سوگیری چیست؟

دراین مقاله می خواهیم در مورد سوگیری (bias) صحبت کنیم. این مفهوم طرفداری یا مخالفت یک فرد، نسبت به موضوعی را به طور متعصبانه نشان می دهد. از آنجایی که این ویژگی می تواند ذاتی یا اکتسابی باشد افراد ممکن است نسبت به یک فرد، یک گروه یا یک عقیده تعصب داشته باشند. در هر صورت در ادامه براساس فهرست مطالب زیر این موضوع را به صورت جامع بررسی می کنیم:

تعریف سوگیری

 به دلیل تنوع زیادی که در تعاریف سوگیری وجود دارد، به راحتی نمی‌توان به یک تعریف واحد دست یافت. اما مساله ای که می توان گفت تقریباً در اکثر تعاریف همخوانی دارد چنین است که: سوگیری، به معنای خنثی نبودن نسبت به یک پدیده یا رویداد یا باور یا ارزش یا … می باشد.

سوگیری به معنای تمایل به جانبداری کردن بدون در نظر گرفتن اینکه آیا این قضیه درست یا غلط است، نیز تعریف می شود؛ وقتی سو گیری وجود داشته باشد، فرد نگرش منطقی ندارد.
اغلب سوگیری به صورت ناآگاهانه روی می دهد و بر قضاوت شخص تاثیر می گذارد و می تواند زمینه را برای به وجود آمدن سو تفاهم آماده کند.

 سوگیری شناختی چیست؟ 

سوگیری شناختی یا خطاهای شناختی، خطاهایی ذهنی هستند که به صورتی نظام‌مند به گرایش و نگرش غلط منجر می‌شوند و در تصمیم‌گیری، استدلال، ارزیابی، یادآوری، ادراک و شناخت افراد تاثیر می‌گذارند.
به موجب این نوع سوگیری ممکن است استنباط غیر منطقی ایجاد شود. بنابراین، تعصبات شناختی ممکن است گاهی منجر به تحریف ادراکی، قضاوت نادرست، تفسیر غیر منطقی شود.
با این حال برخی از سوگیری های شناختی برای انطباق پذیری در نظر گرفته شده اند، و بنابراین ممکن است در شرایط مناسب به موفقیت منجر شود. همچنین، تعصبات شناختی ممکن است امکان انتخاب سریعتر را فراهم کند.

عوامل تاثیر گذار بر سوگیری ذهنی

سوگیری ذهنی باعث می شود که ما مرتکب اشتباه بشویم؛ سوگیری باعث می شود که ما بر خطای خود پافشاری کنیم و از آن دفاع کنیم. به نظر شما چرا دچار سوگیری شناختی می شویم؟

• خوش بینی بیش از اندازه می تواند منجر به خطای ذهنی شود.
• وقتی به دنبال تایید باورهای ذهنی خود باشیم، دچار این خطا می شویم.
• نگرانی در مورد خطراتی که احتمال رخ دادن آن ها کم است، باعث سوگیری می شود.
• پافشاری روی عقاید و باور ها و استقبال نکردن از تغییرات می تواند منجر به سوگیری شود.

ویژگی سوگیری شناختی

برخی از ویژگی های سوگیری شناختی عبارت اند از:

• در نتیجه انحراف از واقعیت به وجود می آید.
• ناخودآگاه می باشد.
• به صورت سیستماتیک وسازمان یافته در افراد بروز پیدا می کند.
• بر مسیر پردازش اطلاعات و تصمیم گیری تاثیر می گذارد.

انواع سوگیری 

سوگیری شناختی 

 لنگر انداختن

لنگر انداختن یک ابتکار روانشناختی است که به اولین اطلاعاتی که هنگام تصمیم گیری با آن روبرو می شویم تمایل دارد و آن را توصیف می کند. مطابق این اکتشافات ابتدایی، افراد با یک نقطه اشاره تلویحی پیشنهاد شده، شروع می کنند و برای رسیدن به برآورد خود، تعدیلاتی را در آن انجام می دهند. به عنوان مثال می توان گفت که قیمت اولیه ارائه شده برای یک ماشین دست دوم استاندارد را برای بقیه مذاکرات تعیین می کند، به طوری که قیمت های پایین تر از قیمت اولیه حتی اگر هنوز هم بالاتر از ارزش خودرو باشند معقول تر به نظر می رسد.

 تعصب نسبتی

این نوع تعصب می تواند هنگامی اتفاق بیفتد که افراد رفتارهای خود و دیگران را ارزیابی کنند یا سعی در کشف آن داشته باشند. مردم علل رفتارهای خود را به دیگران نسبت می دهند. اما این نسبت دادن لزوماً دقیقاً منعکس کننده واقعیت نیست. افراد به جای اینکه فقط به عنوان یک ادراک کننده عینی عمل کنند، متمایل به آن هستند که درک مغرضانه ای از دنیای اجتماعی دیگران داشته باشند. نکته مهمی که باید در این جا به آن اشاره شود این است که به هنگام قضاوت درباره دیگران، ما تصور می کنیم که اعمال آنها نتیجه عوامل درونی مانند شخصیت است، در حالی که در رابطه با رفتار خودمان چنین ارزیابی نداریم یعنی تصور می کنیم که اعمال خودمان به دلیل ضرورت شرایط خاص بیرونی به وجود آمده اند. 

 سوگیری تایید

سوگیری تأیید یعنی تمایل به  تفسیر و جستجوی اطلاعاتی که عقاید شخص را تأیید کند و همچنین دوری کردن و بی توجهی از اطلاعاتی که با افکار و عقاید فرد ناهمخوانی دارد. مردم همچنین تمایل دارند شواهد مبهم را به عنوان حمایت از موقعیت موجود خود تفسیر کنند. 

 کادر بندی

کادربندی شامل ساخت پدیده های اجتماعی  توسط منابع رسانه های جمعی، جنبش های سیاسی و اجتماعی، رهبران سیاسی، و غیره است. این کادربندی بر چگونگی  درک و برقراری ارتباط مردم در مورد واقعیت تاثیرگذاراست. در هر صورت ازکادربندی ها و فیلترها برای درک جهان استفاده می کنند. انتخاب هایی که پس از آن انجام می دهند تحت تأثیر ایجاد چارچوب قرار می گیرند.

اثر هاله و اثر شاخه

اثر هاله و اثر شاخ یعنی برداشت کلی فرد از شخص، سازمان، یا محصولی خاصی تحت تاثیر احساسات  اولیه وی در مورد خصوصیات آن می باشد. نام اثر هاله بر اساس مفهوم هاله مقدس است و نوع خاصی از سوگیری تأیید است، در آنجا احساسات مثبت در یک منطقه باعث می شود خصوصیات مشکوک یا ناشناخته به طور مثبت دیده شود. اگر فرد یک جنبه از چیزی را دوست داشته باشد، نسبت به همه چیز در مورد آن تمایل مثبت خواهد داشت. مشخص شده است كه ظاهر فرد اثر هاله دارد. اثر هاله در زمینه بازاریابی نام تجاری نیز وجود دارد و بر درک شرکت ها و سازمان های غیر دولتی (NGO) تأثیر می گذارد. نقطه مقابل هاله، اثر شاخ است، اصطلاح اثر شاخ به شاخ های شیطان گفته می شود. این در جهت منفی کار می کند: اگر ناظر از یک جنبه از چیزی بدش بیاید، نسبت به سایر جنبه ها هم نگاه منفی خواهد داشت.

سوگیری در خدمت خود(خودخدمت)

سوگیری در خدمت خود تمایل به تحریف شدن فرایندهای شناختی یا ادراکی توسط نیاز فرد به حفظ و تقویت عزت نفس است. این تمایل برای دستیابی به اعتبار به ظرفیت ها و تلاش های خودمان است، اما عدم موفقیت را به عوامل بیرونی نسبت می دهد. مطالعات نشان داده است که این سوگیری می تواند بر رفتار در محل کار، در روابط بین فردی، ورزش کردن و در تصمیم گیری های مصرف کننده تاثیر بگذارد.

سوگیری وضعیت موجود

سوگیری وضعیت موجود یک سوگیری عاطفی است. در این مورد اولویت برای وضعیت فعلی امور می باشد. خط مبنای فعلی (یا وضعیت موجود) به عنوان یک نقطه مرجع در نظر گرفته می شود و هرگونه تغییر از آن مبنا به عنوان ضرر تلقی می شود. با این وجود، مجموعه ای از شواهد نشان می دهد که سوگیری موجود در وضعیت موجود اغلب بر تصمیم گیری انسان تأثیر می گذارد. 

تعارض منافع

تعارض منافع زمانی است که شخص یا انجمنی دارای منافعی مالی یا شخصی باشد که به طور بالقوه ممکن است فساد ایجاد کند. در هر صورت تعارض منافع مجموعه ای از شرایط است که این خطر را ایجاد می کند که قضاوت یا اقدامات حرفه ای درمورد یک منافع اولیه تحت تأثیر یک منافع ثانویه بی جهت قرار خواهد گرفت.

رشوه خواری

رشوه دادن برای تأثیرگذاری بر رفتار گیرنده است. رشوه می تواند شامل پول، کالاها، اموال، امتیاز، هدیه، تخفیف ، معاملات، بودجه، و سایر حمایت های مالی باشد. لازم به ذکر است که مشارکت در مبارزات سیاسی به صورت پول نقد در برخی از کشورها رشوه خواری مجرمانه تلقی می شود، در حالی که در ایالات متحده مشروط بر اینکه به قانون انتخابات پایبند باشند قانونی است. 

سوگیری علاقه

سوگیری علاقه، به عنوان طرفداری درون گروهی یا تعصب درون گروهی شناخته می شود. درواقع این سوگیری به الگویی برای علاقه مندی اعضای گروه به افراد خودی  نسبت به اعضای خارج از گروه اشاره دارد. این مورد توسط روانشناسان، به ویژه روانشناسان اجتماعی تحقیق شده است و با تعارض و سوگیری گروهی مرتبط است. در هر صورت می توان گفت در این سوگیری یک نوع حالت ناسیونالیستی وجود دارد و فرد خواه ناخواه علاقه ویژه و متفاوتی نسبت به افراد نزدیک خود دارد.

لابی گری

لابی گری یعنی تلاش برای تأثیرگذاری بر انتخاب های مدیران که غالباً قانون گذاران یا اشخاصی از سازمان های اداری است، می باشد. لابی گران ممکن است از حوزه های انتخابیه قانونگذار باشند. آنها ممکن است به عنوان یک تجارت در لابی گری شرکت کنند. در هر صورت درباره لابی کردن اغلب با تحقیرات محفتلف صحبت شده و تا حدود زیادی جنبه منفی آن پر رنگ می باشد. 

مسائل نظارتی

خودتنظیمی فرایندی است که به موجب آن سازمانی به جای اینکه نمایندگی مستقل و خارجی مانند نهاد شخص ثالثی این استانداردها را کنترل و اجرا کند، بر پایبندی خود به استانداردهای قانونی، اخلاقی یا ایمنی نظارت می کند. خودتنظیمی هر گروهی می تواند تعارض منافع ایجاد کند. 

شیلینگ

شیلینگ عمداً این احساس را به تماشاگران می دهد که فرد مشتری پرانرژی تر از فروشنده ای است که شخص برای او کار می کند.اثربخشی شیلینگ برای تشویق سایر افراد بیننده یا مخاطبان به خرید کالاها یا خدمات (یا پذیرش ایده های بازاریابی شده) به روانشناسی جمعیت متکی است شیلینگ در بعضی جاها غیرقانونی است، اما در بعضی دیگر قانونی است.

سوگیری آماری

سوگیری آماری یک گرایش سیستماتیک در روند جمع آوری اطلاعات است که منجر به نتایج گمراه کننده و انحرافی می شود. این مساله می تواند به هر یک از روشهای مختلف، به روش انتخاب نمونه یا به روش جمع آوری داده ها رخ دهد. 

سوگیری پیش بینی

سوگیری پیش بینی زمانی است که بین نتایج و پیش بینی آن مقادیر اختلافات مداوم وجود داشته باشد. یعنی پیش بینی ها ممکن است تمایل کلی به خیلی زیاد یا خیلی کم داشته باشند

اثر انتظار _ مشاهده گر

اثر انتظار- مشاهده گر زمانی است که انتظارات یک محقق باعث می شود ناخودآگاه روی افراد شرکت کننده در آزمایش تأثیر بگذارد. این سیستم معمولاً با استفاده از سیستم دوسویه کنترل می شود و دلیل مهمی برای توسعه آزمایش های دوسویه  بود.

 سوگیری انتخاب

سوگیری انتخاب، تعصب آگاهانه یا ناخودآگاه است که با روش انتخاب افراد، گروه ها یا داده ها برای تجزیه و تحلیل در یک مطالعه وارد می شود، در صورتی که چنین روشی به معنی عدم تصادفی واقعی است، بنابراین اطمینان حاصل می آید که نمونه به دست آمده نماینده جمعیت مورد نظر نیست. بنابراین منجر به نمونه ای می شود که ممکن است با جمعیت کلی تفاوت قابل توجهی داشته باشد.

 پیش داوری

سوگیری و پیش داوری معمولاً در ارتباط تنگاتنگ در نظر گرفته می شوند. این کلمه اغلب برای اشاره به قضاوت های پیش فرض و نامطلوب نسبت به افراد یا شخص به دلیل جنسیت، عقاید سیاسی، طبقه اجتماعی، سن، ناتوانی، مذهب، جنسیت، نژاد / قومیت، زبان، ملیت یا سایر خصوصیات شخصی استفاده می شود.
تعصب (پیش داوری) همچنین می تواند به اعتقادات بی اساس اشاره داشته باشد و ممکن است شامل "هر نگرش غیرمعقولی باشد که به طور غیرمعمول در برابر نفوذ عقلانی مقاومت کند".

سن گرایی

سن گرایی کلیشه و یا تبعیض علیه افراد یا گروه ها بر اساس سن آنها است. می تواند در رابطه با نگرش های پیش داورانه نسبت به افراد مسن، یا نسبت به افراد جوانتر مورد استفاده قرار گیرد.

 کلاس گرایی

کلاس گرایی تبعیض بر اساس طبقه اجتماعی است. این شامل نگرش هایی است که به نفع طبقه بالا به هزینه طبقه پایین است، یا بالعکس.

ظاهر گرایی

ظاهر گرایی، تعصبات و تبعیض ها بر اساس جذابیت جسمی یا به طور کلی برای افرادی است که ظاهر آنها با ترجیحات فرهنگی مطابقت دارد. بسیاری از افراد بر اساس شکل ظاهری خود در مورد دیگران قضاوت خودکار می کنند که بر نحوه پاسخگویی آنها به آن افراد تأثیر می گذارد.

 نژاد پرستی

نژادپرستی متشکل از ایدئولوژی های مبتنی بر میل به سلطه یا اعتقاد به حقارت نژاد دیگر است. همچنین ممکن است ادعا شود که با اعضای نژادهای مختلف باید متفاوت رفتار شود.

تبعیض جنسی

تبعیض جنسی تبعیض بر اساس جنس یا جنسیت فرد است. تبعیض جنسی می تواند بر هر جنسیتی تأثیر بگذارد، اما به ویژه اثبات شده است که زنان و دختران را تحت تأثیر قرار می دهد.این رابطه با کلیشه ها و نقش های جنسیتی پیوند خورده است و ممکن است شامل این باور باشد که یک جنس یا جنسیت ذاتاً از جنس دیگر برتر است.

 سوگیری های متنی

سوگیری علمی

سوگیری علمی درواقع تعصب اندیشمندان است كه به عقاید آنها اجازه داده می شود تحقیقات و جامعه علمی شكل گیرد. 

سوگیری آزمایشگر

در تحقیقات علمی، تعصب آزمایشگر زمانی اتفاق می افتد که انتظارات آزمایشگر در مورد نتایج مطالعه، نتیجه تحقیق را مغرضانه جلوه دهند.

سوگیری بودجه

سوگیری بودجه به تمایل یک مطالعه علمی برای حمایت از منافع مالی مطالعه اشاره دارد. این پدیده به اندازه کافی شناخته شده است که محققان مطالعاتی را برای بررسی سوگیری در مطالعات منتشر شده گذشته انجام می دهند.

سوگیری خالص

این نوع سوگیری در واقع گرایش پژوهشگران به استناد به مجلات دانشگاهی با دسترسی آزاد را نشان می دهد- یعنی ژورنال هایی که متن کامل خود را بدون هزینه در اینترنت در دسترس عموم قرار می دهند، در نتیجه محققین می توانند با سهولت بیشتری مقالاتی را که متن کامل آنها در اینترنت وجود دارد کشف و به آنها دسترسی داشته باشند بنابراین احتمال خواندن ، نقل قول و استناد به این مقالات برای نویسندگان افزایش می یابد، این امر می تواند ضریب تأثیر مجلات دسترسی آزاد نسبت به مجلات بدون دسترسی آزاد را افزایش دهد.

سوگیری انتشار

سوگیری انتشار نوعی تمایز قائل شدن برای نشر دادن بعضی از مقالات نسبت به سایر مقالات می باشد. 

سوگیری در اجرای قانون

 این نوع سوگیری به مشخصات نژادی رانندگان آمریکایی آفریقایی تبار اشاره دارد. این عبارت به این معنی است که یک راننده به دلیل تعصب نژادی ممکن است توسط یک افسر پلیس مورد بازجویی قرار گیرد.

سرزنش قربانی

سرزنش قربانی وقتی اتفاق می افتد که مقصر عملی نادرست به خاطر ضرری که برای وی وارد شده مقصر باشد. مطالعه آسیب شناسی به دنبال کاهش درک از قربانیان به عنوان مسئول است.

سوگیری در رسانه ها

این اصطلاح به طور کلی متضمن یک تعصب فراگیر یا گسترده است که استانداردهای روزنامه نگاری را نقض می کند. میزان تعصب رسانه ای در ملل مختلف مورد بحث است. همچنین گروه های ناظری وجود دارند که از تعصب رسانه ای گزارش می دهند. مورخان دریافته اند که ناشران اغلب منافع گروه های اجتماعی قدرتمند را تأمین می کنند.

نکته

تعصب و سوگیری از بدو تولد با اختراع چاپخانه از ویژگی های رسانه های جمعی بوده است.

دروازه بانی

دروازه بان روشی است که در آن اطلاعات و اخبار توسط شرکت های مختلف در بین مردم فیلتر می شود. این فرایند نه تنها تعیین می کند که کدام اطلاعات انتخاب شود، بلکه تعیین می کند که محتوا و ماهیت پیام های اخبار نیز چه خواهد بود. 

سوگرایی احساسی

احساس گرایی هنگامی است که رویدادها و موضوعات در اخبار و مطالب خبری بیش از حد مورد استفاده قرار می گیرند تا برداشت های کج و معوج از وقایع را ارائه دهند، که ممکن است باعث نادرست نشان دادن حقیقت یک داستان شود. احساس گرایی ممکن است شامل گزارش دادن درباره موضوعات و وقایع ناچیز، یا ارائه موضوعاتی با ارزش اخبار به روشی پیش پا افتاده یا مضر بر خلاف استانداردهای روزنامه نگاری حرفه ای باشد.

سوگیری آموزشی

سوگیری در آموزش به تعصب واقعی یا قابل درک در سیستم آموزشی اطلاق می شود. از آنجایی که محتوای کتب درسی مدارس غالباً مورد بحث است می توان گفت در محتوای کتاب های مدارس سوگیری آموزشی وجود دارد. از سوی دیگر انواع سوگیری تعلیمی می تواند وجود داشته باشد. همچنین سوگیری عمومی علیه زنانی است که قصد تحقیق  و پژوهشگری را دارند را می توان در این دسته قرار داد.

جمع بندی ای سنج

در این مقاله در مورد سوگیری به طور مفصل و جامع صحبت شد. متوجه شدیم که افراد ممکن است نسبت به یک فرد، یک گروه یا یک عقیده تعصب داشته باشند که در این رابطه براساس محتوای سوگیری نوع تعصب مشخص می شود.
برخی از انواع سوگیری ها که توضیح داده شد عبارت است از: سوگیری شناختی، سوگیری آماری، سوگیری تاییدی و اثر کادربندی و ... می باشد.
به هر حال دیدگاه فرد در فضای سوگیری به معنای خنثی نبودن نسبت به یک پدیده یا رویداد یا باور یا … است که اغلب اوقات به صورت ناآگاهانه در داوری فرد اثر می گذارد. 

شما در زندگی خودتان  کدام یک از انواع سوگیری را تجربه کرده اید؟ لطفا نظرات و دیدگاه خود را با ما به اشتراک بگذارید.

سوالات متداول