روانشناسی قانونی چیست؟

روانشناسی دارای رشته های متفاوتی در زمینه های مختلف می باشد که یکی از این رشته ها روانشناسی قانونی است، بنابراین در این مقاله در مورد روانشناسی قانونی و نقش روانشناسانی که در این حوزه فعالیت می کنند، مطالبی را انتشار خواهیم داد.

آنچه در ادامه خواهید خواند، بر اساس فهرست مطالب به شرح زیر است:

مروری بر روانشناسی قانونی

روانشناسی قانونی رشته ای می باشد که در آن علم روانشناسی با حقوق ترکیب شده است.روانشناسی قانونی به معنای، کاربرد و استفاده از روش ها، نظریه ها و مفاهیم روانشناسی در دستگاه قضایی.

روان شناسانی که در این زمینه فعالیت می کنند، از روانشناسی در زمینه ی سیستم قضایی و حقوقی استفاده می کنند.

خود کلمه ی قانونی یا پزشکی قانونی از یک کلمه ی لاتین قدیمی که به معنای تالار گفتمان یا دادگاه در روم باستان بوده است، گرفته شده است.

بیشتر بدانید

اعضای انجمن روانشناسی قانونی در آمریکا، این رشته را به عنوان رشته ای که در آن، روانشناسی در موضوعاتی مانند موضوعات حقوقی، سیستم قضایی و قانون کاربرد دارد، تعریف کرده است.

علاقه به این رشته در طی سال های اخیر به شدت رو به افزایش بوده است. دانشگاه ها رشته های روانشناسی و حقوق را ارائه می دهند ولی امروزه به تعداد دانشگاه هایی که این رشته را هم به لیست دروس ارائه شده اضافه کرده اند، افزوده می شود.

 بعضی از روان شناسان دارای مدرک تخصصی در زمینه ی روانشناسی قانونی هستند، اما بیشتر آن ها روانشناسانی هستند که دارای مدرک دکتری یا دکترای تخصصی روانشناسی می باشند. این روانشناسان ممکن است در هر دو زمینه ی حقوق مدنی یا جنایی فعالیت کنند.

تاریخچه روانشناسی قانونی

درست است که این رشته یک رشته ی به نسبت جدید در روانشناسی می باشد، اما قدمت این رشته به اولین روزهای روانشناسی علمی می رسد. دانشمندان و صاحب نظران علمی سالیان سال است که تمایل به کشف این موضوع دارند که چرا افراد مرتکب جرم می شوند و یا چرا از خود رفتار های پرخاشگرانه نشان می دهند و یا علت رفتار های ضد اجتماعی چه می باشد؟

امروزه روانشناسان به درک این موضوعات علاقه زیادی دارند و حتی در تلاش برای جلوگیری عواملی هستند که ممکن است موجب جرم و جنایت شود.

هون فون مانستربرگ برای نخستین بار کلماتی را در مورد روان شناسی جنایی و قانونی در کتاب خود عنوان کرد؛ پس از آن، در سال 1962، قاضی بازلون در یک نامه به دادگاه استیناف آمریکا برای کلمبیا، تقاضا کرد روان شناسان واجد شرایط می توانند به عنوان شاهد در دادگاه ها حضور پیدا کنند و از آن پس به بعد حرفه روانشناسی قانونی به تدریج وارد میدان شد.

روانشناسی قانونی و یا پزشکی قانونی یک حوزه تخصصی نسبتاً جدید در علم روانشناسی می باشد. در حقیقت، روانشناسی قانونی توسط انجمن روانشناسی آمریکا در سال 2001  و به طور رسمی به عنوان یک رشته تخصصی در حوزه روانشناسی معرفی شد.

با این وجود ریشه های این رشته به زمان تاسیس اولین آزمایشگاه روانی توسط وونت در لایپزیگ آلمان بر می گردد. به علت تمایل دانشجویان به تحصیل در این رشته، امروزه این رشته علاقه مندان زیادی را به خود جذب کرده است.

فیلم هایی که در این زمینه ساخته می شوند و یا برنامه های تلوزیونی و کتاب ها و ... که پیدا کردن قاتلان و جنایت کاران به وسیله روانشناسی را به تصویر می کشند، در محبوبیت این رشته میان مردم نقش به سزایی داشته اند.

البته که ممکن است این تصاویر خیلی هم علمی و دقیق نباشند. اما در هر حال، روانشناسان قانونی نقش مهمی در سیستم عدالت کیفری ایفا می کنند. روانشناسی قانونی می تواند یک حرفه هیجان انگیز برای دانشجویانی که علاقه مند به استفاده از اصول روانشناسی در سیستم حقوقی هستند، باشد.

روانشناسان قانونی چه می کنند؟

اگر علاقه مند به یادگیری و دانستن در زمینه ی علم رفتار انسان و قانون هستید، مطمئنا روانشناسی قانونی رشته ی خوبی برای شما می باشد. برخی از کارکرد ها در این رشته شامل موارد زیر می شود:

•  ارزیابی شایستگی های افراد
•  ارائه توصیه هایی در مورد مجازات
•  ارزیابی خطرات مختلف شهادت به عنوان شاهد
• آگاه ارزیابی حضانت کودکان 
• تحقیقات دانشگاهی در زمینه جنایت
•  مشورت با مجریان قانون
•  بررسی رفتار مجرمان جنایی
•  ارائه خدمات روانشناسی به زندانیان و بزهکاران
•  فعالیت به عنوان مشاور دادگاه ها که در انتخاب هیئت منصفه، آماده سازی شاهد یا استراتژی های قانونی کمک می کنند 
• تدوین برنامه های اصلاحی

روانشناسی قانونی به عنوان نقطه تلاقی روانشناسی و قانون تعریف شده است؛ اما روانشناسان قانونی می توانند نقش های زیادی را بر عهده بگیرند، بنابراین این تعریف می تواند جنبه گسترده تری را هم به خود بگیرد.

در بسیاری از موارد روان شناسانی که در این حوزه فعالیت می کنند، لزوما روانشناس قانونی نیستند و ممکن است روانشناس مودک و نوجوان، روانشناس مدرسه هم باشند که تحخصصی در این زمینه دارند.

برای مثال، یک روانشناس بالینی ممکن است خدمات بهداشت روانی مانند ارزیابی، تشخیص و درمان را، برای افرادی که با سیستم عدالت کیفری در تماس هستند، ارائه دهد.

ممکن است از یک روانشناس در خواست شود که تشخیص بدهد آیا یک جنایتکار مشکوک دارای بیماری روانی می باشد یا از آنان خواسته شود افرادی که به سوء مصرف مواد و مشکلات اعتیاد مبتلا هستند، را درمان کنند.

مثال دیگر، روانشناس مدرسه است. در حالی که  معمولا روان شناسان این حوزه با کودکان در محیط  مدرسه کار می کنند، یک روانشناس مدرسه که در روانشناسی قانونی هم تخصص داشته باشد و در این حوزه فعالیت کند، ممکن است کودکان را در موارد مشکوک به سوء استفاده های جنسی و یا جسمی و عاطفی و ... مورد ارزیابی قرار دهد و یا در صورت لزوم کودکان را برای شهادت در دادگاه یا ارائه شهادت در اختلافات مربوط به حضانت کودکان آماده، راهنمایی و کمک کند.

فعالیت های اصلی در روانشناسی قانونی

برخی از فعالیت اصلی که در حیطه روان شناسی قانونی انجام می شود، شامل موارد زیر می شود:

شاهد متخصص؛ فردی است که به دادگاه کمک می کند شواهد موجود را بررسی و درک کند. او فردی است که علم و اطلاعات کافی در این زمینه دارد و رای او با رای هیئت منصفه تفاوت دارد. شاهد متخصص در صورت لزوم می تواند نظرات و استنباط شخصی خود را بیان کند.

شهادت دادن؛ فردی است که پیش از شروع دادگاه و محاکمه با مطالعه، مصاحبه و آزمون گیری آمادگی لازم را به دست آورده و در صورت نیاز توسط دادگاه برای شهادت فراخوانده می شود. این فرد می تواند توسط متهم یا شاکی به دادگاه احضار شود.

پرونده های کیفری؛ روان شناسی که در این حیطه کار می کند به پیشبرد بهتر پرونده های کیفری کمک می کند و باید به چند سوال مهم پاسخ دهد.
پاسخ به سوالاتی مانند اینکه آیا مهم مبتلا به اختلال روان شناختی است یا نقص روانی دارد، وضعیت روانی کنونی او چگونه است، متهم در زمان ارتکتب جرم در چه وضعیت روانی بوده است، آیا متهم در جلسه دادگاه متوجه ماهیت اتهام و حکم می شود، آیا متهم می تواند با وکیل همکاری کند و آیا متهم مفهوم اقدامات دادگاه را متوجه می شود؟ وظیفه روان شناس قانونی در پرونده های کیفری می باشد.

پرونده های مدنی؛ روان شناسان قانونی به حل مشکلات مدنی نیز کمک می کنند. بستری شدن و ترخیص از بیمارستان ها و کلینیک های روانی و حل معضلات خانوادگی مرتبط با پرونده از دیگر وظایف روان شناسان در این پرونده ها است.

حل مشکلات خانوادگی؛ یک روان شناس قانونی موظف به حل مشکلات خانوادگی است؛ مشکلات مرتبط با طلاق و جدایی، دعواهای خانوادگی، گرفتن حق حضانت فرزندان، بررسی مشاجره بر سر بررسی حق حضانت فرزند، بررسی سابقه کودک در محیط های مختلف و...

حقوق بیماران؛ بیماران در زندان از حق و حقوق مشخصی همچون، حق درمان، حق مصرف دارو، حق داشتن لباس های شخصی، حق استراحت و انجام کارهای شخصی هستند. روان شناسان قانونی در صورت نیاز به بررسی حقوق بیماران و به خطر نیوفتادن حقوق آن ها می پردازند.

درمان روان شناختی؛ زندانیان خصوصا زندانیان نوجوان حق دارند از خدمات روان شناختی استفاده کنند، بنابراین روان شناسان قانونی به آن ها در جهت احقاق حق خود کمک می کنند.

مشورت؛ یک روان شناس قانونی وظیفه مشورت دادن به وکلا در جهت انتخاب هیئت منصفه را بر عهده دارند. همچنین می توانند در نظرسنجی های عمومی شرکت کنند و به متقاعد کردن هیئت منصفه کمک کنند.

مزایا و معایب حرفه روانشناسی قانونی

روان شناسی قانونی همانند دیگر رشته ها دارای مزایا و معایب می باشد؛ که برخی از آن ها عبارت اند از:

مزایا:

• کمک به دیگران
• فعالیت در حوزه ها مختلف دادگاه، مشاوره و..
• فعالیت در یک حرفه چالش برانگیز

معایب

• به تعهد زمانی برای تکمیل دوره تحصیلات نیاز دارد.
• بازار کار کمتری نسبت به دیگر رشته های روان شناسی دارد.
• خستگی و فرسودگی شغلی در آن زیاد است.

وجه تمایز روانشناسی قانونی از دیگر رشته ها

اما سوال اینجاست که چه چیزی باعث وجه تمایز این رشته از دیگر رشته هایی مانند روانشناسی بالینی می شود؟ معمولا، وظایف روانشناس قانونی از نظر دامنه و مدت زمان، نسبتاً محدود است.

از یک روانشناس قانونی خواسته می شود تا در هر موردی یک  وظیفه خاص را انجام بدهد؛ به عنوان مثال، از او خواسته می شود بررسی کند که یک مظنون از نظر روانی دارای اختلال می باشد که مرتکب این جرم شده است یا نه.

بر خلاف آنچه در روانشناسی بالینی و دیگر رشته ها رخ می دهد، یعنی مراجعان با اختیار خود به روانشناس مراجعه می کنند، روانشناس قانونی با افرادی سر و کار دارد که با میل و اختیار خودشان نزد او نیامده اند؛ که همین مورد می تواند کار ارزیابی، تشخیص و درمان را بسیار دشوارتر کند چرا که برخی از مراجعان عمداً در برابر تلاش برای کمک مقاومت می کنند.

آموزش و تحصیل در این رشته

برای آموزش و تحصیل در این رشته نسبتا جدید و برای اخذ مدرک و تخصص باید در دوره هایی مانند دوره های زیر شرکت کرده باشید:

•  روانشناسی جنایی
•  رفتار اجتماعی
•  رفتار  نا بهنجار
•  روانشناسی شناختی
•  دروس مربوط به ادراک
•  دروس مربوط به مواد مخدر و روان درمانی
•  حقوق عدالت کیفری

نکته

اگر در دانشگاهتان این رشته ی تحصیلی تدریس می شود، می توانید دروس و مفاهیمی را در زمینه ی رفتارهای انحرافی، روانشناسی رفتار های مجرمانه، ارزیابی خطر جنایت، خشونت خانگی، سیاست اجتماعی سلامت روان، عدالت کیفری نوجوانان و رفتار مجرمان بزرگسال مطالعه و دنبال کنید.

محبوبیت این رشته باعث شده است که افراد زیادی مدرک کارشناسی ارشد خود را در این زمینه کسب کنند. اما در مورد کسب مدرک دکتری در این زمینه هنوز انتقادات و ضعف هایی وجود دارد.

مطالعه در سطح دکتری در روانشناسی قانونی به طور معمول بر موضوعاتی مانند روش های تحقیق، تجزیه و تحلیل شخصیت، علوم شناختی، روانشناسی و حقوق، مسائل اخلاقی و حقوقی، ارزیابی و درمان متمرکز است.

اخلاق در روانشناسی قانونی

روان شناسان در مقابل مراجعین خود مسئول هستند و باید به رعایت اصول اخلاقی متعهد باشند. یک روان شناس قانونی باید نسبت به وضعیت سلامت مراجع حساس باشد. هیچگونه آسیبی نباید از سمت روان شناس به مراجع وارد شود.
روان شناس باید تصمیمات درستی بگیرد و واکنش های منطقی از خود نشان دهد. بنابراین رعایت حقوق افراد و اخلاقیات در روان شناسی قانونی بسیار مهم است.

آموزش روانشناس قانونی

از آنجایی که قانون و قوانین در هر کشوری با کشور دیگر متفاوت است، نحوه آموزش روان شناسان قانونی با یکدیگر فرق می کند. یک روان شناس قانونی باید در مقطع کارشناسی در رشته روان شناسی تحصیل کند و در مقطع کارشناسی ارشد به صورت تخصصی در رشته روان شناسی قانونی درس بخواند.
یک روان شناس قانونی باید تبحر بالایی در تشخیص اختلالات، مداخله و درمان داشته باشد. یک روان شناس قانونی باید با حقوق قضایی، آیین دادرسی و کیفری آشنا باشد و درک درستی از فرآیند های قضایی داشته باشد.
این روان شناسان با روان شناسان پزشکی قانونی، وکیلان، کارشناسان، دادستان ها و قاضی ها همکاری نزدیکی دارند.

جمع بندی ای سنج

در این مقاله در مورد روانشناسی قانونی صحبت کردیم. روانشناسی قانونی می تواند یک انتخاب شغلی هیجان انگیز و چالش برانگیز باشد. برای خوب بودن در این رشته لازم است مهارت هایی را در زمینه ی برقراری ارتباط، تفکر انتقادی و تحقیق و پژوهش کسب کنید.

 آیا شما علاقه مند به تحصیل در رشته ی روانشناسی قانونی هستید؟ لطفا نظرات و دیدگاه های ارزشمندتان را با ما در میان بگذارید.

سوالات متداول