عقده حقارت چیست؟

عقده حقارت که امروزه از آن به عنوان عزت نفس پایین یا خودکم بینی یاد می شود، نخستین بار توسط آلفرد آدلر مطرح شد. عقده حقارت شامل احساس حقارت کردن و عدم کفایت می باشد. در این مقاله سعی داریم به تعریف مفهوم عقده حقارت و اثرات آن در زندگی فردی که دارای این عقده است بپردازیم.

عقده حقارت چیست؟

عقده حقارت شامل احساس عدم کفایت یا حقارت است. این احساسات ممکن است ناشی از یک نقص جسمی واقعی باشد، یا ممکن است در شرایطی ظاهر شود که نسبت به همسالان خود احساس هوش کمتری داشته باشیم. در موارد دیگر، حقارت فرض شده ممکن است از کاستی های کاملاً تصوری ساخته شود.

این احساس حقارت فراتر از ناراحتی است که شما از ترفیع یک همکاری که از نظر شغلی از شما جلو زده است، یا حتی بعد از کسب نمره پایین در یک آزمون سراسری ناراحت هستید، همه ی این واکنش ها از شما انتظار می رود، و حتی این واکنش ها در برابر نا امیدی سالم است و معمولاً جای نگرانی نیست.

با این حال، با وجود این پیچیدگی، غیر معمول نیست که فردی در حضور دیگران عقب بایستد و به نوعی عقب نشینی کند و باعث شود که احساس ناکافی بودن داشته باشد.

در برخی از مواقع، چنین شخصی ممکن است با رفتار بیش از حد رقابتی، سعی در جبران بیش از حد کمبود ادراک شده خود داشته باشد. در موارد دیگر، آن ها ممکن است نسبت به دیگران تهاجمی عمل کنند.

برای شناختن یک مجموعه از علائم احساس حقارت، چندین نشانگر وجود دارد که باید به آن ها توجه کنید.

تاریخچه واژه عقده حقارت

 عقده حقارت از جمله واژه هایی است که نخستین بار توسط آلفرد آدلر در سال 1907 مطرح شد و در گذشته توسط روان شناسان بسیار مورد استفاده قرار می گرفت.

انجمن روان شناسی آمریکا احساس بی کفایتی و ناامنی را تعریفی برای عقده حقارت می داند و معتقد است این عقده از نقص جسمانی یا روان شناختی که می تواند واقعی یا غیرواقعی باشد، ناشی می شود.

آدلر می گفت ، عقده حقارت نشان می دهد که چرا افراد انگیزه و اشتیاقی برای عمل کردت طبق علایق و خواسته های خود ندارند و چرا اهدافشان را دنبال نمی کنند.

امروزه عزت نفس پایین، معادل کلمه عقده حقارت است، اگر فرد توانایی هایش را دست کم بگیرد و برای خودش ارزش قائل نباشد، درگیر عزت نفس پایین یا همان عقده حقارت می شود.

نشانه های احساس حقارت داشتن

•  نمایش علائم عزت نفس پایین
• تمایل به تجزیه و تحلیل بیش از حد مسائل و انتقاداتیا حقار
• پیگیرانه به دنبال اعتبار سنجی و تمجید دیگران بودن
• دور شدن از خانواده، دوستان و همکاران، خصوصاً در موقعیت های اجتماعی
• تلاش برای ایجاد احساس نا امنی در دیگران برای جبران احساس عدم کفایت در خود
• امتناع از شرکت در رویدادهای رقابتی به دلیل ترس از مقایسه شدن با دیگران

چه عواملی باعث بروز حقارت می شود؟

عقده حقارت به احتمال زیاد نتیجه یک یا ترکیبی از عوامل است که برخی از آن ها ممکن است در طول زمان ایجاد شده باشند. در زیر علل شایع عقده حقارت بیان شده است.

آلفرد آدلر معتقد است، عقده حقارت در کودکی از سه منبع به وجود می آید؛ حقارت عضوی، غفلت و لوس کردن.

 تجربیات دوران کودکی

در حالی که احساس عدم کفایت در بزرگسالی وجود دارد، این علائم ممکن است در اثر وقایع منفی رخ داده باشد که در سنین بسیار کمتری اتفاق افتاده است.

کودکانی که در دوران کودکی شان  توسط بزرگسالان احاطه می‌شوند، به خصوص آن‌هایی که به مراقبت از هر نیاز تمایل دارند، ممکن است احساس ضعف کنند و قادر به مراقبت از خودشان بدون نظارت دیگران نباشند.

این می تواند در شرایطی که کودکان عمداً احساس کوچک و درمانده شدن می کنند، بدتر شود.

به همین ترتیب، در مواردی که جوانان در محیطی بی رحم پرورش می یابند، محیطی که بارها و بارها ارزش آن ها را زیر سوال می برد، آن ها ترسوتر و نسبت به ارزش های خود نامطمئن تر بزرگ می شوند.

  مشخصه های فیزیکی

این قابل ‌درک است که شما گاهی از ظاهر خود احساس رضایت نداشته باشید. با این حال، مواردی وجود دارد که فرد ممکن است وزن، ویژگی های صورت ویا سایر صفات بدنی خود را دلیل اصلی نگرانی خود بداند.

این می تواند به خودآگاهی شدید منجر شود. سایر ویژگی ها مانند زندگی با اختلال گفتاری (به عنوان مثال، لکنت) می تواند احساس ناکافی بودن را در فرد تشویق کند.

چالش های اقتصادی و اجتماعی

پیامدهای واضحی از زندگی با مشکلات مالی، مانند فدا کردن نیازهای مهم برای پرداخت هزینه های فوری تر، اقامت در یک جامعه فقیرتر و غیره وجود دارد. برخی از همین کاستی ها و مشکلات می تواند بر زندگی و احساس آدمی از خود تاثیر گذار باشد.

در مواردی که فردی از نظر مالی کمترین موفقیت را در گروه دوست خود داشته باشد یا دائماً مجبور باشد برای کمک به همسالان و اعضای خانواده خود درخواست های مالی داشته باشد، این می تواند بر تخمین ارزش شخصی او از خودش تأثیر منفی بگذارد.

همین امر ممکن است در جایی رخ دهد که فردی در شرایط سخت اقتصادی بزرگ شده باشد و دائماً  مجبور به درخواست کمک یا پول از افراد دیگر باشد.
علاوه بر این چالش ها، یک مجموعه حقارت نیز ممکن است در بزرگسالی به دلیل شرایطی مانند عدم توانایی در یافتن شغل، عقب ماندگی های اجتماعی مانند مشکل در یافتن همسر یا خجالت عمومی که منجر به تخریب ناکارآمدی می شود، آشکار شود.

تربیت و والدین

والدین نقش پر رنگی در شکل گیری عقده حقارت یا خودکم بینی در کودکان دارند. تربیت و سبک فرزند پروری در ایجاد این عقده تاثیر گذار است.

• والدین کمال گرا و سخت گیر که دائما به فرزند خود سخت می گیرند و از آن ها انتظار دارند بدون هیچ عیب و نقصی باشند.
• والدین مقایسه گر که دائما فرزند خود را با دیگران مقایسه می کنند.
• والدین سرزنش گر که اعتماد به نفس و عزت نفس فرزند خود را تخریب می کنند و با سرزنش دائمی فرزند خود، او را درگیر خودکم بینی می کنند.

توجه

اگر به طور مداوم در مورد ارزیابی دیگران نگران هستید یا از تعامل با دیگران به این علت که احساس می کنید دیگران از شما بهتر هستند و شما در برابر آن ها کافی نیستید، اجتناب می کنید، لازم است بدانید این احساسات یک شبه در شما به وجود نیامده است و حتما دلایلی دارد.

واکنش افراد به احساس حقارت و پیامدهای آن

هر فردی ممکن است احساس حقارت را به صورت موقتی یا دائمی تجربه کند؛ اما واکنش افراد نسبت به عقده حقارت با یکدیگر متفاوت است:

• تلاش برای جبران و غلبه بر ضعف های خود؛ پیشرفت حاصل می شود.
• نشخوار فکری در مورد ضعف و نقص های خود؛ عقده حقارت شدت پیدا می کند و ریشه دارتر شده و انگیزه برای پیشرفت کمتر می شود.
• حسادت و در نظر نگرفتن دیگران برای رسیدن به اهداف فردی؛ باعث سرزنش دیگران و انداختن مسئولیت شکست بر دوش دیگران می شود.

اثرات داشتن  یک مجموعه از احساس حقارت در زندگی

هنگامی که زندگی خود را با فرض اینکه دیگران از شما بهتر هستند زندگی می کنید، این می تواند بر توانایی شما در انجام فعالیت های روزمره تأثیر منفی بگذارد. زندگی با عقده حقارت به دلایلی که در زیر ذکر شده مضر است.

•  افزایش خطر ابتلا به اعتیاد خطرناک 
• افسردگی
•  زندگی اجتماعی و کاری با کیفیت پایین تر

تاثیر ناخودآگاه بر ایجاد عقده حقارت

گفته می شود عقده حقارت از ناخودآگاه ما نشئت می گیرد؛ وقتی می گوییم عقده حقارت از ناخودآگاه تاثیر می پذیرد، یعنی فرد از وجود آن اطلاعی ندارد و متوجه تاثیر آن بر رفتار و عملکردش نیست.

در این حالت حقارت توسط مکانیسم های دفاعی که آن ها هم ناخودآگاه هستند، سرکوب و از حیطه هوشیاری و آگاهی خارج می شود و به عقده تبدیل شده و می تواند پیامدهایی همچون آسیب دیدن شخصیت را در بر داشته باشد.

تبدیل احساس حقارت به عقده حقارت

بله، متاسفانه احساس حقارت می تواند به عقده حقارت تبدیل شود و در این صورت نتایج منفی را در بر داشته باشد. وقتی فرد تنها احساس حقارت دارد، می تواند به سمت رشد و پیشرفت حرکت کند اما عقده حقارت نه تنها او را از موفقیت باز می دارد بلکه باعث هدایت او به مسیر نادرست شود.

از آنجایی که سالم ترین افراد هم می توانند درگیر احساس حقارت شوند، این احساس می تواند میل آن ها را به پیشرفت و رشد بیشتر کند و در نتیجه باعث برتری جویی آن ها شود. ولی عقده حقارت باعث می شود که فرد احساس بی کفایتی و بی ارزشی داشته باشد.

حقارت و خودشیفتگی

احساس حقارت در مبتلایان به خودشیفتگی دیده می شود؛ این افراد اغلب خود کم بینی دارند و برای جبران احساس بی ارزشی و عدم کفایت خود، جبران افراطی دارند و در نتیجه می خواهند دیگران بدانند که آن ها مفید و ارزشمند می باشند.

چه زمانی داشتن عقده حقارت خطرناک است؟

عقده حقارت آسیب زاست و موقعیت های زیر باعث خطرناک بودن آن می شود:

• انزوای اجتماعی و کناره گیری از اجتماع
• داشتن رفتارهای مخاطره آمیز؛ اعتیاد، قمار، بی بند و باری
• خود آزاری به صورت روانی و جسمانی
• تجربه نشانه های افسردگی و اضطراب
• داشتن افکار یا اعمال خودکشی

کنار آمدن با احساس حقارت

گذراندن زندگی با این اعتقاد که دیگران از شما بهتر هستند یا اینکه دیگران شما را به دلیل برخی کمبودها یا موارد دیگر ناکافی می دانند، می تواند فوق العاده چالش برانگیز باشد. اما، مهم است که تشخیص دهید شما یک فرد منحصر به فرد هستید، پر از نقاط قوت و توانایی های مختلف که این توانایی ها می تواند شما را در هر شرایطی کمک و یاری کند.

دستیابی به این طرز فکر ممکن است همیشه آسان نباشد. برای کمک به مدیریت عقده حقارت خود، بیایید نگاهی به برخی از کارهایی که برای کنار آمدن با احساس حقارت می توانید انجام می دهید، بیندازیم.

•  در جلسات درمانی شرکت کنید؛ خواه به صورت گروهی و خواه به صورت فردی 
• احساسات خود را بر روی کاغذ بیاورید و سعی کنید به صورت روزانه از احساسات خود بنویسید. 
• خودآگاهی و داشتن احساسات خوب و مثبت را تمرین کنید.

مواجهه با عقده حقارت

گفتیم که عقده حقارت به دلایل مختلفی ایجاد می شود؛ بنابراین در گام نخست باید علت آن را پیدا کرد و به همین منظور می توان به مرور دوران کودکی و اتفاقاتی که در آن رخ داده است، پرداخت. اگر ریشه خودکم بینی خود را پیدا کردید و به دنبال مواجهه با آن بودید، بهترین کار آن است که:

• دست از خودگویی منفی و بدگویی نسبت به خود بردارید.
• خود سرزنش گری و خود مقصر بینی نداشته باشید.
• تصویر ذهنی خود را در مورد خود و دیگران اصلاح کنید.
• برچسب های منفی مانند بزدل بودن، احمق بودن و غیره را حذف کنید.
• سعی کنید اعتماد به نفس و عزت نفس خود را افزایش دهید.
• باورهای مثبت نسبت به خود را پرورش دهید.

عقده برتری

می توان گفت عقده برتری نقطه مقابل عقده حقارت است؛ عقده برتری شامل نظر اغراق آمیز در مورد توانایی ها و موفقیت های خویش است. فردی که عقده برتری دارد، ممکن است نسبت به خودش احساس برتری و رضایت نداشته باشد اما در ظاهر خودش را برتر نشان دهد. عقده برتری باعث لاف زدن، خودخواهی، تکبر و تحقیر دیگران می شود.

جمع بندی ای سنج

در این مقاله در مورد عقده حقارت صحبت شد. مبارزه با احساس ناکافی بودن هر از چند گاهی طبیعی است، اما وقتی این احساسات به یک ترس فلج کننده از عدم تطابق با دیگران تبدیل می شوند، این می تواند نشانه یک عقده حقارت باشد.

غلبه بر افکار که باعث می‌شود احساس کنید دیگران نسبت به شما در محل کار، تعامل اجتماعی و یا حتی از لحاظ فیزیکی جذاب‌تر از شما هستند، ممکن است دلهره آور به نظر برسند.
با این حال، از طریق روش هایی مانند درمان و تأییدهای مثبت، می توان در نحوه مشاهده و تعامل خود با دیگران به پیشرفت قابل توجهی دست پیدا کنید.

 آیا تا به حال نشانه های عقده حقارت را در خود یا اطرافیان تان مشاهده کرده اید؟ لطفا تجربیات ارزشمند خودتان را با ما به اشتراک بگذارید.

سوالات متداول