مه مغزی چیست؟ و برای از بین بردن آن چه باید کرد؟

همه ما گاهی حالتی را تجربه کرده ایم که نمی توانیم آن را توضیح دهیم. به طور مدوام دچار احساس خستگی، تغییر خلق و خو و حواس‌پرتی می شویم. به این حالت «مه مغزی» یا «مغز مه آلود» می گویند.

مغز مه آلود امروزه بسیار شایع است كه از رایج ترین دلایل آن سبک زندگی اشتباه: مثل غذاهای آماده، زندگی بدون فعالیت و مواردی از این قبیل می باشد. بنابراین مهم است که بیشتر در مورد مه مغزی، دلایل و روش های درمان آن بدانیم:

مه مغزی چیست؟

مه مغزی به معنای احساس خستگی ذهنی است که تفکر را دشوار می کند. این احساس می تواند در افراد مختلف، به صورت متفاوتی بروز پیدا کند. اما شکایت رایج بر می گردد به کاهش عملکرد شناختی!

البته مه مغزی یک اصطلاح پزشکی نیست. معمولا برای توصیف افرادی که علائم مه مغزی دارند، از اصطلاح «عملکرد شناختی ضعیف» استفاده می شود.

مه مغزی حافظه، توجه، خلاقیت و توانایی حل مسئله را مختل کرده و به طور کلی قدرت تفکر انسان را کاهش می دهد. لازم به ذكر است كه مه مغزی چیزی عجیب و کم یابی نیست و همه ما می توانیم در زمان های خاصی دچار آن شویم.

برای مثال زمانی که دچار مریضی می شویم، مغز ما توانایی تفکر قبلی خود را از دست می دهد و احساس می کنیم که سرعت تفکرمان کندتر شده است.

همچنین زمانی که از داروهایی مانند آنتی هیستامین ها استفاده می کنیم، ممکن است احساس گیجی داشته باشیم.

البته همانطور که گفته شد این اتفاق کاملاً طبیعی است و پس از مدتی عملکرد مغز به حالت عادی بر می گردد. زمانی این اتفاق به عنوان یک مشکل در نظر گرفته می شود که فرد هرگز نتواند عملکرد طبیعی مغز خود را به دست بیاورد.

علائم مه مغزی

به طور کلی فردی که دچار مه مغزی می شود، علائمی مانند عدم آرامش، کاهش انگیزه و بدبینی را تجربه می کند و احساس می کند ذهن او شفافیت کافی برای تفکر را ندارد.

این عارضه موجب می شود که فرد مبتلا به مه مغزی، انگیزه، نشاط و شادی خود را از دست بدهد و دچار افسردگی و اضطراب شود. در ادامه به برخی از رایج ترین علائم مه مغزی اشاره می کنیم:

• عدم تمرکز: شاید بتوان گفت رایج ترین علامت مه مغزی عدم تمرکز است. فرد نمی‌تواند بر ساده‌ترین فعالیت ها تمرکز کند. مهم نیست چقدر تلاش می کند که تمرکز خود را به دست بیاورد، درنهایت ممکن است فرد دچار احساس گیجی شود و اشتباهات ساده ای را انجام دهد.
• ناتوانی در انتخاب کلمات: مه مغزی بر مهارت های گفتاری از جمله مکالمه و نوشتن تاثیر می گذارد. ممکن است احساس کنید نمی توانید واژه مناسب خود را پیدا کنید و یا لغت مورد نظر خود را می دانید اما نمی توانید آن را به زبان بیاورید. زیرا مه مغزی موجب از دست دادن حافظه کوتاه مدت می شود و زمانی که مه مغزی بهبود پیدا کند، حافظه نیز عملکرد قبلی خود را به دست می آورد.
• کاهش قدرت تفکر: به طور کلی هر بیماری که بر بافت های مغز تاثیر بگذارد، می تواند قدرت تفکر را کاهش دهد. به عنوان مثال ممکن است کاری را که در گذشته در یك ربع تکمیل می کردید را طی یك ساعت هم نتوانید به اتمام برسانید.
• ناتوانی در مالتی تسکینگ: چند وظیفگی (Multi tasking)، یک توانایی تلقی می شود. زمانی که فرد توانایی چند وظیفگی را داشته باشد، می تواند به طور همزمان بر چندکار تمرکز کند. اما زمانی که فرد دچار مه مغزی می شود، حافظه و قدرت تفکر او کاهش پیدا کرده و در نتیجه نمی تواند چند کار را به طور همزمان انجام دهد.

مواردی که گفته شد از رایج ترین و اصلی ترین علائم مه مغزی بودند. ممکن است علائم دیگری مانند موارد زیر را نیز تجربه کنید:

• سردرد شدید
• خستگی و کمبود انرژی
• کمبود انگیزه 
• احساس ناامیدی
• افسردگی خفیف
• مشکل در حافظه و به خاطر سپردن اطلاعات
• اضطراب
• گیجی
• تغییرات خلق و خو
• تحریک پذیری
• مشکل در فعالیت های بدنی
• مشکل در خواب (مشکل در به خواب رفتن، خواب ماندن و یا بی خوابی)

چرا دچار مه مغزی می شویم؟

در ادامه به برخی از دلایل مه مغزی می پردازیم:

• کرونا؛ افراد مبتلا به کرونا، ممکن است تا سه ماه پس از بهبودی دچار مه مغزی شوند. این می تواند به دلیل التهاب رگ های خونی مغز ناشی از کرونا باشد.
• بی خوابی؛ شاید بتوان گفت مهم ترین دلیل مه مغزی های موقت، نداشتن خواب کافی است. 7 الی 9 ساعت خوابیدن برای همه افراد لازم است و اگر کمتر از این ساعات بخوابید، ممکن است احساس مه مغزی و خستگی داشته باشید.
• رژیم غذایی؛ رژیم غذایی که دارای کمبود آمینو اسیدها، ویتامین ها، مواد معدنی و آنتی اکسیدان ها باشد، می تواند موجب مه مغزی شود. همچنین مصرف بیش از اندازه غذاهای شیرین، الکل، کربوهیدارت و کافئین نیز می تواند علائم مه مغزی را ایجاد کند.
• هورمون ها؛ هورمون ها تا حدود زیادی عملکرد مغز و بدن را تعیین می کنند. درنتیجه افت یا افزایش غیرطبیعی برخی هورمون ها می توانند موجب مه مغزی شود.
• بیماری ها؛ اختلالات عصبی - روانی، اختلالات طیف اوتیسم، استرس، افسردگی، مالتیپل اسکروزیس (MS)، آلزایمر، دمانس، لوپوس و... می تواند موجب حالاتی شبیه به مه مغزی شود.
• داروها؛ برخی داروها از جمله داروهای ضدافسردگی، محرک ها، خواب آورها، داروهای ضد روان‌پریشی و حتی داروهای فشار خون می تواند موجب مغز مه آلود شود.
• بارداری؛ در بارداری ممکن است حافظه دچار مشکل شود. مه مغزی در دوران بارداری می تواند به دلیل آزاد شدن مواد شیمیایی مادر برای محافظت از جنین باشد. البته علائم مه مغزی در بارداری، پس از زایمان به حالت عادی باز می گردد.
• پساقاعدگی؛ در دوران پساقاعدگی به دلیل تغییرات هورمونی، ممکن است علائمی مانند مه مغزی مشاهده شود.
• سندرم خستگی مزمن(CFS)؛ در سندرم خستگی مزمن، فرد برای طولانی مدت خسته است و احساس سردرگمی، فراموشی و عدم تمرکز دارد که موجب حالت مه مغزی می شود.
• سرطان؛ گاهی به دلیل شیمی درمانی، فرد دچار اختلالی به نام "مغز شیمیایی" می شود. در نتیجه این اختلال، فرد در به یادآوردن جزئیات یا چندوظیفگی دچار مشکل می شود. البته این مشکلات موقتی هستند و به سرعت از بین می روند.
• استرس؛ زمانی که در معرض استرس بیش از حد باشیم، جریان خون مغز کاهش پیدا کرده و موجب می شود حافظه، تمرکز و به طور کلی تفکر مختل شود.
• اشعه الکترومغناطیسی؛ استفاده بیش از حد از تلفن همراه، تبلت، لپ تاپ و به طور کلی اشعه های الکترومغناطیسی، موجب بروز علائم مه مغزی می شود.

سایر بیماری که باعث پدیده مه مغزی می شود

برخی دیگر از بیماری هایی که می تواند مه مغزی ایجاد کند، عبارت اند از:

• تیروئیدیت هاشیموتو
• فیبرومیالژیا
• اوتیسم
• سلیاک
• برخی دیگر از اختلالات روانی- عصبی
• کمبود آهن
• سندروم تاکی کاردی وضعیتی
• آلزایمر
• آپنه خواب
• مصرف برخی داروها مانند: داروهای شیمی درمانی، قرص های خواب آور، داروهای ضد اضطراب، استاتین ها، کورتیکواستروئیدها
• و...

اثر استرس بر مه مغزی

آیا متوجه شده اید که حتی زمانی که در استراحت به سر می برید هم نمی توانید کاملاً احساس ریلکس بودن را تجربه کنید؟

در حقیقت این روزها مغزمان دائماً در حال پردازش کارهای انجام شده و کارهایی که قرار است در آینده انجام شود، می باشد و همه این ها می تواند سبب استرس در ما شود بنابراین حتی لحظه ای هم که از کار کردن فاصله گرفته ایم استرس همراه ما می باشد. 

به هر حال باید بپذیریم که ما در دنیایی در حال تغییر همراه با میزان زیادی عدم اطمینان زندگی می کنیم که همه این ها باعث استرس و فرسودگی می شود .

ما نسبت به خود و خانواده‌مان احساس مسئولیت می‌کنیم و در عین حال با دنیایی که نمی‌توانیم کنترلش کنیم، در حال ارتباط هستیم. کنار آمدن با این دوگانگی ها تاثیرات و آسیب های جیران ناپذیری بر فرایندهای شناختی می گذارد و باعث می شود به طور مدوام دچار احساس خستگی، تغییر خلق و خو و حواس‌پرتی و در نهایت مه مغزی شویم. 

کمبود خواب و ابتلا به مه مغزی

یكی از فاكتورهای مهمی كه نقش مهمی در قدرت تفکر و یادگیری دارد، میزان خواب می باشد. در حقیقت از مهم ترین عوارض بی خوابی، آسیب رساندن بر روند شناختی مغز می باشد؛ یعنی بی خوابی می تواند قدرت توجه و هوشیاری و تمرکز و حل مشکلات را نابود كند، به طوری كه فرایند یادگیری و فهم مطالب برای ما مشكل ساز شود و در نهایت دچار مه مغزی شویم.

به عبارتی مغز هر فردی در طول یك روز اطلاعات زیادی را دریافت می‌کند که در هنگام خوابیدن به پردازش هر یك از این داده ها می پردازد و در نهایت اقدام به بایگانی آن‌ها در محل مناسب می‌کند.

حال اگر شما خواب كافی نداشته باشید، حتی اگر در طول روز با تلاش های پی در پی اطلاعات زیادی را در مغز خود دریافت كرده باشید چون به خوبی پردازش و بایگانی نشده، برای شما غیر قابل دسترس می شود، درنتیجه برای به یاد آوردن آن‌ها با مشکل روبه‌رو می‌شوید و به مرور می توانید دچار مه مغزی شوید.

تشخیص مه مغزی

برای تشخیص مه مغزی باید به درمانگاه مراجعه كنید تا پزشك با معاینه فیزیكی و پرسیدن سوالاتی در رابطه با موضوعات زیر اطلاعات لازم را برای تشخیص مه مغزی كسب كند:

• رژیم غذایی
• سلامت روان
• میزان فعالیت های بدنی
• داروها یا مكمل ها

همچنین پزشك برای فهمیدن علت مه مغزی می تواند با آزمایش خون موارد زیر را شناسایی كند:

• عفونت ها
• سطح نامنظم گلوکز
• کمبودهای تغذیه ای
• بیماری های التهابی
• عملکرد ضعیف کبد، کلیه و تیروئید

در نهایت براساس نتایجی كه پزشك بدست می آورد، مه مغزی تشخیص داده می شود كه البته در صورت لزوم پزشك می تواند برای مشاهده وضعیت داخلی بدن از سایر ابزارهای تشخیصی همچون آزمایش های تصویربرداری اشعه ایکس، تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) و اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) استفاده كند.

نقش باردارى در مه مغزى

گزارشات نشان داده است كه حافظه زنان در دوران بارداری تا حدودی دچار اختلال می شود به طوری كه اغلب آنان در یادگیری و به یاد آوردن موضوعات در رنج به سر می برند. بنابراین می توان گفت وضعیت بارداری زنان در مه مغزی آنان تاثیر گذار می باشد. اما چگونه؟ 

گرچه پژوهشگران هنوز به نتیجه قطعی در این زمینه نرسیده اند اما  در ارتباط با نقش بارداری در مه مغزی زنان چند فرضیه وجود دارد:

• از نقطه نظر تکاملی، پژوهشگران می گویند که یک زن باردار احتمال دارد كه برای فراموش کردن جزئیات کوچک‌تر و گذراندن زمان بیشتر برای مراقبت از نوزادش، حافظه خود را تا حدودی از دست بدهد.
• پژوهشگران در فرضیه دوم مه مغزی را به کمبود خواب در سه ماهه اول بارداری نسبت می دهند، بنابراین منطقی به نظر می رسد که اگر به اندازه کافی استراحت نباشد، حافظه آسیب پذیر می شود.
• ممکن است توجه زن باردار به سمت مادر شدن منحرف شود، یا احتمالاً تمركز مادر روی بدن خود و تغییرات فیزیکی جدیدی است كه در حال رخ دادن می باشد، برود. بنابراین، با توجه به این فرضیه احتمال دارد كه قدرت مغز زن باردار در حال تخصیص به وضعیت جدیدش می باشد و بنابراین راحت تر خیلی از چیزها در ذهنش فراموش می گردد.

آیا مه مغزی با MS رابطه دارد؟

مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس یک بیماری مادام العمر است و زمانی اتفاق می افتد که سیستم ایمنی به سلول های سالم مغز و نخاع حمله می کند.

به بیانی جامع تر باید گفت مغز از ماده سفید و ماده خاکستری تشکیل شده است و هر دو نقش حیاتی در عملکرد کلی بدن دارند. ماده خاکستری خارجی ترین لایه مغز است و به پردازش مورد نیاز برای عملکرد روزانه کمک می کند. ماده سفید دورتر از سطح است و به عنوان رابط بین ماده خاکستری و بقیه بدن عمل می کند. پیام می فرستد و با بقیه بدن ارتباط برقرار می کند.

میلین پوششی است که از اعصاب مغز و نخاع محافظت می کند و پیام رسانی از مغز شما به سایر اعضای بدن را سرعت می بخشد و به ماده سفید رنگ سفید می دهد. حال مولتیپل اسکلروزیس یا ام اس زمانی رخ می دهد که سیستم ایمنی به میلین حمله می کند و باعث بدتر شدن آن می شود. آسیب مغزی ناشی از ام اس عمدتاً بر ماده سفید تأثیر می گذارد زیرا میلین بیشتری دارد، اما ماده خاکستری نیز می تواند تحت تأثیر قرار گیرد. 

چه ویتامین هایی به مه مغزی كمك می كند؟

اگر مه مغزی به دلیل کمبود مواد مغذی باشد، مصرف مکمل های زیر، می تواند موجب کاهش علائم مه مغزی شود:

• امگا 3
• ویتامین های گروه B
• ویتامین D
• منیزیم
• ویتامین C
• ال تیانین (L-THEANINE)
• ویتامین E

پیشگیری از مه مغزی

در ادامه به فعالیت هایی که موجب افزایش قدرت تفکر و پیشگیری از مه مغزی می شود اشاره می شود:

•  تمرینات هوازی: تنها 2 الی 3 دقیقه تمرینات هوازی در روز، موجب پیشگیری از مه مغزی می شود.
• رژیم غذایی مناسب: سعی کنید رژیم غذایی تان حاوی موادی مانند: میوه و سبزیجات، لوبیا، غلات و... باشد.
• عدم مصرف الکل: مصرف الکل می تواند موجب مه مغزی شود. بنابراین اجتناب از مصرف آن، فرصت خوبی برای پیشگیری از مه مغزی است.
• خواب کافی: در زمان خواب بدن در جهت بهبود بدن عمل می کند. درنتیجه خواب مناسب می تواند موجب پیشگیری از از مه مغزی شود.
• نوشیدن آب: مصرف 6 الی 8 لیوان آب در روز، می تواند موجب بهبود فعالیت شود.
• شرکت در فعالیت های اجتماعی: شرکت در فعالیت هایی مانند: بازی با کلمات و سودوکو، گوش دادن به موسیقی، تمرین ذهن آگاهی، از دسته فعالیت هایی هستند که در بهبود علائم مربوط به مه مغزی تاثیرگذارند.

درمان گیاهی مه مغزی

گیاهان دارویی، با داشتن مقادیر بالایی از مواد معدنی مورد نیاز مغز انسان (مواد معدنی مانند: فسفر، منیزیم، گوگرد، کلر، سدیم، پتاسیم، آهن و قند طبیعی)، جایگزین خیلی خوبی برای داروهای شیمیایی می باشند. در ادامه به معرفی این گیاهان دارویی كه می توانند در درمان مه مغزی و تقویت حافظه كمك كنند می پردازیم:

• مویز
• جعفری و آویشن
• سعد كوهی
• اسطوخودوس
• كندر
• رزماری (اکلیل کوهی)
• گیاه نعناع فلفلی
• گیاه بابونه
• گیاه جینکو یا جینکوبیلوبا (برگ این گیاه خواص درمانی دارد)
• گیاه باکوبا

جمع بندی ای سنج

مه مغزی یکی از مشکلات شناختی است که موجب ایجاد اختلال در روند حافظه و تمرکز می شود. همچنان كه ذكر شد دلایل احتمالی بسیاری (از جمله؛ كرونا، بی خوابی، رژیم غذایی، سرطان، استرس و ...) موجب این مشکل می شوند.

مصرف داروهای گیاهی و فعالیت های معرفی شده، نقش بسزایی در درمان مه مغزی دارند. در نهایت بهتر است در صورت مشاهده علائم مه مغزی برای طولانی مدت، با یک پزشک مشورت کنید.

آیا تا به حال دچار مه مغزی شده اید؟ برای درمان آن از چه شیوه ایی استفاده كرده اید؟ لطفا دیدگاه و نظرات ارزشمندتان را با ما به اشتراك بگذارید.

سوالات متداول