شوک روانی چیست | بررسی علائم و راه‌های درمان

با توجه به اتفاقاتی که که در زندگی روزمره برای ما رخ می‌دهد عادی است که دچار شوک روانی شویم. شوک روانی پاسخی در برابر موقعیت بحرانی و استرس‌زا است که ما تجربه می‌کنیم.

این احساس می‌تواند عملکرد عادی انسان را مختل کند، به همین دلیل نیاز است که ما با جزئیات شوک روانی، علائم و روش درمان، آشنا باشیم تا بتوانیم زندگی خود را مدیریت کنیم.

آیا در مواقع بحرانی نمی‌توانید احساس خود را کنترل کنید؟ در شرایط اضطراری، عملکرد شما پایین می‌آید؟ با استفاده از نکات و مباحثی که مطرح می‌کنیم می‌توانید اثرات منفی شک روانی را خنثی کنید.

شوک روانی چیست؟

شوک روانی (Psychological shock) یا اختلال استرس حاد، واکنشی است که پس از تجربه یک حالت ناخوشایند و اتفاق تهدید کننده رخ می‌دهد. این اتفاق می‌تواند باعث تاثیر منفی در سطح روحی و عاطفی شما شود.

میزان تجربه شوک روانی در افراد، متغیر است و به عوامل زیر بستگی دارد:

• نزدیکی عاطفی: هرچه فرد به لحاظ عاطفی به رویداد ناگوار نزدیک‌تر باشد، احتمال تجربه شوک روانی در او بیشتر است. به عنوان مثال، فردی که در یک تصادف رانندگی حضور داشته است، بیشتر از کسی که خبر تصادف را از طریق رسانه‌ها شنیده است، در معرض خطر ابتلا به شوک روانی قرار دارد.
• سابقه قبلی: افرادی که سابقه تجربه رویدادهای آسیب‌زا را دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به شوک روانی هستند. به عنوان مثال، فردی که سابقه سوء استفاده جنسی در کودکی را دارد، بیشتر از کسی که چنین تجربه‌ای را نداشته است، در معرض خطر ابتلا به شوک روانی در اثر یک رویداد ناگوار مشابه قرار دارد.
• حمایت اجتماعی: افرادی که از حمایت اجتماعی قوی برخوردارند، بهتر می‌توانند با شوک روانی کنار بیایند. به عنوان مثال، فردی که خانواده و دوستان حامی دارد، بیشتر از کسی که از چنین حمایتی برخوردار نیست، می‌تواند با علائم شوک روانی مقابله کند.

شوک روانی چه مشکلاتی را به وجود می‌آورد؟

فردی که در معرض شوک روانی قرار می‌گیرد، طیف وسیعی از علائم عاطفی و جسمی را تجربه می‌کند، از جمله:

• ترس
• ناامنی
• ناراحتی
• عصبانیت
• بی‌رمقی
• بی‌حسی عاطفی
• گیجی و عدم تمرکز
• flashbacks یا کابوس‌های مربوط به رویداد
• تحریک‌پذیری
• احساس گناه
• انزوا
• افسردگی
• اختلال خواب
• تنفس نامنظم
• افزایش یا کاهش ضربان قلب
• تعریق
• تهوع
• لرزش
• سردرد
• سرگیجه
• درد عضلانی
• احساس ضعف

تاثیرات شوک روانی بر همه ابعاد زندگی

تاثیرات شوک روانی، بسیار گسترده است و می‌تواند در ابعاد زیر، تاثیرات منفی خود را بگذارد:

تأثیرات روانی

• اضطراب: فرد ممکن است احساس عصبی بودن، تحریک‌پذیری یا ترس را تجربه کند.
• افسردگی: شخص می‌تواند احساس غم، ناامیدی یا بی‌علاقگی به فعالیت‌هایی که قبلاً از آنها لذت می‌برد، را داشته باشد.
• اختلال استرس پس از سانحه (PTSD): این اختلال می‌تواند پس از تجربه یک رویداد تروماتیک مانند تصادف، جنگ یا زلزله رخ دهد.
• اختلالات خواب: فرد دچار کابوس یا مشکل در به خواب رفتن یا ماندن در خواب می‌شود.
• مشکلات تمرکز: فرد ممکن است در تمرکز یا به خاطر سپردن اطلاعات مشکل داشته باشد.

تأثیرات جسمی شوک روانی

• سردرد
• معده درد
• تپش قلب
• فشار خون بالا
• مشکلات گوارشی
• ضعف سیستم ایمنی

تأثیرات اجتماعی

• انزوای اجتماعی: فرد ممکن است از اجتماع و معاشرت با دیگران دوری کند.
• مشکلات در روابط: شوک عصبی می‌تواند منجر به مشکلات در روابط با خانواده، دوستان و همکاران شود.
• خشونت: در برخی موارد، شوک عصبی می‌تواند منجر به خشونت علیه خود یا دیگران شود.

تأثیرات عملکرد شغلی

• کاهش تمرکز
• کاهش بهره‌وری
• غیبت از کار
• از دست دادن شغل

تأثیرات جامعه‌شناختی شوک روانی

• افزایش جرم و جنایت
• افزایش مصرف مواد مخدر
• افزایش خودکشی

تأثیرات اقتصادی

• هزینه‌های درمان
• از دست دادن درآمد
• هزینه‌های مراقبت از فرد

علائم شوک روانی

 افزایش ترشح آدرنالین یکی از اصلی‌ترین نشانه‌های شوک روحی روانی است. آدرنالین هورمونی است که در پاسخ به استرس و خطر توسط غدد فوق کلیوی ترشح می‌شود. این هورمون بدن را برای مقابله با "جنگ یا گریز" آماده می‌کند.

شوک روانی می‌تواند باعث ایجاد حالت تهوع و استفراغ هم در افراد شود، از دیگر علائم شوک روانی می‌توان به افزایش اضطراب، عدم تفکر صحیح، اختلال خشم، درد قفسه سینه و کاهش تمرکز اشاره کرد.

شوک روانی برای چه افرادی رخ می‌دهد؟

شوک روانی منحصر به افراد خاصی نیست و می‌تواند همه انسان‌ها را تحت تاثیر قرار دهد ولی می‌توان گفت که افراد زیر، تاثیر بیشتری از شوک روانی می‌گیرند:

• کودکان: کودکان به دلیل عدم بلوغ کامل جسمی و روانی، بیشتر در معرض خطر ابتلا به شوک روانی هستند.
• جوانان: جوانان با توجه به تغییرات هورمونی و عاطفی که در دوران بلوغ تجربه می‌کنند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به شوک روانی هستند.
• زنان باردار: این دسته از افراد به دلیل تغییرات هورمونی و عاطفی که در دوران بارداری تجربه می‌کنند، شوک روانی بیشتری را تجربه می‌کنند.
• افراد دارای سابقه مشکلات سلامت روان: افرادی که سابقه مشکلات سلامت روان مانند اضطراب یا افسردگی دارند، تحت تاثیر شوک روانی قرار می‌گیرند.
• افراد دارای سابقه تجربه رویدادهای آسیب‌زا: افرادی که سابقه تجربه رویدادهای آسیب‌زا مانند سوء استفاده یا تصادف رانندگی دارند، احتمال بالایی برای درگیری با شوک روانی دارند.

تاثیر شوک روانی در کودکان

کودکان به دلیل عدم بلوغ کامل جسمی و روانی، در برابر رویدادهای تراژیک و تکان‌دهنده بسیار حساس هستند و بدن آن‌ها نسبت به این موارد با شوک‌روانی پاسخ می‌دهد. تجربه این نوع شوک در کودکان می‌تواند تاثیرات طولانی مدت و قابل توجهی بر رشد و توسعه ذهن آن‌ها داشته باشد.

از تاثیرات شوک روانی در کودکان می‌توان به ایجاد اختلال در یادگیری، ناراحتی شدید، اضطراب و ترس اشاره کرد.

تاثیر شوک روانی در جوانان

در دوران جوانانی، هویت و شخصیت انسان، تکامل پیدا می‌کند. غالبا علائم شوک روانی در این دوره زندگی، با دوران کودکی مشابه است و می‌تواند باعث ایجاد انزوا، افکار خودکشی، مصرف مواد مخدر و احساس گناه شود.

تاثیر شوک روانی در بارداری زنان 

شوک روانی می‌تواند تاثیرات منفی و قابل توجهی بر روند حاملگی و سلامت روان مادر داشته باشد. این تاثیرات شامل موارد زیر می‌شوند:

• افزایش خطر سقط جنین
• زایمان زودرس
• کمبود وزن هنگام تولد
• مشکلات در رشد و تکامل جنین
• افسردگی پس از زایمان
• اضطراب بارداری

نحوه تشخیص شوک عصبی

تشخیص بیماری‌های ناشی از شوک عصبی (اختلال استرس حاد)  به طور دقیق و قطعی می‌تواند دشوار باشد. زیرا علائم این بیماری‌ها ممکن است با علائم سایر بیماری‌ها مشابه باشد، به طور کلی برای تشخیص این مشکل از روش‌های زیر استفاده می‌شود:

• صحبت و تاریخچه بیماری: پزشک با شما در مورد علائمتان صحبت می‌کند و از شما می‌خواهد که در مورد رویداد تروماتیکی که تجربه کرده‌اید توضیح دهید.
• ارزیابی روان‌شناختی: متخصص بهداشت روان از تست‌ها و پرسشنامه‌های مختلف برای ارزیابی علائم شما استفاده می‌کند.
• تشخیص پزشکی: پزشک ممکن است آزمایش‌های پزشکی را برای سایر بیماری‌ها که ممکن است علائم مشابهی داشته باشند، انجام دهد.
• مقایسه با علائم بیماری‌های دیگر: متخصص علائم شما را با علائم سایر بیماری‌های روانی مانند اضطراب، افسردگی و PTSD مقایسه می‌کند.
• پیگیری و مانیتورینگ علائم: پزشک علائم شما را در طول زمان پیگیری می‌کند تا ببیند که آیا بهبود می‌یابند یا خیر.

روش‌های درمان شوک روانی

با توجه به نوع و شدت شوک روانی، می‌توان از ترکیب روش‌های درمانی زیر استفاده کرد که متخصص اقدام به تجویز آن می‌کند:

1. بررسی و تجزیه و تحلیل علائم: متخصص با صحبت با فرد و بررسی علائم او، می‌تواند نوع و شدت شوک روانی را تشخیص دهد.
2. تغییر نگرش‌های منفی: روانشناس به فرد کمک می‌کند تا نگرش‌های منفی خود را نسبت به رویداد تروماتیک تغییر دهد.
3. ارائه راهنمایی‌های لازم: نتخصص به فرد آموزش می‌دهد که چگونه با علائم شوک روانی مقابله کند و از آنها عبور کند.
4. پشتیبانی روانی: روانشناس به فرد در طول فرآیند درمان حمایت و تشویق می‌دهد.

درمان دارویی شوک روانی

در برخی موارد، ممکن است روانپزشک برای درمان شوک روانی داروهایی را تجویز کند که شامل این موارد است:

• داروهای آرامبخش.
• داروهای ضد اضطراب
• داروهای ضد افسردگی

عوامل تاثیرگذار بر مدت زمان درمان شوک روانی

نوع بیماری

• اختلال استرس حاد (ASD): این بیماری معمولاً در عرض چند روز یا چند هفته پس از رویداد تروماتیک بهبود می‌یابد.
• اختلال استرس پس از سانحه (PTSD): این بیماری می‌تواند مزمن باشد و برای ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول بکشد.

شدت علائم

• علائم خفیف: ممکن است در عرض چند هفته با درمان بهبود یابند.
• علائم شدید: می‌تواند به درمان طولانی‌تری نیاز داشته باشند.

واکنش به درمان‌ها

• برخی افراد: به سرعت به درمان‌ها پاسخ می‌دهند.
• برخی دیگر: ممکن است به زمان بیشتری برای بهبودی نیاز داشته باشند.

تاریخچه پزشکی

• افرادی که سابقه بیماری‌های روانی دارند ممکن است به درمان طولانی‌تری نیاز داشته باشند.
• افراد با تاب‌آوری بالا می‌توانند سریع‌تر از افراد با تاب‌آوری پایین بهبود یابند.

روش‌های درمانی

• درمان روانشناختی: مانند درمان شناختی رفتاری (CBT) می‌تواند به طور موثری علائم بیماری‌های ناشی از شوک عصبی را درمان کند.
• دارو درمانی: در برخی موارد، ممکن است داروهایی برای کاهش اضطراب، افسردگی و سایر علائم تجویز شود.

نحوه جلوگیری از بروز شوک روانی 

جلوگیری کامل از شوک عصبی همیشه ممکن نیست، زیرا این مشکل می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی مانند موارد زیر باشد:

• تجربه‌های ناگوار: مانند تصادفات، بلایای طبیعی، خشونت و...
• رویدادهای تراژیک: مانند مرگ عزیزان، جدایی و...
• فشارهای زندگی: مانند مشکلات مالی، مشکلات شغلی و...
• برخی شرایط جسمی و روانی: مانند بیماری‌های مزمن، اختلالات اضطرابی و...

با این حال، با انجام اقداماتی می‌توانید خطر ابتلا به شوک عصبی را کاهش دهید:

مراقبت از سلامت روانی

• یادگیری مهارت‌های مقابله با استرس مانند: تکنیک‌های تنفس عمیق، مدیتیشن و یوگا
• ورزش منظم
• خواب کافی
• تغذیه سالم
• حفظ روابط اجتماعی
• در صورت نیاز، کمک از متخصص بهداشت روان

مراقبت از سلامت جسمی

• معاینات منظم پزشکی: برای اطمینان از سلامت جسمی خود
• درمان بیماری‌های زمینه‌ای: مانند دیابت و فشار خون بالا
• مصرف نکردن مواد مخدر و الکل: مصرف مواد مخدر و الکل می‌تواند علائم شوک عصبی را بدتر کند.

ایجاد راهکارهای مدیریت استرس و احساسات

• یادگیری تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند تنفس عمیق و مدیتیشن
• صحبت با یک دوست یا عضو خانواده در مورد احساسات خود
• انجام فعالیت‌های لذت‌بخش مانند ورزش، مطالعه یا گوش دادن به موسیقی
• تمرکز بر افکار مثبت و اجتناب از افکار منفی

سخن نهایی

امروزه به دلیل سبک زندگی و اتفاقاتی که در طول زندگی اتفاق می‌افتد، طبیعی است که دچار شوک روانی شویم، به همین دلیل نیاز است که با عوامل و علائم این مشکل آشنا شویم و بهترین روش درمان را برای شوک روانی انتخاب کنیم.

در این نوشتار به صورت جامع، نکات مهمی را درباره شوک روانی بیان کردیم تا بتوانید خیلی سریع، اقدام به مقابله با آن کنید.

سوالات متداول