کورتیزول چیست؟

در این مقاله می خواهیم هورمونی به نام کورتیزول را بررسی کنیم. درست است که کورتیزول یک هورمون مفید برای بدن می باشد، اما مهم است که بدن بعد از تجربه ی استرس به حالت آرامش و اولیه خودش برگردد.

اما با توجه به اتفاقاتی که در روزمره و جامعه می افتد، ممکن است تجربه ی ترشح کورتیزول در سطح بالا برای فرد روی دهد و در نتیجه بدن به حالت عادی خودش بر نگردد و این مورد تبدیل به تجربه ی استرس مزمن در فرد شود.

در ادامه براساس فهرست مطالب زیر بیشتر به این موضوع می پردازیم:

کورتیزول چیست؟

کورتیزول یکی از هورمون های بدن می باشد که جز هورمون های استروئیدی طبقه بندی می شود و در مواقعی که بدن استرسی را احساس می کند، به ایفای نقش می پردازد.

هورمون کورتیزول به عنوان هورمون استرس شناخته می شود و اکثر افراد این هورمون را به همین نام می شناسند؛ اما این هورمون نقش های دیگری در دیگر فرآیند های بدنی هم دارد.

کورتیزول از کجا ترشح می شود؟

هورمون کورتیزول از غدد فوق کلیه ترشح می شود و در تنظیم عملکرد و مواردی که در زیر ذکر می شود، نقش مهم و عمده ای دارد:

• تنظیم فشار خون
•  متابولیسم
• گلوکز
•  عملکرد سیستم ایمنی
•  واکنش التهابی
•  ترشح انسولین

مکانیسم اثر کورتیزول چگونه است؟

 غدد فوق کلیوی در پاسخ به استرس یا ترس، به عنوان بخشی از مبارزه یا گریز بدن، هورمون کورتیزول را آزاد می کنند. مواردی را در نظر بگیرید که در آن، با نوعی تهدید محیطی روبرو شدید، در این مواقع بدن یک سری واکنش های فوری از خود نشان می دهد که طی این واکنش ها، یا شما به محلی امن فرار کرده و یا خود را آماده ی مقابله با مشکل می کنید.

در این صورت، در ساختار مغزی ما در قسمت آمیگدال، هشداری به هیپوتالاموس فرستاده می شود و در این صورت و در واکنش استرس به بدن هورمون هایی به نام آدرنالین و کورتیزول ترشح می شوند.

توجه

ترشح هورمون کورتیزول به صورت طبیعی برای بدن لازم و مفید است، اما اگر این هورمون بیش از حد در بدن ترشح شود، می تواند تا حد زیادی برای سلامتی خطرناک باشد.

آیا کورتیزول هورمون استرس است؟

کورتیزول را هورمون استرس نامیده اند؛ اما کورتیزول علاوه بر تنظیم پاسخ استرس در بدن، اثرات و عملکرد مهم دیگری نیز دارد.

نشانه های بالا بودن کورتیزول در بدن

زمانی که سطح کورتیزول در بدن بالا می باشد و ترشح کورتیزول از حد طبیعی خارج می شود، بدن به ناچار نشانه هایی را از خود نشان می دهد و علائمی را تجربه می کند.

 اثرات منفی کورتیزول 

سطح بالای کورتیزول در طولانی مدت می تواند اثرات منفی بر جای بگذارد؛ درست مانند تاثیر استرس طولان مدت بر بدن.

 این اثرات منفی می توانند شامل موارد زیر باشند:

• عدم تعادل قند خون در بدن؛ مانند افزایش قند خون.
•  کاهش تراکم استخوان 
• کاهش بافت ماهیچه ای 
• فشار خون بالاتر
• اختلال در عملکرد شناختی
• افزایش چربی دور شکم
• کاهش ایمنی و واکنش های التهابی در بدن؛ کند شدن روند بهبود زخم و سایر پیامدهای مرتبط با سلامتی
• سرکوب عملکرد صحیح تیروئید

 پیامدهای اثرات منفی کورتیزول 

همین موارد منفی ذکر شده در بالا، پیامد های خاص خودش را برای فرد به همراه دارد.

برای مثال، داشتن چربی بیش از حد در قسمت شکم، می تواند اثرات منفی قابل مشاهده ای بر سلامت جسمانی افراد داشته باشد. بعضی از مشکلات سلامتی مرتبط با افزایش چربی شکم، می تواند شامل مواردی همچون موارد زیر باشد:

•   افزایش خطر حملات قلبی
•  سکته مغزی
•  سندرم متابولیک
•  سطوح بالاتر کلسترول "بد" (LDL) 
• سطح پایین کلسترول "خوب" (HDL)

همچنین، سطح بالای کورتیزول به صورت مزمن، می تواند منجر به سندروم کوشینگ شود.

سطح بالای کورتیزول می تواند ناشی از تومور آدرنال یا استفاده طولانی مدت از گلوکوکورتیکوئیدها باشد. همچنین نشانه های سندرم کوشینگ می تواند شامل:

•  قند خون بالا با افزایش تشنگی و ادرار
• پوکی استخوان 
• افسردگی 
• عفونت های مکررهمراه باشد.

نشانه های کمبود کورتیزول در بدن

کمبود کورتیزول در بدن با نقص عملکرد غدد فوق کلیه در ارتباط است؛ برخی نشانه های کمبود کورتیزول در بدن شامل، ضعف و خستگی، کاهش اشتها و کاهش وزن، افت فشار خون و ... می باشد.

تاثیر کورتیزول بر بدن   

به طور طبیعی، سطح کورتیزل در بدن در ساعات مختلف روز در تغییر و نوسان می باشد. مثلا سطح کورتیزول به صورت طبیعی در صبح بیشتر از شب می باشد و این چرخه به صورت مداوم هر روز تکرار می شود.

سطح کورتیزول بر اساس موقعیتی که فرد در آن قرار گرفته و تجربه ای که دارد، می تواند در تغییر باشد.

برای مثال، درست است که کورتیزول فقط در مواقع استرس ترشح نمی شود و عملکرد های دیگری هم در بدن دارد، اما زمانی که فرد استرس شدیدی دارد و تحت فشار زیاد قرار دارد، میزان ترشح کورتیزول بیشتر می شود.

اگر کورتیزول افزایش کمی داشته باشد، می تواند اثرات مثبتی بر بدن داشته باشد. این اثرات شامل موارد زیر است: 

•  داشتن انرژی زیاد و به دلیل حفظ بقا
•  افزایش هوشیاری
•  افزایش سیستم ایمنی
•  حفظ هموستاز در بدن

سطح طبیعی کورتیزول در بدن چه مقدار است؟

مقدار طبیعی کورتیزول در بدن در ساعات مختلف روز متفاوت است؛ از 6 تا 8 صبح مقدار کورتیزول به 10 تا 20 میکروگرم در هر دسی لیتر رسیده و این مقدار در حدود 4 بعد از ظهر به بعد، 3 تا 10 میکروگرم است.

باید بدانید مقدار کورتیزول موجود در خون، ادرار و بزاق در ساعات اولیه روز بالاتر از دیگر ساعات های روز بوده و این مقدار در شب به کمترین مقدار خود خواهد رسید.
تغییر الگوی خواب در شب می تواند در مقدار کورتیزول بدن تاثیر بگذارد.

نکاتی برای کنترل کورتیزول

حفظ آرامش و سعی بر داشتن خونسردی در هنگام پاسخ استرس زا، می تواند به حفظ سطح کورتیزول طبیعی و تحت کنترل در بدن کمک کند.

شما با آموختن تکنیک های مختلف و مدیریت استرس و تغییر شیوه و سبک زندگی تان می توانید در مرحله اول از واکنش نامناسب در برابر استرس جلوگیری کنید.

مواردی که در قسمت پایین آمده، برای کنترل شرایط استرس زا و حفظ آرامش مفید و اثر گذار است؛ با به کارگیری این موارد می توانید به خود برای کنترل سطح کورتیزول کمک کنید:

•  تمرینات تنفس صحیح
•   رویا پردازی
• خاطره نویسی
• گوش دادن به موسیقی
• مراقبه
• خود هیپنوتیزمی
• رابطه ی جنسی
• یوگا

توجه

اگر از منبع استرس در خود آگاهی داشته باشید و این منابع را کنترل و هدایت کنید، می توانید به خود کمک بزرگی کنید و سطح کورتیزول در بدنتان را به حد مطلوبی برسانید. 

چالش های کنترل سطح کورتیزول

متأسفانه، همیشه امکان کنترل سطح کورتیزول وجود ندارد. در این صورت ممکن است برخی مشکلات برای فرد روی دهند؛ برخی مشکلات احتمالی دیگر عبارت اند از:

•  ترشح هورمون کورتیزول در افراد مختلف، متفاوت است. اشخاص از نظر بیولوژیکی در واکنش به استرس با یکدیگر متفاوت می باشند.

ممکن است بدن دو نفر در شرایط مشابه و یکسان، میزان کورتیزول متفاوتی را ترشح کند و این مورد می تواند در مقاطع مختلف زندگی فرد تغییر کند.

•  طبق مطالعات، افرادی که در پاسخ به استرس میزان کورتیزول بیشتری ترشح می کنند، تمایل بیشتری به خوردن غذا و غذای حاوی کربوهیدرات بیشتر نسبت به افرادی که کورتیزول کمتری ترشح می کنند، دارند.
•  همچنین افراد مبتلا به افسردگی ممکن است سطح کورتیزول بیشتری در جریان خون خود داشته باشند.

ممکن است تکنیک های مدیریت استرس برای کمک به کاهش سطح کورتیزول، یک ابزار مهم مقابله در افرادی که علائم افسردگی را تجربه می کنند، باشد.

با چه نوع آزمایشی می توان سطح کورتیزول در بدن را اندازه گیری کرد؟

سطح کورتیزول خون را می توان به سه صورت نمونه گیری خونی، ادرار یا بزاق اندازه گیری کرد. برای اندازه گیری سطح کورتیزول از طریق خون، بهترین زمان 8 صبح و تکرار مجدد آن در صورت صلاح دید پزشک در ساعت 4 بعد از ظهر است که این سطح هورمون کاهش یافته است.

برای ارزیابی کورتیزول با روش نمونه گیری از بزاق، بهترین زمان قبل از خواب است چرا که سطح کورتیزول در این زمان به کمترین میزان خود می رسد. نمونه گیری از طریق ادرار در ساعت مختلف بسته به نظر پزشک قابل انجام خواهد بود.

علت انجام آزمایش کورتیزول

اغلب زمانی که فرد علائم سطح بالای کورتیزول را داشته باشد، پزشک آزمایش کورتیزول تجویز می کند. اما علائم سطح بالای کورتیزول در خون چیست؟

• فشار خون بالا
• قند خون بالا
• چاقی شکمی
• رگه های بنفش روی شکم
• ضعف عضلانی
• پوکی استخوان
• قاعدگی نامنظم در زنان
• تاخیر رشدی و کوتاهی قد در کودکان

همچنین، سطح کورتیزول پایین که با نشانه هایی همچون، کاهش وزن، ضعف عضلانی،خستگی، فشار خون پایین، دردهای شکمی یا لکه های پوستی مشخص شده است، پزشک را تشویق به تجویز آزمایش کورتیزول می کند.

علاوه بر آن برای شروع روند درمان و اثربخشی هرچه تمام تر درمان بیماری های سندروم کوشینگ یا بیماری آدیسون پزشک آزمایش کورتیزول تجویز می کند.

آمادگی های لازم برای انجام آزمایش کورتیزول

قبل از انجام آزمایش کورتیزول برخی نکات باید رعایت شود؛ نحوه نمونه گیری، استراحت یا آماده سازی نمونه در این آزمایش مهم است. فردی که نمونه آزمایش را از شما می گیرد باید با دقت بالایی از بزاق نمونه گیری کند. همچنین، خوردن و نوشیدن، مسواک زدن یا انجام برخی فعالیت های بدنی حدود نیم ساعت یا یک ساعت پیش از انجام آزمایش بر نتیجه آزمایش تاثیر می گذارد.

جمع بندی ای سنج

در این مقاله در مورد هورمون کورتیزول صحبت شد. درست است که این هورمون عملکرد های متفاوتی در بدن دارد و برای بدن نیز مفید است، اما اگر قادر به مدیریت استرس در خود نیستید و یا نشانه هایی از کورتیزول بالا در خود دارید، بهتر است که حتما با یک پزشک حاذق در این رابطه گفتگو کرده و مشورت بگیرید.

 آیا مطلب فوق برای شما مفید واقع شد؟ نظرات و دیدگاه های ارزشمندتان را با ما در میان بگذارید.  

سوالات متداول