انسان گرایی چیست؟

در روانشناسی رویکرد های مختلفی وجود دارد. یکی از این رویکرد ها انسان گرایی می باشد؛ انسان گرایی نوعی رویکرد فلسفی می باشد که در آن به عوامل انسانی و اهمیت آن، تاکید بسیاری شده است. انسان گرایی به بررسی مسائل مذهبی و یا معنوی و دینی نمی پردازد. در این مقاله در مورد انسان گرایی مطالبی را انتشار خواهیم داد. آنچه در ادامه خواهید خواند، بر اساس فهرست مطالب به شرح زیر است:

رویکرد انسان گرایی یا اومانیسم چیست؟

انسان گرایی نوعی رویکرد فلسفی می باشد که در آن به عوامل انسانی و اهمیت آن، تاکید بسیاری شده است. انسان گرایی به بررسی مسائل مذهبی و یا معنوی و دینی نمی پردازد.

ریشه ی فلسفه ی انسان گرایی بیان می دارد، هر انسانی یک مسئولیت اخلاقی در زندگی خود دارد و باید برای پیش بردن اهدافش تلاش کند و در این مسیر به منافع دیگر انسان ها هم توجه کند.

انسان گرایی بر اهمیت ارزش ها و کرامت انسانی تأکید می کند.

انسان گرایی بیان می دارد، که مردم می توانند مشکلاتشان را با استفاده از علم و عقل و منطق حل کنند. این رویکرد به جای توجه به سنت های مذهبی، بر کمک به مردم برای داشتن زندگی خوب، دستیابی به رشد شخصی و ساختن جهان به مکان بهتر تمرکز می کند.

تاریخچه انسان گرایی

نخستین بار در طول تاریخ و در سال 1808 واژه انسان گرایی توسط فردی به نام فردریک ایمانوئل نییتهامر ابداع و مطرح شد. انسان گرایی اصطلاحی بود که برای توصیف برنامه درسی جدید در مدارس متوسطه کشور آلمان استفاده می شد.

با گذشت زمان و در سال 1836، استفاده از واژه انسان گرایی در زبان انگلیسی متداول شد و پس از آن در سال 1856 در سراسر دنیا از این واژه استفاده شد. در خلال همان سال ها یک تاریخ شناس و فیلسوف آلمانی به نام جورج ویگت از کلمع انسان گرایی برای توصیف انسان گرایی رنسانس به عنوان یک جنبش که تجلی گر یادگیری کلاسیک در رنسانس ایتالیایی بود، استفاده کرد.

در اواسط قرن هجدهم یعنی در سال هایی که مصادف با دوره روشنگری فرانسه بود، از واژه انسان گرایی در قالب واژه ای که تداعی گر مفاهیم ایدئولوژی بود، استفاده شد.
یک نویسنده گمنام که در عصر روشنگری فرانسه می زیست، انسان گرایی را اینگونه توصیف کرد: " عشق بشری… فضایی نامعلوم میان ماست و ما آن را به عنوان "انسان گرایی" خواهیم نامید و زمان آن رسیده که برای این چیز زیبا و ضروری کلمه ای انتخاب کنیم."

انسان از نگاه اومانیسم

دیدگاه اومانیسم یا انسان باوری تاکید زیادی بر عاملیت انسان و ارزش های او چه به صورت فردی و چه به صورت جمعی دارد. از نگاه این دیدگاه انسان موجودی است که دارای روح آزاد و مختار می باشد و علایق و سرشت انسانی مبنای همه چیز است.
در این دیدگاه بر حقوق انسان ها تاکید می شود و از انسان به عنوان موجودی آزاد یاد می شود.

تعریف یادگیری از دیدگاه انسانگرایی

خودشکوفایی یکی از مهم ترین مسائلی است که در نگاه انسان گرایی به آن توجه شده است؛ خودشکوفایی از یادگیری و تجربیات مرتبط با یادگیری به دست می آید. یادگیری در دیدگاه انسان گرایی مهم و مورد توجه است. از نظر انسان گرایان عوامل مختلفی بر میزان یادگیری تاثیر می گذارد.
علاوه بر کاوش و جستجو در محیط، خودپنداره قوی مثبت تاثیر به سزایی در یادگیری دارد و باعث بهبود مهارت های دانش آموزان می شود.

بر اساس این دیدگاه، انسان ها تمایل به شکوفا کردن استعدادهای خود دارند و در صورتی که استعدادهایشان شکوفا شود به سطوح بالاتر دست پیدا می کنند. از دیگر سو، هرچه توانایی آن ها در هدایت و رهبری بیشتر باشد، یادگیری بهتر صورت می گیرد. ارزش ها در فرآیند یادگیری تاثیر می گذارد و خودپنداره جز جدانشدنی یادگیری است.
خود ارزیابی نقش مهمی در آموزش و پرورش انسان گرایانه دارد و در یادگیری از دیدگاه انسان گرایان بهتر است ارزشیابی توسط خود دانش آموزان صورت بگیرد.

تاثیر انسان گرایی بر اندیشه های دینی و فلسفی در غرب

دیدگاه انسان گرایانه بر عقاید دینی تاثیر شگرفی داشت؛ افرادی که پیرو دیدگاه انسان گراییی دینی بودند با حرکات پر شور خود سعی بر اصلاح دین داشتند؛ نمونه این حرکت را می توان در جنبش دین پیرایی مارتین لوتر کینگ مشاهده کرد.
اراسموس دیگر فردی بود که با نگرش انسان گرایی دینی میخواست کلیسا را اصلاح کند و کلیسا را مکانی به عنوان تکیه گاه عقلانی، اخلاقی و طبیعی قرار دهد. پیشگامان انسان گرایی دینی سعی داشتند اندیشه های انسان گرایی را با اندیشه های دیننی تطبیق دهند اما در نهایت اندیشه های انسان گرایی به دور از نگاه دینی گسترش پیدا کرد.

به عبارت ساده تر، در ابتدا تلاش بر این بود که اندیشه های انسان گرایی در پارچوب اصول مسیحیت تبیین شود اما در نهایت اصول مسیحیت در چارچوب اندیشه های اومانیستی قرار گرفت. یعنی چه؟ یعنی نگرش انسان گرایی بر نگرش دینی غلبه کرد و حتی برخی انسان گرایان هرگونه آیین دینی را انکار کردند.

مذهب انسانیت که توسط آگوست کنت نمونه ای از همین آیین است؛ در این مذهب اعتقاد بر این است که مذهب بشر مبتنی بر بی خدایی است!

فرضیه های بنیادین در رویکرد انسان گرایی

برخی از فرضیه های بنیادین در رویکرد انسان گرایی شامل موارد زیر می شود:

فرض اول: روانشناسی انسانگرایانه با پیش فرض ها وجودی در خصوص اینکه افراد دارای آزادی ارادی می باشند، آغاز می شود:

عاملیت شخصی یک اصطلاح مهم در این فرص است؛ منظور از عاملیت شخصی این است که انسان موجودی است با اراده آزاد که می تواند انتخاب های آزادانه در زندگی داشته باشد. بر اساس این رویکرد، همه انسان ها ذاتا خوب هستند و خوبی در فطرت انسان نهفته است و انسان ها دارای ارزش های انسانی، خلاقیت و ماهیت فعال هستند.
این رویکرد نگاه خوش بینانه به انسان و توانایی هایش دارد.

فرض دوم: انسان برای خودشکوفایی انگیزه دارد:

خودشکوفایی اصطلاحی است که توسط مازلو و راجرز مورد بررسی قرار گرفت؛ همه انسان ها تمایل و ظرفیت رسیدن به خودشکوفایی را دارند. از دیدگاه روان شناسی هر فردی به طریقی رشد می کند و به خودشکوفایی می رسد.

فرض سوم: تجربیات ذهنی و آگاهانه فردی اهمیت زیادی دارد:

از دیدگاه روان شناسان انسان گرا، واقعیت عینی کمتر از ادراک و درک ذهنی فرد از جهان اهمیت دارد؛ گاها از رویکرد انسان گرایی تحت عنوان پدیده شناختی هم یاد می کنند و علت آن مطالعه شخصیت انسان ها از زاویه دیدگاه و نگرش ذهنی آن ها است.
در این فرض دیدگاه انسان و نحوه تفسیر وقایع از سوی او اهمیت زیادی دارد.

فرض چهارم: انسان گرایی روش شناسی علمی را رد می کند:

در رویکرد انسان گرایی، روش شناسی علمی و آزمایشگاهی مورد تایید نیست؛ در این رویکرد بیشتر از تحقیقات کیفی استفاده می کنند. تحقیقات کیفی اشاره به مطالعه و فهم عمیق رفتار و افکار انسان ها دارد.

فرض پنجم: انسان گرایی روانشناسی مقایسه ای را قبول ندارد و رد می کند:

از دیدگاه رویکرد انسان گرایی این شیوه از انسان گرایی اطلاعات منحصر به فرد و خوبی در مورد انسان نمی دهد؛ بر اساس این فرضیه انسان با حیوان متفاوت است؛ انسان موجودی است با توانایی تفکر کردن، سخن گفتن و انجام مطالعات و آزمایش بر روی حیوانات به شناخت انسان کمک چندانی نمی کند؛ چرا که حیوان مانند انسان اندیشه، درک، شعور ندارد و مانند انسان رفتار نمی کند.

انواع انسان گرایی

اصطلاح انسان گرایی معنای گسترده ای دارد و در علم روانشناسی نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

 روانشناسی انسان گرایانه

رویکرد روانشناسی انسان گرایی بر نگاه به کل فرد تأکید دارد و بر مفاهیمی مانند اراده آزاد، خودکارآمدی و خودشکوفایی تأکید می کند.

روانشناسی انسان گرایی به جای تمرکز بر اختلال در عملکرد افراد، تلاش می کند تا به انسان ها کمک کند تا از توانایی های بالقوه خود نهایت استفاده را داشته باشند و حداکثر بهزیستی و رفاه را تجربه کنند.

این حوزه از روانشناسی در دهه 1950 به عنوان واکنش و پاسخی  به رویکردهای روانکاوی و رفتارگرایی پدید آمد و در نیمه اول همین قرن بر روانشناسی تسلط پیدا کرد. رویکرد روانکاوی به ناخودآگاه افراد توجه ویژه داشت و رفتارگرایی هم بر رفتار قابل مشاهده افراد و اصول شرطی سازی تمرکز داشت.

متفکران انسان گرا بر این باور بودند که، رویکردهای روانکاوی و رفتارگرایی بیش از حد بدبینانه می باشند و به نوعی جبرا گرا بوده و نقش احساسات انسانی را در نظر نمی گیرند.

با این حال، این سه مکتب فکری رقبای یکدیگر نیستند و هرکدام به نوبه خود برای پیشرفت علم روانشناسی تلاش کرده اند.

انسان گرایی دینی

برخی از سنت های دینی، مولفه هایی از انسان گرایی را به عنوان بخشی از نظام اعتقادی خود بیان کرده اند. نمونه هایی از انسان گرایی دینی عبارت اند از: کواکرها، لوتری ها و جهانی گرایان متحد.

انسان گرایی سکولار

انسان گرایی سکولار همه ی باورهای دینی، از جمله وجود ماوراء طبیعی را رد می کند. این رویکرد بر اهمیت منطق، روش علمی و عقلانیت در هنگام درک جهان و حل مشکلات بشر تأکید ویژه ای می کند.

اهمیت استفاده از انسان گرایی

انسان گرایی بر توانایی های هر فرد تمرکز دارد  و بر اهمیت رشد و خودشکوفایی تأکید می کند. اعتقاد اساسی در روانشناسی انسان گرایی این است که، افراد ذاتاً خوب هستند و مشکلات روحی و اجتماعی ناشی از انحراف از این گرایش های طبیعی می باشد.

همچنین انسان گرایی بیان می دارد، هر فردی دارای اختیار و اراده می باشد و هر فردی باید از نهایت توانایی خود برای رسیدن به رشد و پیشرفت استفاده کند.

برخی از موارد استفاده ی انسان گرایی در روانشناسی عبارت اند از:

•  درمان انسان دوستانه
•  رشد شخصی
•  تغییرات اجتماعی

تأثیرات انسان گرایی

جنبش انسان گرایی تأثیر به سزایی بر روند روانشناسی داشت و شیوه های جدیدی از تفکر در مورد سلامت روان را به ارمغان آورد. انسان گرایی یک رویکرد جدید برای درک رفتارها و انگیزه های انسانی ارائه داد و منجر به رشد تکنیک ها و رویکردهای جدید در روان درمانی شد.

برخی از ایده ها و مفاهیم عمده ای که در نتیجه ی جنبش انسان گرایی به وجود آمد، بر موارد زیر تاکید می کند:

•  درمان مراجع مدار
•  اراده آزاد
•  نهایت عملکرد افراد
•  سلسله مراتب نیازها 
• تجربیات فردی
•  خودشکوفایی 
• خودپنداره 
• توجه مثبت بی قید و شرط

نکاتی در مورد انسان گرایی

در انسان گرایی نکاتی وجود دارد که می تواند به افراد در دستیابی بهتر به اهدافشان کمک کند. این نکات شامل موارد زیر می شود:

•  نقاط قوت خود را پیدا کنید. 
• یک چشم انداز و هدف برای دستیابی به آن تعیین کنید. 
• باورها و ارزش های خود را در نظر بگیرید.
• سعی کنید تجربیاتی را به دست بیاورید که برای شما شادی به ارمغان بیاورد و شما را به اهدافتان نزدیک می کند.
• خودتان و دیگران را بپذیرید.
• از تجربیات هم لذت ببرید و فقط به فکر دستیابی اهداف نباشید.
• به یادگیری مطالب جدید بپردازید.
• به اموری که به آن ها علاقه دارید، بپردازید.
• سعی کنید نگاه خوش بینانه به مسائل داشته باشید.

یکی از نقاط قوت روانشناسی انسان گرا تاکید بر نقش فرد است.

این مکتب روانشناسی به نقش افراد در کنترل و تعیین وضعیت سلامت روانی شان توجه بیشتری دارد. همچنین روانشناسی انسان گرا، تأثیرات محیط بر افراد را هم  در نظر می گیرد.

بیشتر بدانید

روانشناسی انسان گرا به جای اینکه فقط بر افکار و خواسته های درونی افراد تمرکز کند، تأثیر محیط بر تجربیات را هم مد نظر قرار می دهد. روانشناسی انسان گرا به مسائل انسانی و توجه به حریم انسان ها و برچسب زدن به انسان ها توجه ویژه ای دارد. 

انتقادات وارده به انسان گرایی

رویکرد انسان گرایی با ارائه درمان مراجع محور در زمینه های مختلفی همچون روانشناسی صنعتی سازمانی، مددکاری اجتماعی، روان درمانی بین فردی و... به انسان ها در جهت حل مشکلات و چالش هایشان کمک می کند. این رویکرد بر بهبود و ارتقای کیفیت زندگی تاثیر زیادی دارد؛ اما علی رغم تاثیرات مثبتی که دارد نسبت به دیگر رویکرد های روان شناختی در حوزه های کمتری مورد استفاده قرار گرفته است و به عنوان مثال در بخش هایی همچون درمان، انگیزش، شخصیت و نابهنجاری ها کمتر ورود کرده است. یکی از دلایل این اتفاق آن است که انسان گرایی رویکردی غیر علمی برای مطالعه انسان دانسته می شد و روان شناسان انسان گرا رویکرد علمی دقیق به روان شناسی را قبول نداشتند چرا که این روش را غیر انسانی می دانستند.
برخی از انتقاداتی که به این رویکرد وارد است، شامل موارد زیر می شود:

نادیده گرفتن تاثیر بیولوژی؛ هورمون ها، ژنتیک و... بر فرد استفاده از مفاهیم غیرعلمی- ذهنی که نمی توان آن را آزمایش کرد. تقابل با رفتارگرایی؛ در حالی که رفتار انسان و حیوان را می توان از جهاتی با یکدیگر مقایسه کرد. قوم گرا بودن و باور به برخی تعصبات فرهنگی اعتقاد به اراده آزاد در مقابل قوانین اثبات شده علمی.

دانشمندان مطرح در مکتب انسان گرایی

آبراهام مازلو، کارل راجرز، ویکتور فرانکل و گوردون آلپورت جز شناخته شده ترین و مطرح ترین روان شناسانی هستند که رویکرد انسان گرایانه داشتند.
البته این افراد سرآمدان رویکرد انسان گرایی هستند و روان شناسان دیگری هم با این رویکرد به فعالیت پرداخته اند.

دیدگاه انسان گرایی در درمان جنسی

در درمان اختلالات جنسی، دیدگاه و نگرش درمانگر اهمیت بسیاری دارد. دیدگاه انسان گرایی در درمان بیماری های جنسی با مسائلی از قبیل، دیدگاه حاکم در درمان اختلالات جنسی در جهان غرب، دلایل پرهیز از نگرش انسان گرایی در درمان این قبیل اختلالات در ارتباط است.

نگرش به درمان اختلالات جنسی در کشورهای مختلف با یکدیگر متفاوت است و این تفاوت در نگرش می تواند بر فرآیند درمان تاثیر بگذارد. از طرف دیگر انسان گرایی به دیدگاه و نگرش افراد اهمیت می دهد؛ پس درمانگر و فرد مبتلا ممکن است دیدگاه مخصوص به خود را در درمان اختلالات جنسی داشته باشند یا معیار و مقیاس آن ها برای تشخیص بیماری متفاوت باشد و یک رفتار جنسی از نظر فرد مبتلا درست ولی از نظر درمانگر غلط باشد، یا بالعکس.

 جمع بندی ای سنج

در این مقاله در مورد انسان گرایی صحبت کردیم. امروزه مفاهیم اصلی در روانشناسی انسان گرایی در بسیاری از رشته ها مانند شاخه های مختلف روانشناسی، در  آموزش، درمان، جنبش های سیاسی و دیگر زمینه ها مورد استفاده قرار می گیرد.

برای مثال در روانشناسی مثبت گرا از بسیاری از مفاهیم انسان گرایی استفاده می شود و هنوز هم مانند دهه های 1940 و 1950 انسان گرایی و اهداف آن مورد استفاده قرار می گیرد و سعی دارد که به افراد قدرت ببخشد و سعی بر افزایش بهزیستی داشته باشد و به انسان ها یاد آوری کند برای دستیابی به اهدافشان، توانا و قدرتمند می باشند.

 آیا این مطلب برای شما مفید واقع شد؟ لطفا نظرات و دیدگاه های ارزشمندتان را با ما در میان بگذارید.

سوالات متداول