نقشه ذهنی یا Mind Map چیست؟ و چه کاربردی دارد؟

نقشه ذهنی (mind map) یک راه آسان برای ثبت طوفان فکری بدون نگرانی در مورد نظم و ساختار است! نقشه ذهنی به شما کمک می کند ایده های خود را به صورت بصری بنویسید تا به هنگام تجزیه و تحلیل، ایده های خود را به راحتی به یاد آورید.

نقشه ذهنی افکار ذهنی شما را به تصویر می کشد و به شما در جمع آوری دانش، به خاطر سپردن آن ها و ایده پردازی کمک می کند؛ شما با استفاده از نقشه ذهنی، متفکر بهتری خواهید بود!

نقشه ذهنی (mind map) چیست؟

نقشه ذهنی (mind map) یک نمودار برای نمایش ایده ها، وظایف، کلمات، مفاهیم و تکالیف است؛ در نقشه ذهنی موارد مختلف به وسیله یک طرح گرافیکی غیر خطی به یک مفهوم یا موضوع مرکزی مرتبط می شود و فرد به وسیله آن یک چارچوب بصری حول محور یک موضوع به وجود می آورد.

نقشه ذهنی می تواند یک فهرست طولانی از اطلاعات یکنواخت را به نموداری رنگارنگ، جذاب و سازماندهی شده، تبدیل کند.

در این قسمت نمونه ای از یک نقشه ذهنی و لیست معمولی برای برنامه تعطیلات آمده است؛ مرور کردن و به خاطر سپردن این لیست برای شما چقدر زمان می برد؟ آیا پس از خواندن لیست، ابتدای آن را به یاد می آورید؟

حال همین لیست به صورت نقشه ذهنی ارائه شده است؛ یادآوری و مرور برنامه تعطیلات از این طریق چقدر راحت تر است؟

کاربرد نقشه ذهنی

اگر دوست دارید بدانید، نقشه ذهنی چه کاربردی دارد و در چه موقعیت هایی استفاده می شود، باید بگوییم نقشه ذهنی در موارد زیر کاربرد دارد:

• طوفان فکری و تجسم مفاهیم 
•  ارائه و انتقال ایده ها
• سازماندهی گرافیکی
• نکته برداری و یادداشت برداری از کتاب، مقاله و ... 
• برگزاری موثرتر جلسات
• تشریح گزارش ها و اسناد  
• مدیریت پروژه و ساده سازی کار
• نوشتن مقاله  
• خلاصه نویسی
• هدف گذاری 
• نظم دادن به اطلاعات 
• و دیگر کاربردهای نقشه ذهنی.

مزایای استفاده از نقشه ذهنی

مهم ترین مزیت استفاده از نقشه ذهنی جلوگیری از تفکر خطی و کسل کننده، افرایش خلاقیت و جلوگیری از یادداشت برداری مجدد است. دیگر مزایای استفاده از نقشه ذهنی عبارت اند از:

• یادداشت برداری
• طوفان فکری (به صورت انفرادی یا گروهی)
• حل مسئله
•  تسهیل مطالعه و حفظ مطالب
• برنامه ریزی بهتر
• تحقیق و ادغام اطلاعات از منابع متعدد
• ارائه اطلاعات
•  به دست آوردن بینش در مورد موضوعات پیچیده
• تقویت خلاقیت  
• ملموس کردن اطلاعات مطالعه شده
• تسهیل فرآیند یادآوری اطلاعات
• تقویت مهارت خلاصه نویسی
• تقویت یادگیری عمیق
• صرفه جویی در زمان
• یافتن اطلاعات و ایده های جدید

چگونه نقشه ذهنی بکشیم؟ نکاتی درباره ترسیم نقشه ذهنی

ترسیم نقشه ذهنی به سادگی گفتن 1-2-3 است:

• از وسط یک صفحه خالی شروع کنید، ایده ای را که قصد دارید بسازید، بنویسید یا ترسیم کنید. پیشنهاد می کنم صفحه کاغذ را افقی کنید.
• حالا، موضوعات فرعی مرتبط را پیرامون این موضوع مرکزی توسعه دهید و هر یک از آن ها را با یک خط به مرکز متصل کنید.
• در این مرحله، همین فرآیند را برای موضوعات فرعی تکرار کنید، زیر مجموعه ‌های سطح پایین ‌تری را که مناسب می‌ دانید ایجاد کنید و هر یک از آن‌ ها را به موضوع فرعی مربوطه متصل کنید.

چند توصیه:

• از رنگ ها، نقاشی ها و نمادها به کرات استفاده کنید. تا جایی که می توانید نقشه ذهنی خود را بصری کنید؛ این فکر که خلاقیت ندارید یا هنرمند خوبی نیستید را دور بریزید و به خود اجازه تجربه کردن بدهید!
• برچسب ‌های موضوعات (منظور همان کلمات کلیدی است) را تا حد امکان کوتاه نگه دارید و به یک کلمه یا یک تصویر تقلیل دهید. بر وسوسه نوشتن کلمات به صورت جمله غلبه کنید!
• اندازه، رنگ و تراز متن، ضخامت و طول خطوط را تغییر دهید. تا جایی که می توانید از نشانه های بصری برای تأکید بر نکات مهم استفاده کنید؛ این موارد به درگیر شدن بیشتر مغز کمک می کند.

وسایل مورد نیاز برای رسم یک نقشه ذهنی

برای رسم یک نقشه ذهنی به صورت دستی به یک کاغذ، مداد، مداد رنگی نیاز دارید. می توانید از ماژیک های رنگی یا آبرنگ نیز استفاده کنید.

همچنین برای ترسیم نقشه ذهنی می توانید از نرم افزارهای ترسیم نقشه ذهنی کمک بگیرید.

چرا باید نقشه ذهنی را از وسط صفحه شروع کنیم؟

اگر در حال ایجاد و توسعه نقشه ذهنی خود هستید، بهتر است از وسط صفحه شروع کنید چرا که این کار باعث می شود ذهن شما آزادانه و خلاقانه تر عمل کند و راحت تر مطالب را به خاطر بسپارید.

چرا باید از کلمات کلیدی استفاده کنیم؟

استفاده از کلمات کلیدی در نقشه ذهنی به یادآوری بهتر مطالب و جلوگیری از شلوغ شدن نقشه ذهنی کمک می کند. فراموش نکنید که در هر خط فقط از یک کلمه کلیدی استفاده کنید.

اجزای نقشه ذهنی (mind map) چیست؟

یک نقشه ذهنی شامل موضوع اصلی و زیر گروهی از موضوع اصلی است. نقشه های ذهنی انواع مختلفی دارند اما ساختار آن ها مشابه یکدیگر است. سه عنصر اصلی در هر هر نقشه ذهنی عبارت اند از:

• موضوعات؛ موضوع با مفهوم مرکزی نشان داده می شود؛ مفهوم اصلی به ایده هایی است که به آن مرتبط هستند به شمار می رود. موضوعات معمولاً با کلمات یا تصاویر جداگانه (یا هر دو) نشان داده می شوند.
• موضوعات فرعی (رویدادها)؛ موضوعات فرعی، ایده های فرعی مرتبط با موضوعات هستند. به موضوعات فرعی کودکان هم می گویند. نقشه ذهنی می ‌تواند دارای سطوح متعدد با توجه به تعداد زیر شاخه ها و زیرایده ‌ها باشد. زیر موضوعات مانند موضوعات، از کلمات یا عبارات کوتاه تشکیل شده اند و می توانند با تصاویر یا نمادها همراه شوند.
• خطوط اتصال (اتصالات)؛ خطوط اتصال نشان دهنده ارتباط میان یک موضوع و یک موضوع فرعی است. خطوط اتصال معمولا خطوط منحنی شکل هستند که می توانند به صورت خطوط مستقیم نیز ترسیم شود.

ویژگی های اصلی نقشه ذهنی

پنج ویژگی اساسی نقشه ذهنی عبارت اند از:

• ایده اصلی، موضوع یا تمرکز اصلی در یک تصویر مرکزی متبلور می شود.
• مضامین اصلی از تصویر مرکزی به عنوان "شاخه" ترسیم می شوند. 
• شاخه ها شامل یک تصویر کلیدی یا کلمه کلیدی است که روی خط مرتبط آن کشیده یا چاپ شده است.
• موضوعات با اهمیت کمتر به عنوان "زیر شاخه" شاخه مربوطه نشان داده شده است.
• شاخه ها یک ساختار گره ای متصل به یکدیگر را تشکیل می دهند.

تاریخچه نقشه ذهنی

# تونی بازان و نقشه ذهنی

علی رغم اینکه مردم سالیان مختلف از تکنیک های سازماندهی گرافیکی و تصویری استفاده می کردند اما تونی بازان، نویسنده و روان شناس بریتانیایی، نقش مهمی در معرفی تکنیک نقشه ذهنی به مردم داشت و وقتی صحبت از نقشه ذهنی می شود، نام تونی بازان می درخشد!

او در سال 1974 در یک برنامه تلویزیونی بی‌ بی ‌سی، زمانی که درباره تفکر شعاعی صحبت می‌ کرد از اصطلاح «نقشه ذهنی» استفاده کرد. اصطلاح نقشه ذهنی توسط تونی بازان معرفی شد اما این تکنیک ریشه در قرن سوم دارد؛ درست زمانی که فیلسوفان از عناصر گرافیکی برای نمودار ایده ها، مفاهیم و افکار استفاده کردند!

تونی بازان برای ایجاد این مفهوم از نام های بزرگ تاریخ همچون، لئوناردو داوینچی، آلبرت انیشتین و بعداً توسط جوزف دی. نواک که در ایجاد نقشه مفهومی نقش داشتند، الهام گرفت.

او استدلال می کند که خواننده در خطوط کلی به روش سنتی باید اطلاعات را از چپ به راست و از بالا به پایین مطالعه و اسکن کند، در حالی که ترجیح طبیعی مغز این است که کل صفحه را به صورت غیر خطی اسکن کند! از نظر او ساختار شاخه ای در طبیعت زیاد است و یک ساختار طبیعی است. نورون های مغزی را در نظر بگیرید!

همچنین، تونی بازان از فرضیات گسترده ای در مورد نیمکره های مغزی استفاده می کند تا استفاده انحصاری از نقشه ذهنی را نسبت به سایر اشکال یادداشت برداری ترویج کند. او کتاب های بسیاری در زمینه شکوفایی ذهن، افزایش بهره وری در کارها، تقویت حافظه و نقشه ذهن نوشته است و در جلسات مختلف خود در کشورهای گوناگون استفاده از نقشه ذهنی را گسترش داده است.

از زمان کشف این تکنیک تا به امروز، استفاده از این تکنیک اشکال مختلفی به خود گرفته است؛ امروزه علاوه بر کاغذ و قلم می توانید از این تکنیک به کمک نرم افزارها استفاده کنید.

تفاوت نقشه ذهنی و نقشه مفهومی

در ادامه به بررسی ویژگی های نقشه ذهنی و نقشه مفهومی و پس از آن تفاوت میان این دو خواهیم پرداخت.

نظریه پشت نقشه ذهنی چیست؟

به هنگام مطالعه عملکرد مغز و سیستم حافظه به توانایی، ظرفیت و پتانسیل فوق العاده مغز پی می بریم. نقشه ذهنی یک ابزار برای جذب، لذت و به چالش کشیدن مغز است! نقشه ذهنی به ارتقای عملکرد مغز و آزادی ذهن کمک بسیاری می کند.

اگر برایتان سوال شده است که نقشه ذهنی چه ارتباطی با قدرت مغز دارد، در ادامه پاسخ سوال شما را خواهیم داد!

نقشه ذهنی یک ابزار بسیار مؤثر برای دریافت اطلاعات به داخل و خارج مغز شما است؛ این یک ابزار خلاقانه و منطقی برای یادداشت برداری و نکته برداری است که به معنای واقعی کلمه ایده های شما را "نقشه برداری" می کند.
همه ی نقشه های ذهنی دارای ویژگی های مشترکی هستند؛ آن ها از خطوط، نماد، کلمات، رنگ ها و تصاویر بر اساس مفاهیم ساده و مناسب مغز استفاده می کنند.
نقشه ذهنی فهرستی طولانی از اطلاعات یکنواخت را به یک نمودار رنگارنگ، به یاد ماندنی و بسیار سازمان یافته که مطابق با روش طبیعی مغز شما برای انجام کارها می باشد، تبدیل می کند.

یک راه ساده برای درک نقشه ذهنی، مقایسه آن با نقشه یک شهر است. مرکز شهر نمایانگر ایده اصلی است. جاده های اصلی که از مرکز منتهی می شوند، افکار کلیدی در فرآیند تفکر شما را نشان می دهند. جاده ها یا شاخه های فرعی نشان دهنده افکار ثانویه شما هستند و غیره. تصاویر یا اشکال خاص می‌ توانند نشانه‌ های مورد علاقه یا ایده ‌های مرتبط را نشان دهند.

نقشه ذهنی آینه بیرونی تفکر درخشان یا طبیعی شما است که توسط یک فرآیند گرافیکی قدرتمند به نمایش گذاشته می شود و آن یک  کلید جهانی، برای باز کردن پتانسیل پویای مغز می باشد.

بیشتر بدانید

یک مطالعه جانز هاپکینز نشان می دهد، دانش آموزانی که از نقشه ذهنی استفاده می کنند نمرات خود را 12٪ افزایش می دهند. همچنین ثابت شده است که نقشه ذهنی برای دانش آموزان نارسا خوان و اوتیستیک برای درک بهتر مفاهیم و استراتژی ها مفید است.
استراتژی ‌هایی مانند نقشه ذهنی یک ابزار یادگیری ارزشمند می باشند.

نرم افزارهای ترسیم نقشه ذهن

آیا می دانستید نرم افزارها کار شما را در ترسیم نقشه ذهنی راحت تر کرده اند؟ اگر جز افرادی هستید که کار با نرم افزار ها برای شما راحت تر است، می توانید از چند نرم افزار آسان و پر کاربرد در این زمینه استفاده کنید. این نرم افزارها شامل موارد زیر می شوند:

• Microsoft office Visio 
• Concept draw
• mind manager
• inspiration
• mindgenius
• iMindMap
• Xmind  mindmup

ضرورت استفاده از تکنولوژی در ترسیم نقشه ذهنی چیست؟

به هنگام ترسیم نقشه ذهنی بارها و بارها موارد مختلف را به نقشه اضافه یا کم می کنیم؛ همین مسئله باعث می شود که نقشه ذهنی دچار خط خوردگی شود یا نیاز به اصلاح داشته باشد. در این حالت احتمالا باید یک نقشه ذهنی مرتب تر، تمیز تر و ویرایش شده داشته باشید تا بتوانید آن را به راحتی با دیگران به اشتراک بگذارید و نظر دیگران را در مورد آن بپرسید.

پس، داشتن یک نقشه ذهنی تمیز، مرتب و جذاب ضروری به نظر می رسد و بهترین راه حل ممکن؟ استفاده از ابزار ها و تکنولوژی برای تسهیل فرآیند کار می باشد!

چه کسانی می توانند از نقشه ذهنی استفاده کنند؟

از نقشه ذهنی به روش های مختلف در زمینه های متفاوت استفاده می شود؛ نقشه ذهنی یک تکنیک قابل استفاده برای کودکان و بزرگسالان است و هیچ محدودیت سنی برای استفاده از آن وجود ندارد و این مزیت این تکنیک است!

نقشه ذهنی در آموزش، کسب و کار، زندگی شخصی و غیره کاربرد بسیار دارد؛ اما چه کسانی می توانند از این نقشه استفاده کنند؟

• مدیران؛ برای برنامه ریزی پروژه های پیچیده و اشتراک گذاری آن با تیم و پیگیری راحت تر کارها
• فعالان عرصه تجارت؛ نقشه ذهنی برای صاحبین کسب و کار مفید است؛ آن ها با کمک گرفتن از این تکنیک می توانند، تجزیه و تحلیل درست، تصمیم گیری بهتر، نوشتن لیستی کامل از کارها، برنامه ریزی تجاری بهتر و بهره گیری از استراتژی های بازاریابی داشته باشند.
• تهیه کنندگان و طراحان؛ افراد فعال در عرصه دیجیتال مانند وبلاگ نویسان، تولید کنندگان محتوا، طراحان، نویسندگان، متخصصان بازاریابی و غیره از این تکنیک استفاده کنند.
• معلمان؛ معلمان می توانند از این تکنیک برای ایجاد ساختار دروس، ایجاد تکالیف مشترک، توضیح موضوع به دانش آموزان به صورت قابل فهم تر، خلاصه بندی مطالب استفاده کنند.
• دانش آموزان؛ نقشه برداری ذهنی برای دانش آموزان مانند تقلب است! این تکنیک فرآیند مطالعه، حفظ و درک اطلاعات را آسان تر می کند و در بسیاری از موقعیت های تحصیلی همچون، یادداشت ‌برداری، مطالعه، ساختاربندی دوره‌ های امتحانی، ساختار بندی مقاله یا حتی آماده‌ شدن برای اولین کار با ایجاد رزومه، مطالعه دروس کنکور کاربرد دارد.
• محققان؛ تحقیقات بزرگ شامل اطلاعات بسیاری است که باید با دقت سازمان بندی شود تا بتوان بیشترین بهره را از آن برد. نقشه های ذهنی به نگه داشتن تمام این اطلاعات در یک صفحه کمک می کند، طراحی زیبا را حفظ می کند و یافتن سریع و آسان آنچه را که یک محقق نیاز دارد، آسان می کند.
• مشاوران و روان شناسان؛ هر مشاوری می تواند سازماندهی تمام اطلاعات در مورد و برای مراجعان را بهبود بخشد. علاوه بر این، برای یک مشاور بسیار آسان است که دانش خود را با مراجع با استفاده از ساختار نقشه ذهنی به اشتراک بگذارد. همچنین نقشه ذهنی یک راه عالی برای نگهداری داده های مرتبط در مورد هر مراجع است.
• پلیس ها؛ پلیس ها می توانند از این تکنیک برای یافتن اطلاعات، حل پرونده های مختلف استفاده کنند.
• همه افراد؛ نقشه ذهنی برای کار و تحصیل عالی است، اما برای اهداف شخصی نیز پر کاربرد است. نقشه ذهنی یک تکنیک عالی برای سازماندهی بیشتر اطلاعات یا برنامه ریزی برای برخی از جنبه های مهم زندگی شما است.
  به عنوان مثال، می توان از آن برای خلاصه کردن کتاب، برنامه ریزی های سفر، تعیین اهداف جدید، ایجاد برنامه های تناسب اندام، برنامه های شخصی، یا حتی لیستی از فیلم هایی که می خواهید تماشا کنید، استفاده کرد.

ترسیم‌ کردن نقشه ذهنی برای کنکور

نقشه ذهنی یک ابزار مفید و اثربخش برای زمان کنکور است؛ با کمک این ابزار می توانید به راحتی برای کنکور آماده شوید و هر آنچه را که مطالعه و حفظ کرده اید، به سادگی به یاد آورید. استفاده از نقشه ذهنی در سه ماهه پایانی دوره کنکور می تواند به شما کمک بسیاری کند.

ترسیم نقشه ذهنی برای تدریس

آموزگاران یا افرادی که مشغول آموزش و تدریس هستند، می توانند از نقشه ذهنی استفاده کنند؛ ترسیم نقشه ذهنی هم به آن ها و هم به یادگیرندگان در جهت یادگیری مطالب، مرور بهتر مطالب و ارتقای سطح آموزش و یادگیری کمک می کند.
وقتی معلم یک نقشه ذهنی برای تدریس داشته باشد، دقیقا می داند چه زمانی چه چیزی را باید به دانش آموزان آموزش دهد.

بازه زمانی مرور mind map

یکی از مهم ترین اهداف استفاده از مایند مپ، جمع بندی و مرور بهتر مطالب است؛ اگر یک نقشه ذهنی داشته باشید می توانید در کمترین زمان ممکن بالاترین آمادگی را برای مرور مطالب درسی یا مطالب دروس کنکور داشته باشید. پس اگر می خواهید یک نتیجه خوب از مرور مطالب با استفاده از مایند مپ بگیرید باید نقشه ذهنی خود را به صورت پیوسته مرور کنید و بهترین بازه زمانی برای مرور مایند مپ شامل موارد زیر است:

• پس از آنکه نقشه را ترسیم کردید.
• یک روز بعد از آنکه نقشه را ترسیم کردید.
• یک هفته پس از آنکه نقشه را ترسیم کردید.
• یک ماه پس از آنکه نقشه را ترسیم کردید.
• سه ماه بعد از اینکه نقشه را ترسیم کردید.
• یک سال بعد از اینکه نقشه را ترسیم کردید.

Mind mup چیست؟

مایند ماپ یک ابزار برای ترسیم نقشه ذهنی است؛ این برنامه تحت لیسانس دانشگاه ام آ تی (MIT) ساخته شده است و نسخه تحت وب آن به صورت رایگان در سایت (Mindmup.com) قابل استفاده است. مهم ترین مزیت این برنامه استفاده آسان و راحت از آن بدون نیاز به ثبت نام و داشتن نام کاربری می باشد.

برای استفاده از این برنامه فقط کافی است چند دقیقه زمان را صرف یادگیری کنید.

Mindmup چه قابلیت‌هایی دارد؟

• ایجاد موضوعات در قالب یک نقشه زیبا و گرافیکی  
• امکان حذف و ویرایش راحت موضوعات
• اجرای نقشه ذهنی با چند کلیک ساده 
• پشتیبانی از فرمت فایل های HTML، تصاویر PNG و بردارهای PDF  
• ذخیره نقشه ذهنی در گوگل درایو شخصی و اشتراک گذاری با دیگران  
• ذخیره و خروجی گرفتن از نقشه ذهنی به صورت فایل PDF یا پاور پوینت

جمع بندی ای سنج

در این مقاله در مورد نقشه ذهنی (mind map) صحبت کردیم. نقشه ذهنی یک نمودار گرافیکی برای ساده سازی اطلاعات است که مزایای مثبتی برای ثبت و حفظ اطلاعات دارد. افراد در گروه سنی مختلف و مشاغل گوناگون می توانند از نقشه ذهنی استفاده کنند. نقشه ذهنی در زندگی روزمره کاربرد بسیار دارد.

آیا تا به حال از نقشه ذهنی (mind map) استفاده کرده اید؟ لطفا نظرات، دیدگاه و تجربیات ارزشمندتان را با ما در میان بگذارید.

سوالات متداول