریه های رفتاری در رهبری چیست؟
- نظریه های رفتاری در مورد رهبری بر این باور استوار است که رهبران بزرگ ساخته می شوند و متولد نمی شوند. این نظریه را طرف مقابل نظریه های انسان بزرگ در نظر بگیرید. این نظریه رهبری که ریشه در رفتارگرایی دارد، بر عملکرد رهبران و نه بر ویژگی های ذهنی یا حالات درونی آن ها تمرکز دارد. طبق این نظریه، افراد می توانند از طریق آموزش و مشاهده، یاد بگیرند که چگونه یک رهبر خوب شوند.