اعتیاد چیست؟

اعتیاد یک اختلال روانی-اجتماعی است که با استفاده مکرر از مواد یا تداخل مکرر در رفتارهایی مانند قمار، علیرغم اینکه برای خود و دیگران مضر است، مشخص می شود. این رفتار تکراری نشان از وابستگی فرد داشته و باعث می شود به طور پیوسته بسیاری از جنبه های اجتماعی را نادیده بگیرد.

اعتیاد چیست؟

فرد معتاد از مواد استفاده می کند یا رفتاری را اتخاذ می کند که تاثیرات آن باعث انگیزه ای برای تکرار فعالیت می‌شود، که علارغم پیامدهای زیان آور آن می باشد. اعتیاد ممکن است شامل سوء مصرف موادی مانند الکل، مواد استنشاقی، افیون ها، کوکائین و نیکوتین یا رفتارهایی مانند قمار‌بازی باشد.

شواهدی وجود دارد که رفتارهای اعتیاد آور، جنبه های نوروبیولوژیکی کلیدی دارند. آنها شامل مسیرهای ذهنی پاداش و تنبیه هستند که انتقال دهنده عصبی دوپامین را در برمی گیرند. همچنین برای همسو شدن با حالت های انگیزشی قوی، منجر به از بین رفتن سیناپس های قشر پیش پیشانی می شوند. آگاهی از این مسئله مهم است که تغییرات مغزی پس از توقف رفتار یا سوء مصرف مواد، قابل جبران و برگشت پذیر هستند.

اختلال سوء مصرف مواد و رفتارهای قماربازی هر دو احتمال زیادی برای منجر شدن به مشکلات سلامت روانی مانند افسرگی و اضطراب یا نظیر آن را دارند. اختلال قمار بازی و مصرف مواد نه تنها مکانیزم های مغزی مشابهی را درگیر می کنند بلکه به رویکردهای درمانی مشابهی هم واکنش نشان می دهند.

اختلال های قمار بازی و مصرف مواد، شرایط پیچیده ای هستند که روی پاداش، تحکیم، انگیزه و سیستم های حافظه ای مغز تاثیر می گذارند. آنها با نقص کنترل، آسیب اجتماعی، از جمله مختل شدن فعالیت های روزانه و رابطه، و وسوسه شناخته می شوند. ادامه استفاده معمولا به رابطه و همچنین پایبندی به مقررات اجتماعی مانند قوانین مدرسه و محل کار لطمه می زند.

جنبه متمایز دیگر اعتیاد، تداوم پیگیری فعالیت، علارغم آسیب فیزیکی و روانی است که حتی با تشدید آسیب بواسطه مصرف مکرر به بار می آید. معمولا، مقاومت فردی نسبت به مواد، در صورت تطبیق بدن به وجود آن، افزایش می یابد.  

چون اعتیاد روی عملکرد اجرایی بدن که در قشر پیش پیشانی قرار گرفته، تاثیر می گذارد، افراد معتاد ممکن است مطلع باشند که رفتار آنها باید مشکلاتی برای آنها و اطرافیانشان داشته باشد. در طول زمان، تداوم تاثیرات لذت بخش مواد یا رفتار ممکن است بر فعالیت های فرد غلبه کند.

تمامی اعتیادها ظرفیت القای حس ناامیدی و احساس شکست و همچنین شرم و گناه را دارند ولی پژوهش ها استناد می کنند که بهبود، بیشتر یک قانون است تا یک استثناء. مسیرهای بسیاری برای بهبود وجود دارند. افراد می توانند افزایش عملکرد فیزیکی، فیزیولوژیکی و اجتماعی را به تنهایی کسب کنند که بهبود طبیعی نامیده می شود. بقیه، از حمایت اجتماعی یا شبکه هان همسالان بهره می برند.

جاده بهبودی، به ندرت مستقیم است؛ عود کردن یا استفاده مجدد از مواد، شایع است ولی قطعا پایان جاده نیست. طبق گزارش های پژوهشی، در مورد افرادیکه از اختلال اعتیاد به مدت پنج سال رها شده اند، نسبت به جمعیت کلی احتماد عود کمتری دارند. متخصصان عصب شناسی گزارش می دهند که بخش سیناپسی به تدریج ترمیم می شود.

افسانه هایی در مورد اعتیاد

فرایندهایی که باعث رفتار اعتیادی می شوند، با یک توضیح ساده امکان پذیر نیستند: اگرچه عوامل ژنتیکی و بیولوژیکی به آسیب پذیری فرد در برابر شرایط کمک می کند ولی بسیاری از عوامل محیطی، روانی و اجتماعی هم تاثیر عمیقی روی سوء مصرف مواد دارند.

برخی مشخصه ها مانند فقدان توانایی مقاومت در برابر ناامیدی یا احساسات قوی دیگر، به اعتیاد ارتباط پیدا می کنند ولی هیچ گونه "شخصیت اعتیادی" وجود ندارد که پیش بینی کند فرد معتاد خواهد شد.

علائم اعتیاد

استفاده متناوب از مواد یا مشارکت در فعالیت که باعث آسیب یا ناامیدی می شود، هسته اصلی اختلال های اعتیادی هستند. تشخیص بالینی اعتیاد بر مبنای وجود حداقل دو مورد از جنبه های زیر است:

مواد یا فعالیت بیش از حد یا به مدت طولانی تری از آنچه انتظار داشتند بکار روند.

تمایلی برای توقف کاربرد یا اقدامات غیر موفقت آمیز برای انجام این کار وجود داشته باشد.

تداوم ماده یا فعالیت، یا فراغت از آن، زمان زیادی می گیرد.

تمایل شدید یا هوسی برای مصرف مواد یا مشارکت در فعالیت وجود داشته باشد.

استفاده از مواد یا فعالیت، مقررات محل کار، مدرسه یا خانه را مختل کند.

مصرف مواد یا فعالیت علارغم مشکلات بین فردی و اجتماعی که بوجود می آورد، ادامه یابد.

مشارکت در فعالیت های کاری، اجتماعی یا تفریحی کاهش یافته یا متوقف شوند.

مصرف در شرایطی اتفاق بیوفتد که خطر فیزیکی داشته باشد.

مصرف علارغم آگاهی از علت یا تشدید مشکلات فیزیکی و روان شناسی

مقاومت بوجود بیاورد

ترک اعتیاد، با بروز علائم فیزیولوژیکی ترک یا مصرف ماده مشابهی برای متوقف کردن ماده قبلی همراه باشد.

توجه

شدت شرایط با تعداد علائم موجود سنجیده می شود. وجود دو تا سه نشانه معمولا شرایط متعادلی را نشان می دهد؛ چهار تا 5 نشانه، اختلال متعادلی را نشان می دهند. زمانیکه  6 مورد یا بیشتر از آن وجود داشته باشد، شرایط، شدید قلمداد می شود.

علل اعتیاد

هیچ راهی برای پیش بینی این موضوع وجود ندارد که چه کسی مصرف مواد یا رفتار قمار بازی مهار نشدنی را بروز خواهد داد. اعتیاد، شرایط چند وجهی است که از ترکیب عوامل بسیاری ( و البته مواجهه با عامل اعتیاد آور) بوجود می آید. اندیشیدن به عوامل خطر برای افزایش اختلال های مصرف مواد، به جای علت اصلی آن، درست ترین کار است ( هچنین عواملی وجود دارند که از افراد در برابر اعتیاد محافظت می کنند).

عوامل بیولوژیکی

ژن ها

تخمین های بی شماری وجود دارند ولی دانشمندان به این مورد پی برده اند که عوامل ژنتیکی در نیمی از خطرات اختلال مصرف مواد دخیل هستند. برای مثال، موردی که به آسیب پذیری مرتبط است، تنوع ژن هایی است که ساختار گیرنده های مغزی را برای دوپامین فرارسان عصبی تعیین می کنند. عامل دیگری نیز وجود دارد که به نظر می رسد ماهیت واکنش هورمونی بدن به استرس باشد.

عوامل فیزیولوژیکی

تنوع در آنزیم های کبد که مواد را متابولیزه ( دگرگون) می کنند، روی خطر اختلال مصرف الکل تاثیر می گذارد.

جنسیت

 مردان بیشتر از زنان به اختلال مصرف مواد دچار می شوند، اگرچه شکاف جنسیتی موجود ممکن است اختلال مصرف الکل را کاهش دهد و زنان بیشتر در معرض تاثیر مسمویتی در دوزهای پائین الکل باشند.

 عوال روانی

عوامل شخصیتی

تکانش گری و جستجوی هیجانات به اختلال های قماربازی و مصرف مواد مرتبط اند. تکانش گری ممکن است ارتباط خاصی با خطر بازگشت داشته باشد.

تروما و سوء مصرف

مواجهه اولیه با تجربه ناسازگار بارز می تواند به بروز اختلال های مصرف مواد کمک کند؛ این کار با تاثیر گذاری شدید روی توانایی مدارا کردن فرد، حساس کردن مسیرهای ذهنی اخطار/ناامیدی یا ممانعت از بار فشاری بوجود بیاید.

عوامل سلامت روانی

شرایطی مانند افسردگی، اضطراب، اختلال نقص توجه و اختلال استرس پس از تروما (PTSD)، خطر اعتیاد را افزایش می دهد. مشکلات مدیریت هیجانات قوی هم به مصرف مواد مرتبط اند.

عوامل محیطی

عوامل خانوادگی

در حالیکه مشخص شده روابط قوی خانوادگی در برابر اختلال های مصرف نقش محافظتی دارند ولی چندین جنبه از عملکرد خانوادگی و رویدادها می توانند به خطر اعتیاد کمک کنند. والد یا خواهر برادر مبتلا به اختلال اعتیاد این خطر را افزایش می دهد، فقدان نظارت یا حمایت خانوادگی هم به این موضوع دامن می زند. رابطه والد- کودک مشکل دار یا کم کیفیت و اختلاف های خانوادگی مانند طلاق و همینطور سوء استفاده های عاطفی، فیزیکی و جنسی هم در این دسته قرار می گیرند. پژوهش ها حاکی از این هستند که ازدواج و قبول مسئولیت بزرگ کردن کودکان، خطر اعتیاد را کاهش می دهد.

عوامل دسترسی پذیری

قابلیت دسترسی آسان به الکل یا مواد دیگر در خانه، مدرسه یا محل کار یا در جامعه، خطر مصرف مکرر فرد را افزایش می دهد.

گروه همسالان

بعنوان موجودات ذاتا اجتماعی، مردم تا حد زیادی تحت تاثیر همسالان هستند و در حالت کلی در جستجوی ارتباط با آنها هستند و ممکن است با بسیاری از رفتارهای آنها بخصوص در طول نوجوانی، خودشان را تطبیق دهند. روابط اجتماعی مثبت، از طرف دیگر، قویا از مردم در برابر مصرف مواد محافظت می کنند.

شرایط شغلی

داشتن شغل و کسب مهارت های شغلی، تشدید فشار برای مقاومت، پاداش های روانی و مالی فراهم می کنند که خطر اعتیاد را کاهش می دهند.

درمان اعتیاد

مصرف مواد، شرایط قابل درمانی هستند و بهبودی کامل، بسیار محتمل است. اگرچه، بهبود، اغلب فرایند طولانی مدتی است که ممکن است اقدامات چندگانه ای را بطلبد. در حال حاضر، برگشت اعتیاد بعنوان بخشی از فرایند در نظر گرفته می شود و رژیم های درمانی موثر به ممانعت و مدیریت مصرف فعلی رسیدگی می کند.

از آنجاییکه موفقیت به یکباره اتفاق نمی افتد، هر پیشرفتی بعنوان علامت پیشرفت تلقی می شود. برنامه ها، بطور فزاینده ای برای کمک به افرادی در دسترس هستند که مشخص می شود مشکل مصرف مواد دارند ولی برای خویشتن داری کامل، آماده نیستند.

از آنجاییکه اعتیاد روی جنبه های مختلفی از عملکرد فردی ( از توانایی مقاومت تا ایجاد و حفظ نقش مولد در جامعه) تاثیر می گذارد، درمان خوب روی ابعاد مختلفی از زندگی، از جمله نقش های خانوادگی و مهارت های شغلی و همچنین سلامت روانی تمرکز می کنند.

درمان می تواند شامل مولفه های بسیاری باشد که اغلب بصورت ترکیبی اتخاذ می شوند و در طول دوره بهبود، تغییر می کنند:

سم زدایی، تحت نظارت پزشکی ممکن است اجرا شود، ولی اولین مرحله درمان است.

داروهایی که مصرف را کاهش داده یا با آن مقابله می کنند، نشان می دهد مواد برای برخی افراد مفید هستند یا دارو درمانی ممکن است به جهت اختلال های همزمانی مانند اضطراب یا افسردگی تجویز شوند.

مصاحبه انگیزشی، که فرایند مشاوره کوتاه مدتی برای کمک به فرد در جهت رفع دلسردی ناگهانی نسبت به درمان و یافتن و چسبیدن به انگیزه های تغییر هستند.

درمان رفتار شناختی (CBT)، می تواند برای شناسایی و کنار آمدن با شرایطی کمک کند که تمایل به استفاده از مواد را باعث می شوند.

درمان گروهی و برنامه های حمایتی همسالان، از تجربه مستقیم بسیاری از افراد بهره می برد تا به بهبود فردی یاری رسانده و از وقوع مجدد مصرف مواد ممانعت کند.

درمان خانوادگی به افراد کمک می کند که هر آسیب به رابطه های خانوادگی را ترمیم کرده و رابطه های حمایتی تری را ایجاد کنند.

تمرین مهارت های زندگی، از جمله مهارت های اشتغال پذیری، ممکن است بخشی از برنامه درمانی فرد باشد.

برنامه های درمانی خوب نیز نیازمند نظارت منظم پیشرفت فردی هستند.

درمان در محیط های بسیاری امکان پذیر است، از مطب دکتر یا کلینیک های سر پایی تا مراکز درمانی طولانی مدت.

توجه

مدارکی وجود دارند که تعهد فردی نسبت به تغییر، مهم تر از نوع برنامه درمانی است که وی انتخاب می کند.

پژوهشگران مستقل اظهار نظر می کنند که اگرچه درمان تحت نظارت باشد ولی تعدادی از جنبه ها باید برای شناسایی برنامه موثری بررسی شوند:

بیماران تحت نظارت روان پزشکی و پزشکی جامعی قرار بگیرند

درمان، نیازهای فردی از جمله شرایط همبود، از جمله درد مزمن، اضطراب یا هپاتیت را بررسی کنند.

خانواده در درمان شرکت کنند.

از طریق پیوندهای فعال نسبت به منابع در فازهای بعدی درمان، تداوم وجود داشته باشد.

محیط قابل احترامی وجود داشته باشد.

خدمات درمانی، مدرک محور هستند و بهترین روش ها را اعمال می کنند.

اعضاء کارمندان، تحصیل کرده هستند و در درمان هایی که اعمال می کنند مجوز دارند.

برنامه، توسط سازمان نظارت ملی، به رسمیت شناخته شود.

واکنش بیماران به درمان و داده های خروجی را برای انعکاس عملکرد درمانی ارائه دهند.

اختلال های مصرف مواد

جامعه پزشکی در حال حاضر، اختلال های مصرف مواد را بنا بر طبقه موادی که استفاده می شود، دسته بندی می کند. در نتیجه، 10 اختلال متمایز را تعریف می کند.

همگی، جنبه هایی از اعتیاد را تعریف می کنند: آنها مستقیما و شدیدا شامل سیستم های پاداش تنبیه مغز، تحریک مصرف بی اختیار هستند که معمولا منجر به انکار فعالیت های عادی و پیامدهای منفی می شود. با برخی تفاوت ها، علائم مشابهی از ترک در بین آنها وجود دارد.

اختلال مصرف الکل

 الکل، آرامش بخش ذهنی است و اختلال مصرف الکل، شایع است. در بین مردان بالغ ( 12.4 درصد) بیشتر از زنان (4.9 درصد) است ولی در بین زنان هم رو به افزایش است. تاثیر متفاوتی روی مردان و زنان دارد؛ پزوهشگران کشف کرده اند که به نظر می رسد زنان بیشتر در معرض برخی تاثیرات زیان آور الکل هستند. اکثرا، اختلال بیشتر در سنین قبل از 40 سالگی بوجود می آید.

مسمومیت کافئین

از پیامدهای دوزهای بالای مصرف کافئین،  مسمویت کافئین با علائمی از جمله، بی قراری، عصبی بودن، بی خوابی، صورت گر گرفته، اختلال گوارشی، کشش ناگهانی عضلات، افکار پریشان و تکلم ناقص ، اختلال قلبی عروقی، دوره هایی از پایان ناپذیری و تحریک روانی- حرکتی می باشد.

اختلال مصرف حشیش.

اختلال مصرف حشیش در بین جوانان 19 تا 29 ساله (4.8 درصد) بسیار بالاست و با افزایش سن مصرف ان کاهش می‌یابد.

اختلال مصرف داروی روان گردان پی سی پی و بقیه توهم زاها

این مواد، آگاهی را از بین می برند. روان گردان معمولا " فرشته گرد و غبار" یا PCP نامیده می شوند و احساس جدایی ذهن از بدن را القا می کنند.

اختلال مصرف مواد استنشاقی

مواد استنشاقی، هیدرو کربن های سبک می باشند (گازهای سمی هستند که از چسب ها، سوخت ها و رنگ ها منتشر شده  و بقیه ترکیب های سبک دارند و تاثیرات روان گردانی اعمال می کنند). این اختلال اساسا در بین سنین 12 تا 17 سالگی اتفاق می افتد.

اختلال مصرف شبه افیونی

داروهای شبه افیونی شامل ماده غیر قانونی هروئین بوده و تسکین دهنده هایی مانند اوکسیکودون، کدئین، مورفین و فنتالین و غیره را تجویز می کنند. طبق آمار جامعه آمریکایی داروی اعتیاد آور، در سال 2015، 2 میلیون مبتلا به اختلال مصرف موارد از جمله داروهای مسکن تجویز شده بودند و 591 هزار نفر، مبتلا به اختلال مصرف مواد از جمله هروئین بودند. مصرفهای بیش از حد افیون ها در حال حاضر اصلی ترین مرگ آمریکایی های زیر 50 سال است. افیون های تجویز شده " منبع اصلی" اعتیاد بنا بر ASAM  هستند.

اختلال مصرف داروهای مسکن، خواب آور یا ضد اضطراب

اعتیاد به داروهای خواب آور و ضد اضطراب نیز در این طبقه قرار می گیرند. مانند الکل، این عوامل، آرام بخش ذهنی هستند. میزان این اختلال در بین افراد 18 تا 29 ساله بالاتر است.

اختلال ماده محرک

مواد این گروه شامل آمفتامین ها هستند؛ متیل فنیدیت که با نام داروی دیتالین شناخته می شود و کوکائین. داروهای تحریک کننده معمولا برای درمان اختلال نقص توجه/ بیش فعالی و حمله خواب تجویز می شوند. در ایالات متحده، مصرف کوکائین در بین سنین 18 تا 25 ساله بالاست.

اختلال مصرف تنباکو

نیکوتین موجود در تنباکو بعنوان اصلی ترین محرک سیستم عصبی شناخته می شود. مطالعات نشان می دهد که 68 درصد از افراد بالغ در صدد ترک آن هستند و 50 درصد از آنها اقداماتی برای ترک آن انجام داده اند.

بقیه اختلال های مصرف مواد

موادی از جمله انتی هیستامین، فوفل و کورتیزول تا ستروئید تاثیراتی روی سیستم عصبی دارند که منجر به مصرف بی اختیار و از جمله مشکلات جدی می شود.

قمار بازی و بقیه اعتیاد ها و وسوسه ها

اعتیاد به مواد بیوشیمی مانند کوکائین، الکل، مواد استنشاقی یا نیکوتین محدود نمی شود. می تواند شامل رفتارهایی هم شود که فرصت هایی برای پاداش آنی فراهم می کنند. بدلیل واکنش آنی که از این فعالیت ها رخ می دهد، سریعا زمان فراغت را تبدیل به پیگیری جدی جایزه می کند که می تواند منجر به انکار اهداف دیگر زندگی شده و پیامدهای مضری را ایجاد کنند مانند از دست دادن حجم بسیاری پول تا از بین رفتن رابطه های مهم. رفتارهایی که نشان دهنده اختلال قمار بازی هستند شامل:

نیاز به قمار بازی با مقدار پولی که هر لحظه افزایش می یابد تا به هیجان مطلوب دست یابند.

بی قراری یا مج خلقی هنگام اقدام به توقف قمار بازی

اقدامات مکرر بدون موفقیت برای توقف قمار بازی

اشتغال بیش از حد با قمار بازی

احساس درماندگی هیجانی که به قمار بازی ختم می شود.

شکست در قمار بازی بدنبال تلاش برای جبران آنها

دروغگویی برای پنهان کردن میزان قمار بازی

قمار بازی که رابطه های مهم کاری، مدرسه یا مقررات دیگری را به مخاطره می اندازد. درماندگی مالی که منجر به قرض گرفتن پول از دیگران می شود.

در ژانویه 2018، سازمان بهداشت جهانی در جدیدترین نسخه طبقه بندی بین المللی بیماری ها، اختلال بازی کردن، از جمله بازی دیجیتالی یا ویدئویی را تا حدی که علارغم پیامدهای منفی، بر فعالیت های روزانه و علاقمندی های دیگر ارجحیت داده شود را بعنوان اختلال دسته بندی کرد.

این دخیل کردن نشان دهنده اتفاق نظر تخصصان با روش ها و مناطق جغرافیایی مختلف در جهان است. آنها اشاره می کنند که فقط بخش کوچکی از افرادی که در فعالیت های بازی ویدئویی یا دیجیتالی شرکت می کنند (مخصوصا افرادی که کنترل ناقصی روی فعالیت دارند و زمان زیادی را صرف بازی می کنند) در خطر این تشخیص قرار دارند.

در ایالات متحده، الگوهای رفتاری بسیاری (از جمله استفاده از گوشی های هوشمند، قمار بازی اینترنتی، بازی کردن، تماشای پورن حتی خوردن و خرید کردن) بعنوان اعتیادهای رفتاری احتمالی، تحت مطالعه هستند. در حالیکه چنین فعالیت هایی ممکن است فرصتی برای پاداش آنی فراهم کنند، ولی مشخص نیست آیا تمام معیارهای رفتار اعتیاد آور را داشته باشند.

جمع بندی ای سنج

در این مقاله در رابطه با اعتیاد و انواع آن توضیح دادیم. اعتیاد می تواند مشکلات زیادی را بریا فرد و خانواده او ایجاد نماید. البته همانظور که در انتها نیز اشاره شد باید توجه داشته باشید که اعتیاد صرفا به مواد کلاسیک ختم نمی شود بلکه پدیده های نوظهور را نیز در بر می گیرد. فارغ از اینکه به چه چیزی اعتیاد داریم بدون انگیزه و تعهد برای ترک شاید شانس کمی در مقابله اعتیاد داشته باشیم. بهترین راه قطعا پیشگیری است اما بعد از ابتلاء نیز نباید نا امید شد  و برای مبارزه با آن باید جنگید.

نظر شما در رابطه با اعتیاد و تاثیرات آن چیست؟ دیدگاه خود در این رابطه را با ما به اشتراک بگذارید.