خلاقیت در روانشناسی

خلاقیت توانایی تولید و خلق ایده ها و راه حل های جدید برای حل مشکلات و مسائل مختلف است؛ خلاقیت یکی از موضوعات مهم در علم روانشناسی است.  در این مقاله در مورد خلاقیت در روانشناسی صحبت خواهیم کرد. آنچه در ادامه خواهید خواند بر اساس فهرست مطالب به شرح زیر است:

روانشناسی و خلاقیت

آیا تا به حال به این موضوع فکر کرده اید که خلاقیت در روانشناسی چگونه معنا می شود و یا روان شناسان خلاقیت را چگونه تعریف می کنند؟ بررسی و مطالعه خلاقیت در علم روانشناسی می تواند تبدیل به یک فرآیند پیچیده شود.

خلاقیت به خودی خود یک مفهوم پیچیده می باشد و می توان گفت که هنوز روان شناسان و متخصصان علمی نتوانسته اند یک تعریف دقیق برای خلاقیت بیان کنند. در بسیاری از تعاریف مختلف یک وجه اشتراک برای توصیف خلاقیت وجود دارد و این ویژگی مشترک، تمایل به حل مسائل و مشکلات و خلق چیزهای جدید و ابداعات بدیع می باشد.

تعریف خلاقیت

خلاقیت تعاریف متعددی دارد؛ توانایی تولید و خلق ایده ها و راه حل های جدید برای حل مشکلات و مسائل مختلف، ساده ترین و راحت ترین تعریفی است که از خلاقیت ارائه شده است.
خلاقیت یا نوآوری با خلق چیزهای جدید در ارتباط است؛ خلاقیت تاثیر شگرفی بر عملکرد افراد دارد و توسعه را رقم می زند.

هدف از خلاقیت

خلاقیت در ابعاد مختلف زندگی همچون زندگی شغلی، زندگی تحصیلی و روابط بین فردی معنا پیدا می کند. بسته به شرایطی که در آن خلاقیت را به کار می بریم، اهداف خلاقیت می تواند متفاوت باشد. برخی از اهداف خلاقیت شامل موارد زیر می شود:

• ارتقای احساس رضایت از خود
• ارتقای عزت نفس
• ایجاد بازدهی بالاتر در کار و امور روزانه
•  شکل گیری عادت به خلاقیت و نوآوری در امور مختلف
• افزایش انگیزه و اشتیاق
• تعامل بهتر با دیگران و دوری از انزوای اجتماعی
• و...

اهمیت خلاقیت

به نظر شما چرا خلاقیت مهم است؟ چرا باید خلاق باشیم؟ خلاقیت مهم است، چون:

• باعث به وجود آمدن ایده های نوین می شود.
• دستاوردها و موفقیت های بزرگ به همراه دارد.
• خلاقیت میان افراد تمایز ایجاد کرده و باعث تلاش برای ارتقای عملکرد می شود.
• خلاقیت احساسات مثبت را پرورش می دهد و باعث بالا رفتن انگیزه می شود.
• و...

مولفه های خلاقیت

به طور کلی، خلاقیت از دو مولفه تشکیل شده است؛ دو جز اصلی خلاقیت عبارت اند از:

 اصالت داشتن و بدیع بودن

یک ایده ی خلاقانه باید کاملاً نو و جدید باشد و در راستای ایده هایی که از قبل وجود داشته است، نباشد.

 کاربردی بودن

یک ایده باید قابلیت اجرا داشته باشد و در عمل بتوان از آن استفاده کرد و بهره برد.

خلاقیت چه زمانی روی می دهد؟

روانشناسی به نام میهالی جکسنتمیهایلی، در کتاب خلاقیت: روانشناسی کشف و اختراع، بیان کرده است که، اغلب اوقات می توانیم خلاقیت را در موقعیت های متفاوت و در افراد مختلف مشاهده کنیم:

•  در افرادی که به نظر پر از شور و هیجان، افکار عجیب و غیر معمول و جالب هستند. 
• در افرادی که نگاهی نو به جهان اطرافشان دارند، ایده های شهودی خوب و کشفیات شخصی خوبی دارند؛ این افراد دارای کشفیات تازه و خلاقانه ای می باشد که فقط برای خودشان شناخته شده می باشد. 
• در افرادی که دارای دستاورد های بزرگ خلاقانه می باشند و همه ی جهان آن ها را می شناسند؛ این افراد در زمره ی، مخترعان و هنرمندانی مانند پیکاسو و ادیسون و ... قرار می گیرند.

انواع خلاقیت

صاحب نظران علمی، سعی داشته اند که انواع مختلفی از خلاقیت را معرفی کنند. در زمینه ی خلاقیت مدلی به نام مدل " چهار C"  مطرح شده است که بر اساس این مدل 4 نوع مختلف از خلاقیت وجود دارد. این چهار نوع مختلف عبارت اند از:

 خلاقیت C خیلی کوچک (mini c)

این نوع از خلاقیت، شامل ایده ها و دیدگاه های معنادار شخصی می باشد که فقط برای خود فرد شناخته شده می باشد.

 خلاقیت C کوچک ( little C)

این نوع از خلاقیت، عمدتاً شامل تفکرات روزمره و حل مسئله می شود. این نوع از خلاقیت به افراد کمک می کند تا بتوانند مشکلات روزمره ی خود را حل کنند و خودشان را با محیط های جدید و تازه وفق دهند و سازگار کنند.

 خلاقیت C پیشرفته (pro C)

 این نوع از خلاقیت، در بین متخصصانی وجود دارد که در زمینه های مربوط به خود ماهر و خلاق هستند. این افراد در حرفه یا شغل خود خلاقیت دارند، اما هنوز موفق به خلق چیز های جدید نشده اند.

 خلاقیتC بزرگ (big C)

این نوع از خلاقیت هم شامل خلق آثار و ایده هایی است که در یک زمینه خاص عالی به شمار می روند. خلاقیت C بزرگ منجر به تشویق و تحسین دیگران می شود و اغلب منجر به ایجاد تغییرات در جهان مانند، نوآوری های پزشکی، پیشرفت های تکنولوژیکی و دستاوردهای هنری می شود.

برای خلاق بودن به چه چیز هایی نیاز داریم؟

روانشناس میهانلی بیان می کند که افرادی که خلاق هستند، دارای ویژگی هایی می باشند که به تفکر ابتکاری آن ها کمک می کند. برخی از این ویژگی ها شامل موارد زیر می شود:

 انرژی

افراد خلاق ذاتا دارای انرژی جسمی و روانی بسیاری می باشند. با این حال، این افراد تمایل دارند زمان زیادی را در سکوت و برای تفکر کردن سپری کنند.

 هوش

روانشناسان از قدیم الایام بر این باور بودند که، هوش نقش مهمی در خلاقیت ایفا می کند. در یک مطالعه ی طولی، که به مطالعه ی  ترمان معروف است، محققان بر روی کودکان با استعداد تحقیقاتی انجام داده اند. در نتیجه ی این مطالعه محققان دریافتند که، اگرچه بهره هوشی بالا در خلاقیت نقش دارد، اما لزوما همه ی افراد با بهره هوشی بالا خلاق نیستند.

مینهالی بر این باور است که، درست است که افراد خلاق باید باهوش باشند اما گاهی لازم است این افراد با نگاهی جدید و گاها ساده لوحانه به موضوعات و مسائل نگاهی داشته باشند.

 نظم و انضباط

اگر فکر می کنید که افراد خلاق فقط در سکوت منتظر خلق ایده های جدید هستند، در اشتباهید. این افراد هم مانند دیگر افراد گاهاً بازیگوش هستند اما علاوه بر بازیگوشی نظم و انظباط خوبی هم دارند.

درحالی که به نظر می آید برخی از افراد ذاتاً انسان های خلاقی می باشند، اما راه هایی برای افزایش خلاقیت هم وجود دارد. همانطور که دکتر میهانلی گفته است، لازمه ی خلاقیت و خلاق بودن داشتن دیدگاهی نو و بدیع به همراه نظم کافی است.

توماس ادیسون

نبوغ و هوش فقط از یک درصد الهام تشکیل شده است و نود و نه درصد ما بقی آن سخت کوشی می باشد. 

مایا آنجلو نیز بیان کرده است که، فکر کردن خلاقانه به پرورش خلاقیت بیشتر کمک می کند: خلاقیت یا استعداد، چیزی مانند جریان الکتریسیته می باشد که من درکی از آن ندارم اما چیزی است که می توانم آن را کسب کنم و از آن استفاده کنم.

درحالی که جریان برق برای من همچون یک راز می ماند، اما من می دانم که با استفاده از آن می تواند کلیسا را روشن کنم و یا نور اتاق عمل را تامین کرده و از آن برای نجات زندگی ام استفاده کنم، یا می توان از جریان برق برای ضربه زدن به کسی استفاده کنم.

خلاقیت مرا قضاوت نمی کند و من می توانم از آن برای تخریب کسی و یا آسیب زدن به شخصی استفاده کنم. نکته مهم شیوه استفاده از خلاقیت است. هرچه بیشتر از آن استفاده کنید، بیشتر آن را در اختیار خواهید داشت.

اگر علاقمند هستید که بدانید خلاقیت شغلی چیست؟ می توانید به پست مربوط به آن مراجعه نمایید.

ویژگی افراد خلاق

برخی از مهم ترین ویژگی های افراد خلاق عبارت اند از:

• رویاپردازی
• تبدیل چالش ها به فرصت
• ریسک پذیری بالا
• دیدگاه متفاوت و بررسی مسائل از زاویه دید مختلف
• تمایل به فعالیت های هنری
• اعتماد به نفس بالا
• تمرکز بالا
• انرژی زیاد
• انگیزه و اشتیاق بالا
• استفاده از زمان به بهترین شکل ممکن
• اطلاعات عمومی بالا
•  و...

چطور خلاقیتم را افزایش دهم؟

حتی اگر خود را فرد خلاقی نمی دانید باز هم می توانید با به کار بردن راهکارهایی خلاقیت خود را افزایش دهید. برخی از راهکارهای افزایش خلاقیت شامل موارد زیر می شود:

• به کنجکاوی های خود اهمیت دهید و به جای سرزنش خود به کنجکاوی های خود پاداش دهید.
• خودتان را به چالش بکشید و در موقعیت های ناآشنا یا چالش زا قرار بگیرید.
• اگر می خواهید خلاقیت خود را افزایش دهید، ریسک پذیر باشید و خطرات احتمالی برخی فعالیت ها را بپذیرید.
• اعتماد به نفس خود را ارتقا دهید و به توانایی های خود باور داشته باشید.
• بر نگرش منفی غلبه کنید و با ترس از شکست خوردن مقابله کنید.
•  در جلسات طوفان های فکری شرکت کنید.
• سناریوهای مختلف را امتحان کنید.
• از تکنیک گلوله برفی استفاده کنید؛ بر اساس این تکنیک یک ایده نوین و عالی به ایده ی دیگری منتهی می شود و ایده اولیه ایده های خلاقانه دیگری تولید می کند.
• تکنیک 6 کلاه را امتحان کنید؛ در این تکنیک یک مسئله را از 6 زاویه دید متفاوت بررسی می کنند. شما بر اساس رنگ کلاهی که در دست دارید باید مسئله یا چالش را بررسی کنید:
  کلاه سیاه: از زاویه‌ای منفی استفاده کنید. کدام راه حل جواب نمی دهد؟ کلاه آبی: با دید باز فکر کنید. بهترین راه‌ حل کدام است؟ کلاه سبز: خلاقانه فکر کنید. برخی ایده‌های جایگزین کدامند؟ کلاه قرمز: به وضعیت، احساسی نگاه کنید. احساساتتان به شما چه می‌گویند؟ کلاه سفید: واقع‌بینانه به شرایط نگاه کنید. حقایق کدام اند؟کلاه زرد: از زاویه‌ای مثبت استفاده کنید. کدام‌یک از موارد در راه‌‌ حل ارائه ‌شده جواب خواهند داد؟

عوامل نابود کننده خلاقیت

فراموش نکنید انجام برخی فعالیت ها می تواند خلاقیت را در شما نابود کند؛ برخی عوامل نابود کننده خلاقیت شامل موارد زیر می شود:

• نداشتن جسارت
• عدم پذیرش ریسک های احتمالی
• پیش داوری ایده ها و قضاوت منفی
• ترس از شکست خوردن
• مقایسه خود با دیگران
• عدم اطمینان به خود
• خودکارآمدی پایین
• انتقاد پذیر نبودن
• اعتماد به نفس پایین
•  تحلیل بیش از اندازه هر چیز
• کمال گرایی افراطی
• بی برنامه بودن
• استفاده از روش های یکسان برای انجام کارها
• و غیره.

مطالعات خلاقیت در روانشناسی چگونه است؟

همکاری روان شناسان و عصب شناسان در زمینه مطالعه مغز انسان، منجر به کسب اطلاعات جالب در زمینه خلاقیت شده است. بررسی مغز و ساختار آن به روانشناسان کمک می کند مغز و فرآیند های شناختی را ارزیابی و تحلیل کنند.
روان شناسان در مطالعات خود به بررسی موارد مختلفی همچون، تاثیرات محیط بر خلاقیت، شخصیت و ویژگی های شخصیتی افراد خلاق، بررسی نتیجه افکار خلاقانه بر زندگی و بررسی فرآیند های تاثیر گذار بر بروز خلاقیت در افراد پرداخته اند.

جمع بندی ای سنج

در این مقاله در مورد خلاقیت در روانشناسی صحبت کردیم. در نهایت باید گفت که خلاقیت به حل مسئله و دیدگاهی چند جانبه به موضوعات اشاره دارد. خلاقیت انواع مختلفی دارد و هر فردی می تواند از یک نوع خلاقیت بهره مند باشد.

 آیا شما خود را فردی خلاق می دانید؟ شما برای افزایش خلاقیت چه راهکارهایی را در پیش گرفته اید؟ لطفا نظرات و دیدگاه های ارزشمندتان را با ما در میان بگذارید.

سوالات متداول