طبقه بندی بلوم چیست؟

بنجامین بلوم (Benjamin Bloom) برای یادگیری و هدف های آموزشی، سه حوزه ی شناختی، عاطفی و روانی-حرکتی را مطرح کرد. هریک از این طبقات دارای سلسه مراتبی در زمینه ی یادگیری است و هریک از سطوح بالاتر یادگیری به نحوه ی اجرای سطوح ماقبل خود وابسته می باشد. در ادامه هر یک از این حوزه ها را بیشتر توضیح خواهیم داد:

طبقه بندی بلوم

طبقه بندی بلوم (Bloom's taxonomy) یک مدل آموزشی است که در سال 1956 توسط بنیامین بلوم و همکارانش توسعه داده شد. این مدل برای طبقه بندی اهداف آموزشی و ارزیابی عملکرد دانش‌آموزان استفاده می‌شود. هدف اصلی بلوم در ایجاد این مدل، تشویق تفکر عمیق و کاربردی برای دانش‌آموزان بود.

با استفاده از طبقه بندی بلوم، معلمان و مدرسان می‌توانند اهداف آموزشی را به صورت سلسله مراتبی و از سطوح ساده تا پیشرفته تعیین کرده و در روند آموزش و ارزیابی دانش‌آموزان استفاده نمایند.

شناخت آرایه بندی بلوم

با اینکه آرایه‌بندی بلوم در آموزش ریشه دارد، در زمینه‌‌های تجاری نیز مفید است، زیرا به شما کمک می‌کند تا متوجه شوید که افراد برای انجام دادن کارهایشان به نحو احسن به چه مقدار آموزش نیاز دارند.

به هر حال هدفهای آموزشی بلوم ابتدا به سه طبقه کلی با نام های حوزه شناختی، حوزۀ عاطفی و حوزه روانی - حرکتی تقسیم شده اند و هر حوزه نیز دارای طبقه بندی های  مخصوص به خود است.

حوزه شناختی بلوم

 هدف موهای حوزه شناختی به جریان هایی که با فعالیت های ذهنی و فکری آدمی سر و کار دارند مربوط می شوند. از این لحاظ، این حوزه مهمترین حوزۀ یادگیری به شمار می آید، زیرا اکثریت فعالیت های تحصیلی آموزشگاه ها و غالب موضوع های درسی و هدف های آموزشی به این حوزه مربوط می شوند.

آزمون های مورد نیاز برای سنجش هدف های حوزه شناختی آزمون های توانایی های شناختی هستند که غالباً به صورت کتبی تهیه و اجرا می شوند 

 حوزه عاطفی بلوم

حوزۀ عاطفی شامل هدف هایی است که تغییرات حاصل در علاقه ها، نگرش ها و ارزش ها و نیز رشد ارج شناسی و سازگاری را نشان می دهد هر چند که همۀ معلمان در ضمن آموزش هدف های حوزه شناختی چه مستقیم و چه غیر مستقیم در آموزش هدف های حوزۀ عاطفی نیز می کوشند.

با این حال چون محتوای برنامه های درسی را بیشتر هدف های حوزه شناختی تشکیل می دهند کاربرد حوزه عاطفی در سطح آموزشگاه ها به اندازۀ کاربرد حوزه شناختی شهرت نیافته است.

 حوزه روانی - حرکتی بلوم

حوزه روانی - حرکتی به زمینۀ مهارت های حرکتی یا حرکات بدنی مربوط است. به عبارت دیگر، هر فعالیتی که علاوه بر جنبه روانی دارای جنبۀ جسمانی نیز باشد در این حوزه جای دارد.

تفاوت عمده هدف های این حوزه با هدف های حوزه شناختی در این است که هدف های حوزه شناختی صرفاً به فعالیت های ذهنی ختم می شوند اما هدف های حوزه روانی - حرکتی هم به فعالیت های ذهنی و عاطفی و هم به فعالیت های جسمی نیاز دارند کاربرد هدف های حوزۀ روانی - حرکتی نیز مانند حوزۀ عاطفی به اندازۀ کاربرد حوزه شناختی شهرت نیافته است.

سطوح یادگیری در حوزه ی شناختی

بلوم سطوح یادگیری در حوزه شناختی را در شش طبقه کلی طبقه بندی کرده اند. هر یک از این طبقه ها یک نوع فرایند شناختی را توصیف می کند بنا به آنچه که در زیر خواهد آمد این شش طبقه به طور سلسله مراتبی از عینی و ساده به انتزاعی و پیچیده مرتب شده اند.

دانش

دانش شامل یادآوری بازخوانی و بازشناسی امور است در واقع دانش عبارت است از تکرار پاسخ هایی که قبلاً در موقعیت یادگیری تمرین و آموخته شده اند. مثلاً دانش آموزی بتواند متغیر مستقل و متغیر وابسته را تعریف کند، یا بتواند سه ویژگی مهم هدفهای رفتاری را کامل ذکر کند.

فهمیدن

 توانایی درک منظور یا مقصود یک مطلب می باشد. به عبارتی فهمیدن به پاسخ هایی بیشتر از آنچه قبلاً تمرین و آموخته شده اند نیاز دارد. این پاسخ های اضافی ترجمه یا برگردان تفسیر و تعبیر، خلاصه کردن و کشف شباهت ها و تفاوت ها می تواند باشد.

مثلاً دانش آموزی بتواند دلایل جنگ جهانی دوم را توضیح دهد یا بتواند یک صفحه متن انگلیسی را به فارسی ترجمه کند.

کار بستن

توانایی استفاده از امور انتزاعی قواعد و قوانین، اصول اندیشه ها و روشها در موقعیتهای عینی و عملی را کاربستن می گویند. مثلاً دانش آموزی بتواند یک رژیم مناسب غذایی برای خودش تعیین کند.

تحلیل

 توانایی شکستن یک مطلب یا موضوع به اجزا یا عناصر تشکیل دهنده آن را تحلیل می گویند. مثلاً دانش آموزی بتواند اجزای مختلف یک گزارش تحقیقی را مشخص كند یا بتواند در یک مقاله عقاید را از واقعیتها متمایز سازد.

ترکیب

توانایی پهلوی هم گذاشتن عناصر و اجزا برای ایجاد یک الگوی ساختار نو را ترکیب می گویند. ترکیب نامی است که بلوم  برای آفرینندگی یا خلاقیت به کار برده اند. مثلاً دانش آموزی بتواند خاطرات تعطیلات تابستانی خود را به صورت یک داستان بنویسد یا بتواند برای تدریس یک موضوع یک طرح آموزشی ابتکاری ارائه دهد.

ارزشیابی

توانایی قضاوت یا داوری کمی و کیفی درباره امور با توجه به ملاکهای معین را ارزشیابی می گویند. مثلاً دانش آموزی بتواند یک داستان یا نمایشنامه را نقد و بررسی کند یا بتواند یک مقالۀ انتقادی درباره استفاده از تنبیه بدنی در مدارس بنویسد.

سطوح یادگیری در حوزه ی عاطفی

طبقه بندی حوزۀ عاطفی راه هایی را توصیف می کند که در آنها یادگیرندگان از ارزش ها و نگرش هایی که رفتار آدمی را هدایت می نمایند آگاه می شوند و آنها را می پذیرند. مانند حوزۀ شناختی، طبقه های حوزۀ عاطفی نیز به صورت سلسله مراتبی، یعنی از ساده به پیچیده مرتب شده اند. این طبقه بندی شامل پنج طبقۀ اصلی به شرح زیر است:

دریافت کردن (توجه کردن)

 حساسیت نسبت به وجود بعضی پدیده ها و محرکهای محیطی و میل به دریافت کردن آنها یا توجه کردن به آنها. مثلاً دانش آموزی مایل است به اتفاقاتی که در کلاس درس می افتند توجه نماید یا می پذیرد که دانش آموزان نژادهای مختلف وجود دارند.

پاسخ دادن

 توجه فعالانه به پدیده ها و انجام کارهایی دربارۀ آنها، یا فعالیت حاکی از پذیرش یک عقیده یا خط مشی را پاسخ دادن می گویند. مثلاً دانش آموزی به طور داوطلبانه کتاب ها و مجله های خاص کودکان را مطالعه می کند یا وی با دانش آموزان نژادهای مختلف به فعالیت گروهی می پردازد.

ارزش گذاردن

 احساس یا باور پایدار حاکی از ارزشمند بودن یک چیز، یک اندیشه، یک شخص، یا یک گروه، یا ابراز عقیده یا نگرش درباره ارزش یک چیز را ارزش گذاردن می گویند.

مثلاً دانش آموزی برای دفاع از یک موضوع اجتماعی که برای آن ارزش قائل است نظر خود را درباره آن به صورت نامه ای برای درج در مطبوعات ارسال می دارد یا در بحث گروهی از عقاید یکی از دوستان خود که به آن باور دارد دفاع می کند.

سازمان دادن به ارزش ها

 دسته بندی و نظامدار کردن ارزشها به گونه ای که بعضی از آنها مهمتر از بعضی دیگر جلوه کنند. مثلاً دانش آموزی نیاز به یافتن نوعی تعادل بین رشد اقتصادی و حفظ منابع طبیعی را تشخیص می دهد یا باورهای خود را در هم می آمیزد و یک نظام ارزشی برای خود به وجود می آورد.

شخصیت پذیرفتن

 تبدیل نظام ارزشی به صورت یک سبک زندگی یا یک دیدگاه فلسفی. این کار از درهم آمیزی صرف ارزشها و تعیین روابط بین آنها فراتر می رود و نوعی فلسفۀ پایدار زندگی را شامل می شود.

مثلاً دانش آموزی برای خود یک فلسفۀ پایدار زندگی بر می گزیند یا در موقعیتهای مختلف متناسب با نظام ارزشی خودش رفتار می کند.

سطوح یادگیری در حوزه ی روانی - حركتی

برخلاف طبقه بندی حوزه شناختی و عاطفی که ویژه کتاب بلوم و کراتول است در حوزۀ روانى - حركتى تعدادى طبقه بندی پدید آمده اند. ما در اینجا خلاصۀ طبقه بندی سیمپسون (۱۹۷۲) كه به طور غیر مستقیم تحت تاثیر بلوم بوده است را مطرح می كنیم: این طبقه بندی شامل هفت طبقۀ اصلی است:

ادراک (حسی)

 استفاده از حواس برای هدایت کنشهای حرکتی. مثلاً دانش آموزی با چشیدن غذا (استفاده از حس چشایی) مزه آن را تشخیص می دهد.

آمادگی

 آماده بودن برای انجام یک عمل یا یک رشته اعمال معین. مثلاً دانش آموزی آماده است به توپی که به سوی او شوت (پرتاب) می شود ضربه بزند.

پاسخ هدایت شده

عمل کردن به کمک هدایت یک الگو یا اعمالی که در مراحل اولیه یادگیری راز انجام می شوند. مثلاً دانش آموزی یک راکت تنیس را مطابق با آنچه مربی انجام می دهد حرکت می دهد.

مکانیسم یا عادت

انجام اعمالی که نسبتاً مشخص و عادتی و خودکار هستند. مثلاً دانش آموزی بتواند اولین سِرو را در منطقۀ سِرو در ۷۰ درصد از موارد بگیرد.

پاسخ پیچیده آشکار

انجام رشته اعمالی که تا حدودی به صورت خودکار یا عادتی درآمده اندیا ترکیب تعدادی از عادتها . مثلاً دانش آموزی بتواند طول یک استخر را شنا کند. دقت کنید که شنا کردن یک پاسخ پیچیده است در حالی که هر یک از حرکت های فردی شنا یک عادت به حساب می آید.

انطباق

استفاده از مهارت های قبلاً آموخته شده برای انجام تکالیف تازه اما مربوط به تکالیف گذشته. مثلاً دانش آموزی نوشته های دارای درجات دشواری مختلف را با سرعت های متفاوت تایپ می کند

ابتکار

 خلق الگوهای تازه حرکتی برای حل مسائل غیر معمول یا برخورد با موقعیتهای جدید.  مثلاً دانش آموزی بتواند یک قطعه آهنگ موسیقی را بسازد و آن را اجرا کند.

چگونه از طبقه بندی بلوم استفاده کنیم؟

همانطور که گفته شد طبقه‌بندی بلوم (Bloom's Taxonomy) یک مدل تصنیفی برای اهداف آموزشی است. این مدل اهداف آموزشی را به مراحل مختلف براساس پیچیدگی محتوا و سطح تفکر مورد نیاز تقسیم می‌کند. با استفاده از طبقه‌بندی بلوم می‌توانید اهداف خود را به شکل سلسله مراتبی و هر چه بهتر و دقیق‌تر تعریف کنید. 

کاربردهای طبقه بندی بلوم

کاربردهای طبقه بندی بلوم در آموزش و ارزیابی عبارتند از:

• روش سازمان‌دهی
• ارزیابی مناسب
• تشویق تفکر عمیق
• هدفمندسازی آموزش
• روش سازمان‌دهی

به طور کلی، طبقه بندی بلوم یک ابزار مفید برای طراحی درس‌ها، انتخاب فعالیت‌های آموزشی و ارزیابی مناسب است که به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا تفکر خود را در سطوح مختلف تقویت کنند و به طور جامعتر یاد بگیرند. در ادامه هر یک از مزیت های بالا را توضیح مختصری خواهیم داد:

روش سازمان‌دهی

 طبقه بندی بلوم به معلمان و طراحان درس کمک می‌کند تا بهترین روش‌ها را برای سازماندهی و ترتیب بخش‌های مختلف درس و فعالیت‌های آموزشی انتخاب کنند. با توجه به سطوح تفکری بلوم، معلمان می‌توانند محتوا و فعالیت‌های آموزشی را به گونه‌ای تدوین کنند که دانش‌آموزان را از مرحله به مرحله به سوی تفکر و تحلیل عمیقتر هدایت کند.

ارزیابی مناسب

طبقه بندی بلوم به ارزیابان کمک می‌کند تا ارزیابی‌های مناسب و متناسب با هدف‌های آموزشی تعیین کنند. با توجه به سطوح تفکری مختلف، ارزیابی‌ها می‌توانند شامل سوالات چندگزینه، تشریحی، پروژه‌های عملی و سایر روش‌های ارزیابی متنوع باشند.

این نوع ارزیابی‌ها به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا توانایی‌های مختلف خود را در مراحل مختلف تفکری نشان دهند و بهبود پیشرفت خود را مشاهده کنند.

تشویق تفکر عمیق

با استفاده از طبقه بندی بلوم، تمرکز آموزش به سمت تفکر عمیقتر و بالاتر از مرحله به مرحله ارتقا پیدا می‌کند. دانش‌آموزان توسط فعالیت‌ها و سوالاتی که از آن‌ها می‌پرسند، به تفکر و تحلیل عمیقتر ترغیب می‌شوند و قادر به ارتقاء سطح تفکر خود هستند.

هدفمندسازی آموزش

طبقه بندی بلوم به معلمان کمک می‌کند تا هدف‌های آموزشی را به صورت دقیق‌تر و هدفمندتر تعیین کنند. این سیستم طبقه بندی معلمان را قادر می‌سازد تا هدف‌های درس را از مرحله پایه تا مرحله پیشرفته‌تر تنظیم کنند و پیشرفت دانش‌آموزان را در هر مرحله سنجیده و ارزیابی کنند.

جمع بندی ای سنج

در این مقاله در مورد طبقه بندی بلوم در عرصه هدف های آموزشی و یادگیری صحبت شد. همانطور که گفته شد بنجامین بلوم برای یادگیری، سه حوزه ی "اندیشیدن"(شناختی)، "نگرش"(عاطفی)، "فعالیت های بدنی"(روانی-حرکتی) را در نظر گرفت و در کتابش منتشر کرد.

هر یک از این حوزه ها دارای زیرمجموعه هایی می باشد که از سطح ساده به پیچیده پیش می روند. در نهایت باید اذعان کرد که طبقه بندی هدف‌های آموزشی بلوم به طراحان و معلمین کمک می‌کند که در طراحی پرسش‌های خود جنبه‌های مختلف آموزش را لحاظ کنند.

به نظر شما طراحی سوالات و ارزیابی دانش آموزان براساس طبقه بندی بلوم تا چه مقدار می تواند مفید واقع شود؟ لطفاً نظرات ارزشمند خودتان را با ما به اشتراک بگذارید.

سوالات متداول