قانون اثر در روانشناسی

ادوارد ثرندایک یکی از روانشناسان برجسته ی رفتار گرا بود که با مطالعات و نظریه های خودش کمک بزرگی به پیشرفت روانشناسی داشته است.

او در مورد یک قانون مهم در روانشناسی صحبت کرده بود که در این مقاله قصد بررسی آن قانون را داریم. این مقاله اختصاص به قانون اثر در روانشناسی دارد.آنچه در ادامه خواهید خواند، بر اساس فهرست مطالب، به شرح زیر است:

قانون اثر

این قانون توسط ادوارد لی ثرندایک تدوین شده است. اما قانون اثر به ما چه می گوید؟ در قانون اثر گفته می شود، وقتی یک رفتار و یا پاسخ با رضایت توام می شود، به نوعی به آن موقعیتی که در آن این رفتار انجام شده است، متصل می شود و بنابراین، در صورتی که آن موقعیت دوباره تکرار شود، احتمال بروز آن رفتار هم بیشتر می شود.

به بیان ساده تر، اگر ما دوباره در آن موقعیت قرار بگیریم، دوباره آن رفتار را تکرار می کنیم.

در شرایط مقابل، اگر رفتاری که انجام می دهیم، تو ام با ناراحتی و نارضایتی شود، ارتباط آن رفتار با آن موقعیت ضعیف تر شده و در صورتی که آن موقعیت تکرار شود، احتمال کمتری برای وقوع مجدد آن رفتار وجود دارد.

برای درک بهتر این قانون، این موقعیت را در نظر بگیرید: تصور کنید یک روز زودتر از زمان مقرر شده و زود تر از دیگر کارمندان به محل کار خود می رسید. در همین حین رئیس شما متوجه این موضوع می شود و شما را بابت این رفتارتان تشویق کرده و بابت وظیفه شناسی تان تحسین می کند.

این تشویق شدن از جانب رئیس تان برای شما خوشایند است؛ بنابراین این رفتار در شما تقویت می شود و ممکن است در روز های بعدی هم زودتر در محیط کار خود حاضر شوید.

شما در محیط کار خود زودتر از دیگران حاضر می شوید تا مورد تشویق رئیس قرار بگیرید و سخنان تشویقی او را بشنوید. از آنجایی که این رفتار پیامد خوشایندی برای شما دارد، احتمال تکرار این رفتار در آینده بیشتر هم می شود.

 نمونه مثال های بیشتر

• اگر برای یک امتحان درس بخوانید و سپس نمره خوبی در این امتحان بگیرید، انگیزه پیدا خواهید کرد تا در امتخانات بعدی هم بیشتر درس خوانده و گرفتن نمره بالا را در تمامی دروس ادامه دهید.
• اگر در محل کارتان سخت کار کنید و در پی این سخت کار کردن ترفیع جایگاه و افزایش حقوق داشته باشید، به احتمال زیاد در محیط کار خود بیشتر از دیگران کار خواهید کرد و به تلاشتان ادامه خواهید داد. 
• اگر چراغ قرمز را رد کنید و جریمه شوید، به احتمال زیاد حواس خود را بیشتر جمع خواهید کرد تا دیگر جریمه نشوید.

چگونگی کشف این قانون

درحالی که همه ی ما اغلب این موضوع فکر می کنیم که پیامد یک رفتار می تواند منجر به تغییر رفتار با روند شرطی سازی عامل اسکینر شود، این مفهوم ریشه در مطالعات اولیه توسط ادوارد ثرندایک دارد. ادروارد ثرندایک در آزمایشات خود که به جعبه ی معما معروف است، اقدام به مطالعه و آزمایش بر روی حیوانات داشته است.

جعبه هایی که در آزمایشات ثرندایک استفاده می شد کاملا دربسته بودند، اما اهرمی در کنار آن قرار داشت که در صورتی که حیوان آن را می فشرد، درب جعبه ها باز می شد. ادرواد ثرندایک یک گربه را درون این جعبه ها قرار داده و در کنار این جعبه ها، البته در بیرون از جعبه، تکه گوشتی قرار می داد.

سپس اقدام به مشاهده و ثبت تلاش حیوان برای فرار از جعبه می کرد. او در مشاهدات خود مواردی مانند، مدت زمانی که یک حیوان متوجه می شد برای خارج شدن و فرار کردن  از جعبه باید چکار کند و تلاش می کرد تا از جعبه بیرون بیاید را، یادداشت می کرد.

در نهایت، گربه موفق می شد اهرم را فشار دهد و به محض فشار دادن اهرم، درب جعبه باز می شد و ثرندایک به گربه پاداش می داد؛ پاداش گربه تکه گوشت بود.

اگرچه که، فشار دادن اهرم در مراحل ابتدایی کاملا اتفاقی صورت می گرفت اما به احتمال زیاد گربه این کار را تکرار می کرد چون پس از باز شدن درب جعبه، بلافاصله جایزه دریافت می کرد.

ثرندایک متوجه شد، در آزمایشات بعدی گربه درب جعبه را سریع تر باز می کرد و از آنجایی که فشار دادن اهرم منجر به نتیجه مطلوبی برایش شده بود، احتمال اینکه گربه در آینده دوباره این رفتار را انجام دهد، بسیار بیشتر است.

ثرندایک این نتیجه کشف شده را قانون اثر نامید. در قانون اثر گفته می شود وقتی در پی رفتاری تقویت و رضایت می آید، احتمال وقوع رفتار هم بیشتر می شود. در مقابل اگر در پی رفتاری تنبیه و نارضایتی باشد، احتمال وقوع رفتار در آینده کمتر خواهد شد.

بیشتر بدانید

تحقیقات ثورندایک در حوزه قوانین یادگیری، نقش مهمی در رشد روانشناسی رفتاری ایفا کرد و تا به امروز نیز تأثیر این قوانین در رفتارهای دیگران دیده می شود.

دو جنبه ی اصلی قانون اثر کدام اند؟

• رفتارهایی که بلافاصله تقویت می شوند، احتمال وقوع بیشتری دارند؛ مانند مثال رئیس و کارمند. 
• رفتارهایی که پیامد های نامطلوب در پی داشته اند احتمالا کمتر اتفاق می افتند؛ درست مانند اینکه اگر برای یک جلسه کاری مهم دیر کنید، در مواقع بعدی سعی می کنید زودتر در محل جلسه حاضر شوید.

تاثیر قانون اثر بر رفتارگرایی

کشف قانون اثر توسط ثرندایک تاثیر زیادی بر رفتارگرایی داشت. بی اف اسکینر نظریه شرطی سازی عامل را بر مبنای این قانون از ثرندایک ارائه داد. اسکینر حتی نسخه ای جدید از آزمایش جعبه ی معما به عنوان جعبه اسکینر را مطرح کرد.

در شرطی سازی اسکینر هم، رفتارهایی که تقویت می شوند تکرار می شوند و رفتار هایی که تقویت نشوند، تضعیف می شوند. قانون اثر به وضوح تأثیر عمده ای بر توسعه و رشد رفتارگرایی داشت به صورتی که  رفتار گرایی در قرن بیستم به مکتب فکری غالب در روانشناسی تبدیل شد.

انتقاد به قانون اثر

ادوارد ثرندایک در سال 1905، مفهوم تقویت را برای اولین بار مطرح کرد و در روان شناسی به کار برد. نظریه او منجر به پیدایش نظریات و قوانین یادگیری مختلفی در روانشناسی همچون شرطی سازی عامل شد.
با گذشت زمان نظریه یادگیری او با نظریه پاولف توسط هال ترکیب شد. اگر بخواهیم با دیدگاه انتقادی به قانون اثر نگاه کنیم باید بگوییم ثرندایک و پژوهش هایش به مدت 50 سال روان شناسی تطبیقی را گسترش و ارتقا داد و بر نگرش روان شناسان بسیاری تاثیر گذاشت.

رابطه قانون اثر و نظریه تکامل

قانون اثر را می توان از دیدگاه نظریه تکامل هم تا حدودی بررسی کرد؛ اگر یک ویژگی شخصیتی برای تولید مثل و بقای بیشتر مزایا داشته باشد آن ویژگی در مرور زمان باقی می ماند.
اصطلاح رضایت بخش و نارضایتی که در قانون اثر توصیف می شود با گذشت زمان و مشخص شدن شرطی عامل جایگزین عبارت تقویت و تنبیه شد.
هر آنچه که رفتار را تقویت کند منجر به تکرار دوباره آن می شود و رفتاری که مورد تنبیه قرار بگیرد، احتمال وقوع آن کمتر می شود.

رابطه قانون اثر با ایده های هوش حیوانات

قانون اثر ایده ای که در کتاب هوش حیوانات جورج رومانس که گفته می شود حیوانات مانند انسان هنگام برخورد با موقعیت های جدید معمولا به همه چیز فکر می کنند را رد کرده و بر اساس این قانون شواهد اصولا حدیث ضعیفی هستند و معمولا مفید نیستند.
ثورندایک فرضیه ای را مطرح کرد که در این فرضیه گفته می شود، حیوانات برای درک محیط فیزیکی خود باید از طریق آزمایش و خطا با محیط تعامل فیزیکی داشته باشد تا زمانی که نتایج موفقیت آمیز حاصل شود و این مسئله در آزمایش، گربه تایید شد.
بدین صورت که گربه ای که در جعبه شاتل قرار گرفته بود در نهایت در اثر تعامل با محیط جعبه توانست راه فراری پیدا کند.

 جمع بندی ای سنج

در این مقاله در مورد قانون اثر در روانشناسی صحبت شد. امروزه  بسیاری از اصول رفتاری در محیط های درمانی، توسط روانشناسان و سایر متخصصان سلامت روان مورد استفاده قرار می گیرند.

از اصول تقویت و تنبیه اغلب برای تشویق رفتارهای مثبت و جلوگیری از رفتارهای نامطلوب استفاده می شود. در چنین مواردی ممکن است رفتارهای مطلوب در افراد بیشتر شود.

 آیا شما هم از قانون اثر استفاده کرده اید؟ لطفا نظرات و دیدگاه های ارزشمندتان را با ما در میان بگذارید.

سوالات متداول