مهارت های زندگی در کودکان و نوجوانان

کودکان در دنیای کودکی خود به سر می برند و به فکر بازی و تفریح هستند، از دیگر سو، نوجوانان به فکر معاشرت با دوستان و گذراندن اوقات و زمان خوش با دیگران بوده و کمتر به یادگیری و توسعه مهارت های زندگی و مزایای آن فکر می کنند و احتمالا یادگیری مهارت های زندگی، آخرین چیزی است که به ذهن آن ها می رسد!

با این حال یادگیری و توسعه مجموعه ای از مهارت های زندگی سالم برای داشتن زندگی سالم و موفق، رویارویی با چالش ها و مدیریت استرس و... در بزرگسالی اهمیت زیادی دارد و این وظیفه والدین است که برای توسعه مهارت های زندگی در کودک و نوجوان خود وقت بگذارند.
در این مقاله در مورد مهارت های زندگی در کودکان و نوجوانان صحبت می کنیم؛ اگر والد کودک یا نوجوانی هستید یا به عنوان نوجوان دوست دارید مهارت های زندگی را بیاموزید، در این مقاله همراه ما باشید.

در صورت تمایل می توانید مقالات، مهارت های زندگی چیست؟|مهارت های ده گانه زندگی، برای زندگی سالم به چه مهارت هایی نیاز دارم؟، مهارت هایی که کودک قبل از مهد کودک باید آن ها را بشناسد و... را در مجله ای سنج مطالعه کنید. 

مهارت های زندگی چیست؟

اگر بخواهیم خیلی ساده و خلاصه بگوییم، مهارت های زندگی مجموعه مهارت هایی است که به توانمندی های فرد در زندگی می افزاید و باعث بهبود عملکرد و در نهایت زندگی بهتر می شود.
مهارت های زندگی به افراد در راستای مقابله بهتر با چالش ها و مشکلات کمک می کند و سازگاری و انعطاف پذیری فرد را بالا می برد.

چرا آموزش مهارت های زندگی به کودکان و نوجوانان مهم است؟

یادگیری مهارت های زندگی نه تنها باعث رشد و استقلال می شود، بلکه مهارت های یادگیری اجتماعی-عاطفی را هم در کودکان و نوجوانان ایجاد می کند؛ مهارت هایی مانند خودآگاهی، آگاهی اجتماعی، خود مدیریتی، تصمیم گیری مسئولانه و مهارت هایی که به ایجاد و حفظ روابط کمک می کند.

برخی دیگر از مهم ترین مزایای یادگیری مهارت های زندگی در دوره کودکی و نوجوانی عبارت اند از:

• بهبود و تقویت تفکر خلاقانه، تفکر انتقادی.
• توانایی یافتن راه حل های جدید
• مسئولیت پذیری بیشتر نسبت به اعمال و رفتار خود و عدم مقصر دانستن دیگران.
• آگاهی از تاثیر رفتار و اعمال خود بر دیگران
• بهبود و تقویت اعتماد به نفس و عزت نفس
• یادگیری انجام کار به صورت گروهی
• توانایی تجزیه و تحلیل گزینه ها و فرصت ها
• تصمیم گیری بهتر و درک چرایی انتخاب ها
• خودآگاهی بیشتر
• پرورش قدردانی نسبت به دیگران
• سازگاری و انعطاف پذیری بیشتر با شرایط و محیط
• و...

ضرورت آموزش مهارت های زندگی به کودکان و نوجوانان

پیش از این در مورد اهمیت آموزش و یادگیری مهارت های زندگی در کودکان و نوجوانان صحبت کردیم؛ لازم به ذکر است، یادگیری مهارت های زندگی در این دو بازه سنی از آنجایی که باعث افزایش توانایی های ذهنی و شناختی، هوش هیجانی، پیشرفت تحصیلی و یادگیری بهتر دروس می شود و ظرفیت شناختی کودک و نوجوان را بالا می برد، لازم و ضروری به نظر می رسد.

مهارت های مهم زندگی در کودکان و نوجوانان

برخی از مهم ترین مهارت هایی که کودکان و نوجوانان باید در این دو دوره سنی یاد بگیرند، عبارت اند از: 

مهارت مدیریت مالی

مدیریت مالی یکی از مهم ترین درس های زندگی برای کودکان و نوجوانان است که خیلی زود باید آن را یاد بگیرند؛ کودک یا نوجوان بلاخره از خانه خارج می شود و در محیط بیرون از خانه مانند مدرسه، مغازه و ... باید چگونه پول خرج کردن را یاد بگیرد.
والدین باید پول تو جیبی را برای فرزند خود در نظر بگیرند و شیوه خرج کردن درست این پول، نحوه پس از انداز کردن، قرض دادن و قرض گرفتن را به او آموزش دهند تا فرزند بدین وسیله مدیریت کردن پول را یاد بگیرد.
یادگیری مهارت مدیریت مالی باعث می شود فرزند شما در خرج کردن و پس انداز کردن پول های خود باهوش باشد.

مهارت مقابله و کنار آمدن با شکست

شکست در مقطعی از زندگی برای کودکان و نوجوانان اجتناب ناپذیر است؛ نکته مهمی که کودک یا نوجوان باید یاد بگیرد این است که پس از هر شکست دوباره می توانند از جای خود بلند شوند و دوباره تلاش کنند و اجازه ندهند که شکست، اعتماد به نفس و نگرش مثبت آن ها را تغییر دهد!
والدین باید تلاش فرزند خود را به جای کسب خود دستاورد ستایش و تحسین کنند و آشکارا در خصوص شکست هایی که افراد می توانند در زندگی روزمره تجربه کنند، صحبت کنند و تجربیات خود را با آن ها به اشتراک بگذارند.
هرچه نوجوان و کودک در شکست تمرین بیشتری داشته باشد، تلاش مجدد را یاد بگیرد و انعطاف پذیرتر باشد، به هنگام تجربه شکست، مقابله بهتری با آن خواهد داشت.

مهارت تعامل و محافظت از خانه و خانواده

محافظت و نگهداری از یک خانه و خانواده کار آسانی نیست و قطعا در مدرسه به کودک یا نوجوان آموزش داده نمی شود! به عنوان یک والد، کارهایی که در طول هفته در خانه انجام می دهید را با فرزند خود در میان بگذارید؛ کارهایی مانند لباس شستن، تمیز کردن خانه، شستشوی رخت خواب، جمع آوری زباله و ... و به فرزند خود یاد بدهید که با شما در انجام این کارها و قبول مسئولیت، همکاری کند و وظایفی را شخصا بر عهده بگیرد.

گاه پیش می آید که یکی از اعضای خانواده مریض می شود، فرزند شما باید اصول نگهداری و کمک به فرد ناتوان را بلد باشد و در صورت لزوم از او نگهداری کند؛ انجام این کارها و قبول مسئولیت ممکن است در ابتدا برای کودک یا نوجوان شما سخت باشد اما روزی از شما سپاس گذار خواهند بود!

مهارت استفاده از وسایل نقلیه عمومی

کودک و نوجوان شما باید نحوه استفاده از وسایل نقلیه عمومی مانند مترو، تاکسی، اتوبوس، اتوبوس تندرو را بلد باشد و این یک مهارت زندگی ضروری برای آن ها است؛ یادگیری این مهارت به آن ها احساس استقلال می دهد و برنامه ریزی کردن را یاد می دهد.

به فرزند خود خواندن نقشه و جدول زمانی رفت و آمد وسایل نقلیه عمومی را یاد بدهید و راهکارهایی که باعث می شود نوجوان سریع ترین یا ارزان ترین سفر را داشته باشد، به او یادآوری کنید.

مهارت کمک های اولیه

گاه در یک موقعیت پیش بینی نشده و اضطراری، فرد نیاز فوری به کمک اولیه دارد؛ کودک یا نوجوان در صورتی که مهارت کمک های اولیه را بلد باشد، می تواند به فرد کمک کند یا در مواقع لزوم با شماره اضطراری 911 تماس بگیرد.
یادگیری مهارت های کمک های اولیه از طریق شرکت در کلاس های آموزشی، مشاهده فیلم های آموزشی یا مقالات ممکن است و کار چندان سختی نیست.

مهارت مدیریت زمان

مدیریت زمان از جمله مهارت هایی است که در زندگی بزرگسالی به آن نیاز داریم و بهتر است این مهارت در سنین کودکی به فرزند آموزش داده شود؛ کودکان و نوجوانان باید بدانند که زمان ارزشمند است و برای وقت خود ارزش قائل شوند و در استفاده بهینه و مدیریت آن تلاش کنند و بتوانند میان انجام فعالیت های مختلف مانند بازی و سرگرمی یا نوشتن تکالیف و غیره تعادل برقرار کنند.

مهارت نه گفتن

کودکان و نوجوانان نسبت به بزرگسالان در سنین حساس رشدی هستند و تجربه کمتری دارند؛ گاه نه گفتن به برخی موضوعات و شرایط برای آن ها سخت است و همین مسئله می تواند برایشان خطر آفرین و دردسر ساز باشد؛ پس مهم است که فرزند شما از سنین کمتر یعنی در دوره کودکی و نوجوانی، نه گفتن را یاد بگیرد و بتواند از حق و حقوق خودش دفاع کند و موقعیت های مناسب را از موقعیت های نامناسب تشخیص دهد.

مهارت مکالمه

بله! مهارت مکالمه! شاید برایتان تعجب برانگیز باشد که مگر مکالمه کردن و صحبت کردن با دیگران نیاز به مهارت دارد؟ اما در پاسخ باید بگوییم بله نیاز به مهارت دارد. کودک یا نوجوان شما باید نحوه مکالمه با دوستان، خانواده، آشنایان را بلد باشد و بداند چگونه می تواند با این افراد در فضای مجازی، دنیای واقعی، به صورت کلامی یا غیر کلامی ارتباط برقرار کند.

مهارت آداب معاشرت

نه فقط کودکان و نوجوانان بلکه همه ما باید مهارت های آداب معاشرت را بلد باشیم و بتوانیم در موقعیت های مختلف به درستی رفتار کنیم چرا که هر موقعیت و مکانی نیازمند آداب مخصوص به خود می باشد.
یادگیری آداب معاشرت دیگر فرهنگ ها نیز می تواند مفید باشد و به برقراری ارتباط بهتر با آن ها کمک کند.

مهارت تفکر نقادانه

کودکان و نوجوانان باید یاد بگیرند، به هنگام مواجهه با یک موضوع تمام ابعاد آن را ارزیابی کنند و در نهایت تصمیم گیری درست داشته باشند؛ تفکر نقادانه به کودکان و نوجوان کمک می کند که در شرایط خاص بهترین تصمیم گیری را داشته باشند، پیش از بررسی هر حرفی را به راحتی قبول نکنند و تحت تاثیر دیگران قرار نگیرند و پیش از قبول یک چیز در مورد آن سوال کنند و تحلیل و تفسیر داشته باشند.

مهارت حل مسئله و تصمیم گیری

اجتناب از رو به رو شدن و حل چالش ها و مسائل در زندگی امری غیر ممکن به نظر می رسد؛ همه ما در طول دوران زندگی خود باید در مورد مسائل مختلف تصمیم بگیریم و برای چالش های خود راه حل پیدا کنیم.

مهارت حل مسئله و تصمیم گیری جز مهم ترین مهارت هایی است که به هر فردی در خصوص کنار آمدن با مسائل زندگی کمک می کند و بهتر است، آموزش این مهارت از سنین کودکی آغاز شود.
مهارت حل مسئله و تصمیم گیری به افرادی که این مهارت را یاد گرفته و برای بهبود آن تلاش می کنند کمک می کند تا دیدگاه همه جانبه ای در خصوص یک مسئله به دست بیاورند و ابعاد مختلف آن را به طور دقیق ارزیابی و بررسی کنند و در نهایت بهترین راه حل ممکن را برای حل آن موضوع پیدا کنند.

یادگیری و به کار بردن مهارت حل مسئله و تصمیم گیری به کودک شما اعتماد به نفس بیشتری می دهد و حس استقلال او را تقویت می کند و باعث عملکرد خوب و مستقل در حل مشکلات می شود.

مهارت برقراری روابط اجتماعی

کودکان و نوجوانان باید بتوانند با دیگران و محیط اطراف خود ارتباط برقرار کنند و به عبارتی در بستر اجتماع، اجتماعی شوند و همدلی و همکاری با دیگران را یاد بگیرند.
وقتی مهارت برقراری روابط اجتماعی یادگرفته شود، کودکان و نوجوانان در زمان کنونی و آینده می توانند دوستان خوب پیدا کنند، روابط اجتماعی متناسب داشته باشند و در زندگی شغلی و تحصیلی خود، پیشرفت کنند.
برقراری ارتباط با دیگران و اجتماعی شدن، از جمله نیازهای اساسی انسان است.

مهارت استقلال و خودمختاری

کودک و نوجوان شما باید بتواند برخی از کارها و وظایف خانه را به تنهایی انجام دهد. اگر در کودکی به فرزند خود فرصتی برای کشف و جستجو بدهید و مانع او نشوید، می توانید خودمختاری و استقلال را در او تقویت کنید.
کودک یا نوجوانی که سن 10 سالگی را رد کرده است، می تواند دقایق و ساعاتی را در خانه به تنهایی سپری کند یا به اتاق خوابش را به تنهایی تمیز کند، از وسایل شخصی اش مراقبت کند، حتی گاهی با رعایت نکات لازم برای خودش غذا آماده کند، لباس های تمیز را از کثیف جدا کند و ماشین لباس شویی را در صورتی که از سمت شما آموزش دیده است، روشن کند و...
استقلال و خودمختاری یک مهارت ضروری برای زندگی آینده کودک و نوجوان است.

مهارت خرید مقایسه ای

کودک یا نوجوان شما باید متوجه ارزش و اهمیت پول بشود و به هنگام خرید کردن، عملکرد درستی را از خود نشان دهد؛ به فرزند خود شیوه خرید کردن درست را یاد بدهید و از او بخواهید با مقایسه قیمت کالا و خدمات و کیفیت آن ها، یک خرید منطقی داشته باشد و از خرید چیزهای غیر ضروری اجتناب کند.

مهارت سفارش در رستوران؛ به کودک یا نوجوان خود یاد بدهید تا به صورت مستقل از مغازه هایی مانند سوپرمارکت خرید کند یا در رستوران خودش غذایش را انتخاب کند و سفارش خرید بدهد؛ این کار ضمن تقویت مهارت اجتماعی در او، باعث رشد و پرورش اعتماد به نفس هم می شود.

مهارت همدلی

کودک و نوجوان شما باید بتواند خودش را جای دیگران بگذارد و با آن ها در روزهای سخت همدلی کند؛ مشکلات را از زاویه دید دیگران ببیند و برای کمک کردن به دیگران همیشه آماده باشد.

مهارت سازگاری

سازگاری و انعطاف پذیری با شرایط و موقعیت های مختلف یک مهارت ضروری برای ادامه زندگی است؛ کودک و نوجوان باید یاد بگیرند از تغییر نترسند و در مقابل تغییرات بهترین عملکرد را داشته باشند و به عبارتی در کنار سازگاری، صبوری داشته باشند.

دیگر مهارت های زندگی

مهارت های زندگی بسیار بیشتری وجود دارد که می توانید برای آموزش آن ها به نوجوان در خانه وقت بگذارید؛ برخی از این مهارت ها شامل موارد زیر است:

• نوشتن یک ایمیل یا نامه اداری حرفه ای
• مراقبت از سلامت و بهداشت شخصی
• درخواست کمک
• انجام خرید مواد غذایی
• نظم و انضباط شخصی
• صحبت کردن با تلفن
• شغل و کار پیدا کردن
• با انگیزه ماندن
• تاب آوری و جنگندگی
• رانندگی ایمن
• برخورد و مقابله با شرایط اضطراری
• تعیین اهداف و تلاش برای به دست آوردن دستاورد
• و...

نقش والدین در آموزش مهارت‌ زندگی به کودکان و نوجوانان

والدین در نقش یک مربی باید مهارت های زندگی را به کودک و نوجوان خود بیاموزند و در این مسیر صبر و حوصله زیاد داشته باشند و در این راستا به چند نکته مهم توجه داشته باشند:

• پیش از آنکه شروع به آموزش مهارت های زندگی به کودک و نوجوان خود کنید، یک بررسی کلی از این مهارت ها داشته باشید و ابتدا خود این مهارت را بشناسید و سپس راه های آموزشی و تکنیک های متفاوت آموزش را یاد بگیرید و متناسب با شرایط و ویژگی کودک خود از آن بهره بگیرید.
• به منظور یادگیری بهتر، متناسب با سن فرزند خود مثال های قابل فهم و درک ارائه دهید و در مسیر آموزش مهارت های زندگی از تمرینات و بازی های مهیج استفاده کنید تا روند آموزش برای فرزند شما خسته کننده و کسالت آور نشود.
• شما به فرزند خود مهارت های زندگی را می آموزید تا توانایی های او را افزایش و بهبود ببخشید و نقاط ضعف او را تبدیل به نقاط قوت کنید. فرزند خود را سرزنش نکنید و اگر کار ناشایستی انجام داد با روش درست، بد بودن کارش را به او یاد آوری کنید.
• در طول مسیر آموزش مهارت های زندگی با فرزند خود گفتگو کنید و نظر او را جویا شوید، نظرات درست یا نادرست او را به همراه خودش تجزیه و تحلیل کنید؛ فراموش نکنید که حرف کودک یا نوجوان خود را قطع نکنید، اجازه دهید آزادانه نظرات و عقایدش را بیان کند، از او انتقاد نکنید و با لحن تند او را اصلاح نکنید و از تجربیات شخصی خود برای کودکتان تعریف کنید.
• تحسین و تشویق فرزندتان را فراموش نکنید؛ یادتان باشد که این کار منجر به افزایش کارایی، اثربخشی و توانمندی، تقویت رفتارها و باورهای مثبت، تقویت احساس خود ارزشمندی در کودک می شود.
  هر از گاهی برای فرزند خود جایزه بگیرید اما توجه داشته باشید در این خصوص افراط نکنید.
• دیدگاه قضاوتگرانه نداشته باشید؛ پذیرش بدون قید و شرط از فرزند خود داشته باشید، شیوه تفکر متعصبانه را از خودتان دور کنید و سعی کنید دیدگاه مخالف فرزند خود را محترمانه بشنوید و بدون تعصب آن را بررسی کنید.
• فرآیند آموزش و یادگیری باید یک فرآیند مداوم و پیوسته باشد، در این مسیر به فرزند خود در جهت انجام تمرینات و یادگیری هرچه بهتر مهارت ها کمک کنید و از تمرینات و فعالیت های مختلف استفاده کنید.
• آموزش مهارت های زندگی باید کاربردی باشد و در زندگی روزمره توسط فرزند مورد استفاده قرار بگیرد، در این صورت فایده ای نخواهد داشت؛ پس دست از سخنرانی کردن بردارید و آموزش مفید داشته باشید.
• شما نقش مربی را در آموزش مهارت های زندگی به فرزندتان ایفا می کنید؛ زمان آموزش را مدیریت کرده و به گونه ای تنظیم کنید که بیشترین و بالاترین بازدهی را برای فرزندتان داشته باشد.

جمع بندی ای سنج

در این مقاله در مورد مهارت های زندگی در کودکان و نوجوانان صحبت کردیم و به اهمیت آموزش و یادگیری این مهارت ها برای کودکان و نوجوانان اشاره کردیم.

والدین باید به عنوان مربی، مهارت های زندگی را به درستی به فرزندان کودک و نوجوان خود آموزش دهند؛ یادگیری این مهارت ها به داشتن زندگی بهتر و ارتباطات سالم تر در زندگی بزرگسالی کمک می کند و منجر به هموارتر شدن مسیر موفقیت در زندگی می شود.

آیا مطالعه مقاله فوق برای شما مفید واقع شد؟ لطفا نظرات و دیدگاه ارزشمندتان را با ما در میان بگذارید.

سوالات متداول