روانشناسی سلامت چیست؟

روانشناسی سلامت تخصصی است که تاثیرات عوامل زیست شناختی، روانشناختی، رفتاری و اجتماعی را بر سلامتی و بیماری ها بررسی می نماید. این اصطلاح تحت عناوین دیگری نظیر روانشناسی پزشکی و طب رفتاری نیز به کار می رود.

سلامتی و بیماری هایی که به آن مبتلا می شویم تحت تاثیر عوامل گوناگونی قرار دارند. با اینکه بیماری های عفونی و ارثی بسیار شایع و گسترده می باشد، اما عوامل رفتاری و روانشناختی زیادی وجود دارد که بر سلامت جسمانی و همچنین شرایط مختلف پزشکی تاثیر می گذارند. آنچه در ادامه خواهید خواند، بر اساس فهرست مطالب به شرح زیر است:

روانشناسی سلامت چیست؟

یک دید کلی از روانشناسی سلامت:

• این رشته بر ارتقا سلامت و پیشگیری و درمان بیماری ها می پردازد.
• روان شناسانی که در حیطه سلامت روان کار می کنند، بر درک مردم و نحوه ادراک آن ها از بیماری ها، واکنش ها و بهبود وضعیت تمرکز می کنند.
• روان شناسان سلامت سعی بر بهبود روند سیستم های مراقبت بهداشتی و رویکرد دولت بر سیاست مراقبت های سلامتی دارند.

روانشناسی سلامت به چه مسائلی می پردازد؟

رشته روانشناسی سلامت به دنبال ارتقاء سلامتی و همچنین پیشگیری و درمان بیماری ها می باشد. روانشناسان بهداشت همچنین به دنبال آن هستند که نحوه واکنش، برخورد و بهبودی افراد در شرایط بیماری ار مورد توجه قرار دهند. تعدادی از روانشناسان سلامت در تلاش هستند تا نظام سلامت و بهداشت و همچنین سیاستگذاری های آن را بهبود بخشند.

•  بیماری هایی که با عوامل روانی و رفتاری مرتبط هستند 
• انواع سکته
•  بیماری های قلبی عروقی 
• ایدز (HIV) 
• سرطان 
• ناهنجاری های مادرزادی و مرگ و میر کودکان
•  بیماری های عفونی

تاریخچه روانشناسی سلامت

در انجمن روانشناسی آمریکا 38 بخش به روانشناسی سلامت اختصاص دارد. این گروه معتقدند که هدف آن ها درک بهتر بیماری ها و بهداشت از طریق مطالعه عوامل روانشناختی هستند. آن ها می خواهند از این طریق سیستم بهداشت کشور خود را ارتقاء بخشند.

شروع رشته روانشناسی سلامت را می توان به دهه 1970 نسبت داد. در این دوران روانشاسی سلامت در راستای پیشرفت ها ی مراقبت های بهداشتی توسعه یافت. در آن زمان سرویس های بهداشت روانی برای بیماری های عفونی و همچنین امید به زندگی پایین بود.

در حال حاضر امید به زندگی به طور متوسط 80 سال می باشد که بخشی از آن به روانشناسی سلامت بر می گردد. کاهش استرس های و نگرانی ها از طریق روان درمانی باعث می شود عمده دلیل مرگ و میر یعنی بیماری های مزمن مانند سکته قلبی کاهش یابد.

با مطالعه الگوهای رفتاری که زمینه ساز بیماری و مرگ هستند، روانشناسان سلامت امیدوارند که به مردم کمک کنند زندگی بهتر و سالم تری داشته باشند.

چرا روانشناسی سلامت مفید است؟

از آنجا که روانشناسی سلامت بر تأثیر رفتار بر سلامتی تأکید دارد، از این رو برای کمک به افراد در تغییر رفتارهایی که به سلامتی کمک می کنند، اهمیت  دارد. به عنوان مثال، روانشناسانی که در این زمینه کار می کنند می توانند تحقیقات کاربردی برای جلوگیری از رفتارهای ناسالم مانند سیگار کشیدن و کشف روش های جدید برای تشویق اقدامات سالم مانند ورزش انجام دهند.

در حالی که اکثر مردم می دانند که یک رژیم غذایی پر قند برای سلامتی آنها مفید نیست، بسیاری از افراد بدون توجه به عواقب احتمالی کوتاه مدت و بلند مدت به چنین رفتارهایی ادامه می دهند. روانشناسان سلامت عوامل روانشناختی را بررسی نموده و از طریق گزارش پژوهش های خود تمصمیات بهداشتی را تحت تاثیر قرار می دهند. آن ها در تلاشند تا راه هایی برای ایجاد انگیزه به مردم به منظور ارتقاء سلامتی شان پیدا کنند.

مرکز ملی آمار بهداشتی در ایالات متحده داده های مربوط به مرگ و میر و علل آن را جمع آوری و بررسی می کند. به گزارش این مرکز مطابق با روند داده ها در این قرن، تقریباً نیمی از مرگ و میرها در ایالات متحده می تواند به دلیل رفتار یا عوامل خطر دیگر باشد که بیشتر آنها قابل پیشگیری هستند.

به طور خاص، در جدیدترین گزارش مرکز ملی آمار بهداشتی در سال 2012، میزان مرگ و میر برای همه علل اصلی به جز خودکشی کاهش یافته است. امید به زندگی در سطح بالاتری قرار گرفته است (به طور متوسط 80 سال). هنوز هم، هر ساعت حدود 83 آمریکایی بر اثر بیماری قلبی و سکته می میرند. بیش از یک چهارم این مرگ ها قابل پیشگیری هستند. موارد زیر از جمله:

•  سرطان
•  بیماری های مزمن تنفسی 
• بیماری های انسدادی ریوی مزمن (مانند آمفیزم، برونشیت) 
• مسمومیت دارویی

از جمله دلایل عمده مرگ و میر در جهان هستند که قابل پیشگیری می باشند. بنابراین روانشناسی سلامت به دنبال آن است تا با پیدا کردن عوامل روانی اجتماعی موارد فوق، میزان ابتلاء به این بیماری ها و همچنین مرگ و میر ناشی از آن را کاهش دهد.

توجه: در صورت واضح نبودن تصویر اینجا را کلیک کنید. 

حوزه های فعلی روانشناسی سلامت

روانشناسان بهداشت برای کاهش عوامل خطر، بهبود سلامت کلی و کاهش بیماری با افراد ، گروه ها و جوامع همکاری می کنند. آنها در زمینه های زیر به تحقیق و ارائه خدمات می پردازند:

•  کاهش استرس
•  کنترل وزن 
• سیگار نکشیدن
•  بهبود رژیم روزانه
•  کاهش رفتارهای جنسی پرخطر
•  کاهش علائم سوگ
•  جلوگیری از بیماری 
• درک تأثیرات بیماری ها
• بهبود و بازیابی مهارت های کنار آمدن و مقابله

مدل زیست اجتماعی در روانشناسی سلامت

امروزه، رویکرد اصلی مورد استفاده در روانشناسی سلامت، مدل زیست اجتماعی است. طبق این دیدگاه، بیماری و سلامتی نتیجه ترکیبی از عوامل بیولوژیکی، روانشناختی و اجتماعی است.

عوامل بیولوژیکی؛ این عوامل شامل ویژگی های شخصیتی ارثی و شرایط ژنتیکی است.

عوامل روانشناختی؛ این عوامل  شامل سبک زندگی، ویژگی های شخصیتی و استرس است.

عوامل اجتماعی؛ شامل سیستم های حمایت اجتماعی، روابط خانوادگی و اعتقادات فرهنگی است.

تفاوت روانشناسی سلامت با دیگر رشته های روان شناسی

روان شناسان سلامت تحقیقات جامع و کاملی را در زمینه توسعه عادات سالم و پیشگیری و کاهش رفتارهای ناسالم انجام می دهند. آن ها تاثیرات رفتار را بر سلامت و تاثیرات بیماری های جسمانی بر روان را بررسی می کنند.

عمده فعالیت های متخصصان روانشناس سلامت

روان شناسان سلامت روان همچون دیگر روانشناسان می توانند در حیطه های مختلف به کار و فعالیت بپردازند؛ برخی از حیطه های فعالیت آن ها عبارت اند از:

• روانشناسی بالینی و کار در محیط های بالینی مانند کلینیک، بیمارستان و...
• امور تحقیقاتی و انجام مطالعات و کارهای تحقیقی در زمینه سلامت روان
• کارهای مربوط به سیاست های عمومی

روانشناسی سلامت در عمل

روانشناسی سلامت بخشی از علم است که به سرعت در حال توسعه است. هر چه افراد بیشتری سعی در کنترل سلامتی خود دارند، افراد بیشتری به دنبال اطلاعات و منابع مرتبط با سلامتی هستند. روانشناسان بهداشت و درمان توجه خود را به مردم در مورد سلامتی خود متمرکز می کنند تا از تجهیزات کافی برای پاسخگویی به این تقاضای فزاینده برخوردار باشند.

بسیاری از روانشناسان بهداشت به طور خاص در زمینه پیشگیری کار می کنند و بر کمک به مردم در جلوگیری از مشکلات بهداشتی قبل از شروع کار تمرکز دارند. این می تواند شامل کمک به افراد در حفظ وزن سالم، جلوگیری از رفتارهای پرخطر یا ناسالم و حفظ نگرش مثبتی باشد که می تواند با استرس، افسردگی و اضطراب مقابله کند.

روش دیگری که روانشناسان سلامت می توانند به آن کمک کنند، آموزش سایر متخصصان بهداشت است. با دانش روانشناسی سلامت، پزشکان، پرستاران، متخصصان تغذیه و سایر متخصصان بهداشت می توانند رویکردهای روانشناختی را بهتر در مراقبت از بیمار خود به کار گیرند.

همچنین برای سنجش سلامت روانی خود، می توانید تست سلامت روان را انجام دهید.

روش های درمانی روانشناسی سلامت

در حوزه روان شناسی سلامت از انواع درمان های روان شناختی مانند روان درمانی و دارو درمانی استفاده می شود؛ در این حیطه، تاثیر بیماری بر جسم و روان مد نظر قرار می گیرد و به دنبال آن بهترین راهکار درمانی اتخاذ می شود؛ مثلا فردی که بیماری جسمانی آسم را تجربه می کند، به دنبال آن از نظر روانی دچار استرس و اضطراب می شود و این مسئله گواهی بر تاثیر و ارتباط  جسم و روان بر یکدیگر می باشد که در روان شناسی سلامت به آن پرداخته می شود.

همچنین، متخصصان روان شناسی سلامت، به سازگاری با بیماری های جسمانی مزمن و کمک به افرادی که دچار بیماری های صعب العلاج هستند، می پردازند تا ضمن ارتقای توانمندی های آنان، وضعیت جسمانی آن ها را هم بهبود ببخشند.

خدمات اصلی متخصص روانشناسی سلامت

یک متخصص روان شناسی سلامت در زمینه های مختلف مرتبط با سلامت جسم و روح فعالیت می کند. برخی از زمینه های فعالیت آن ها عبارت اند از:

• استفاده از روش های مختلف برای تسکین دردهای جسمانی بعد از عمل جراحی، سردرد یا میگرن عصبی
• درمان کمکی در خصوص بهبود بیماری های خود ایمنی مانند خستگی مزمن، التهاب روده و...
• مشاوره به افرادی که مشکلات مرتبط با بارداری داشته اند، مانند سقط جنین
• درمان انواع اختلالات روانی مانند وسواس، افسردگی، اختلالات اضطرابی و اختلالات شخصی

جمع بندی ای سنج

در این مقاله در مورد روانشناسی سلامت صحبت کردیم. همچنان که گفته شد این نوع روانشناسی به ما کمک می کند تا بتوانیم در درجه اول جنبه های روانی-اجتماعی ابتلاء به بیماری ها به ویژه بیماری های پزشکی را درک کنیم. همچنین این علم به ما کمک می کند تا در بسیاری از بیماری به ویژه بیماری های مزمن بتوانیم با استفاده از روش های مناسب شرایط و وضعیت بیمار روانی بیمار را ارتقاء بخشیم. به نظر می رسد روانشناسی سلامت به نوعی مدیریت بیماری و رسیدن به اهداف بهداشتی را تسریع می کند. این رشته در مقطع دکتری در ایران دانشجو می پذیرد و علاقه مندان می توانند در این حوزه تحصیل نمایند.

 آیا شما نیز به حرفه روانشناسی سلامت علاقه مند هستید؟ به نظر شما چه جنبه های دیگری توسط متخصصان این حوزه حائز اهمیت است؟ با نظرات ارزشمند خود به ما و خوانندگان کمک کنید تا دانش خود را در این حوزه افزایش دهیم.

سوالات متداول