انواع نظریه های روانشناسی
درعلم روانشناسی نظریات و رویکردهای متفاوتی وجود دارد. رویکردهایی که هر کدام بر پیشرفت علم روانشناسی تاثیرات به سزایی داشته است. نظریه دارای یک چارچوب مبتنی بر واقعیت برای توصیف پدیده ها است و مبتنی بر یک فرضیه علمی است.
در این مقاله در مورد انواع نظریه های روانشناسی بحث و بررسی کوتاهی خواهیم داشت. آنچه در ادامه خواهید خواند، بر اساس فهرست مطالب به شرح زیر است:
مروری بر مفهوم نظریه
اصطلاح نظریه اصطلاحی پرکاربرد در میان عموم مردم است. از نظریه به عنوان یک حدس یا فرضیه هم استفاده می شود. حتی ممکن است عده ای از مردم سخنان مختلفی را فقط به خاطر اینکه نظریه هستند، رد کنند.
اما باید توجه داشته باشید، هنگام مطالعه متون علمی و در علم روانشناسی اصطلاح نظریه معنایی که در میان عموم مردم دارد را ندارد.
اصولا در میان عموم مردم یک نظریه ممکن است پذیرفته شده باشد یا نباشد. اما در مباحث علمی، یک نظریه باید در مورد ایده و یا مفهومی صحبت کند که قابلیت آزمایش داشته باشد. دانشمندان می توانند نظریات را در حین تحقیقات تجربی آزمایش یا رد کنند و یا شواهدی را برای حمایت یا رد آن جمع آوری کنند.
در علم، یک نظریه فقط یک حدس ساده نیست. یک نظریه مبتنی بر یک فرضیه است که با شواهد تأیید می شود. نظریه دارای یک چارچوب مبتنی بر واقعیت برای توصیف یک پدیده می باشد.
یک نظریه علمی ممکن است توضیحاتی در مورد انسان و رفتار او و یا جهان هستی ارائه دهد، اما یک نظریه باید قابل آزمایش باشد و در صورت آزمایش های مکرر هم نتیجه باید کاملا یکسان و مشابه باشد و این قابلیت تکرار مکرر نتایج بدین معناست که دانشمندان شواهدی را جمع آوری کرده اند که می تواند از این نظریه پشتیبانی کند.
با اضافه کردن شواهد و تحقیقات جدیدتر، یک نظریه ممکن است در صورت عدم مطابقت با آخرین یافته های علمی تصحیح، اصلاح یا حتی رد شود. قدرت کلی یک نظریه علمی به توانایی آن در توضیح پدیده های مختلف بستگی دارد.
اهداف نظریات روانشناسی
نظریه های علمی در روانشناسی، برای ارائه مدلی برای درک افکار، احساسات و رفتارهای انسان مورد استفاده قرار می گیرند. در طول تاریخ علم روانشناسی، تعداد زیادی از نظریات برای توضیح و پیش بینی جنبه و ابعاد مختلف رفتار انسان ارائه و تدوین شده اند.
یک نظریه روانشناسی دارای دو مولفه کلیدی است:
- باید یک رفتار را به خوبی توصیف کند.
- باید پیش بینی هایی در مورد رفتارهای آینده فرد داشته باشد.
در علم روانشناسی هر نظریه ای به دانش ما در مورد ذهن و رفتار انسان ها کمک می کند. برخی از نظریه ها، مانند شرطی سازی کلاسیک، هنوز هم امروزه مورد استفاده قرار می گیرند و در میان عموم روانشناسان پذیرفته شده هستند.
اما نظریاتی مانند نظریات فروید، امروزه کمتر مورد استفاده قرار می گیرند و نظریات جدید تر جایگزین آن ها شده است.
کاربرد نظریات روانشناسی
از نظریات روانشناسی در موقعیت های مختلف استفاده می شود؛ به عنوان مثال از نظریات شناختی می توان در آموزش و پرورش استفاده کرد. همچنین نظریات شخصیت در خودشناسی و شناخت ویژگی های شخصیتی به افراد کمک می کند.
به طور کلی نظریات روانشناسی، در آموزش و پرورش، استخدام و منابع انسانی، مشاوره های زناشویی و پیش از ازدواج و غیره کاربرد دارند.
انواع مختلف نظریه های روانشناسی
نظریه های روانشناسی انواع زیادی دارند، اما بیشتر این نظریات را می توان در یکی از این چهار دسته، طبقه بندی کرد:
نظریات رشدی
نظریه های رشدی، چارچوبی را برای تفکر در مورد رشد، توسعه و یادگیری انسان ها ارائه می کنند. اگر تا به حال به این موضوع که چه چیزی باعث ایجاد انگیزه در اندیشه و رفتار انسان می شود فکر کرده باشید، دانستن در مورد این نظریه ها می تواند آگاهی خوبی را در مورد افراد و جامعه به شما ارائه دهد.
نظریه های رشدی، مجموعه ای از اصول و مفاهیمی برای راهنمایی در مورد رشد انسان توصیف و توضیح می دهند. برخی از نظریه های رشدی بر شکل گیری موضوع خاصی تمرکز دارند، درست مانند آنچه در نظریه رشد اخلاقی کلبرگ ذکر شده است.
نظریه های رشدی دیگر ممکن است بر رشد انسان در تمام طول عمر تمرکز می کنند، مانند آنچه در نظریه ی رشد روانی اجتماعی اریکسون آمده است.
نظریات بزرگ و اصلی
نظریه های بزرگ و اصلی آن دسته نظریات جامعی هستند که اغلب توسط متفکران بزرگی مانند زیگموند فروید، اریک اریکسون و ژان پیاژه ارائه شده اند. نظریه های بزرگ رشدی شامل نظریه روانکاوی، نظریه یادگیری و نظریه شناختی هم می شود.
نظریات بزرگ با هدف توضیح بسیاری از رفتارهای انسان به وجود آمده اند، اما اغلب در برابر تحقیقات جدید و امروزی منسوخ و ناقص تلقی می شوند. روانشناسان و محققان اغلب از نظریه های بزرگ به عنوان مبنایی برای اکتشاف مفاهیم جدید استفاده می کنند.
نظریات کوچک
نظریه های کوچک جنبه کوچک و بسیار خاصی از رشد را توصیف می کنند. یک نظریه کوچک ممکن است رفتارهای نسبتاً محدودی را، مانند نحوه شکل گیری عزت نفس یا اجتماعی شدن در اوایل دوران کودکی را توضیح دهد.
این نظریه ها اغلب ریشه در ایده هایی دارند که توسط نظریه های بزرگ بیان شده اند اما به طور کلی به دنبال توصیف و توضیح رفتار کلی و رشد در انسان نیستند.
نظریات نوظهور
نظریه های نوظهور نظریاتی هستند که جدید بوده و به تازگی مطرح شده اند و اغلب با یک ترکیب نظام مند از نظریه های کوچک مختلف شکل می گیرند.
نظریات نوظهور از تحقیقات و ایده های رشته های مختلف استفاده می کنند اما هنوز به اندازه نظریه های بزرگ گسترده و رشد یافته نیستند. نظریه فرهنگی اجتماعی که توسط لئو ویگوتسکی ارائه شده است، مثال خوبی برای نظریه های نوظهور رشدی می باشد.
نظریات رفتاری
تاکید اصلی در نظریات رفتاری بر رفتار قابل مشاهده است؛ در نظریات رفتاری بر یادگیری و نقش آن در تغییر رفتار اشاره می شود؛ یادگیری منجر به پاسخ فرد به یک محرک یا رویداد می شود.
در نظریات رفتاری به تاثیر تقویت، تنبیه و پاداش بر رفتار انسان پرداخته می شود. چند نظریه رفتاری معروف عبارت اند از:
- نظریه بازتابی پاولف
- نظریه رفتارگرایی واتسون
- نظریه شرطی سازی عامل اسکینر
- و دیگر نظریات رفتاری
نظریات شناختی
در نظریات شناختی یادگیری ناشی از شناخت، بینش، و ادراک دانسته می شود. نظریه پردازان شناختی بر این باورند که هر زمان که چیز جدیدی یاد می گیریم، آموخته های جدید ما با آموخته های قبلی ما ترکیب می شود.
از نظر این نظریه پردازان، انسان همواره به دنبال شناخت و کشف ارتباط میان پدیده های مختلف می باشد و یادگیری یک فرآیند دائمی است. برخی از مهم ترین نظریات شناختی شامل موارد زیر می شود:
- نظریه گشتالت
- نظریه برونر
- نظریه پیاژه
- نظریه آزوبل
- نظریه بلوم
- و دیگر نظریات شناختی
نظریه های شخصیت
نظریات شخصیت مبتنی بر شناخت شخصیت، بررسی ابعاد، مراحل و نحوه شکل گیری شخصیت و صفات شخصیتی می باشد. در نظریات شخصیت ویژگی های شخصیتی مختلف مورد بررسی قرار می گیرد.
آنچه باعث تمایز نظریات شخصیت از دیگر نظریات می شود، بررسی الگوهای نسبتا ثابت رفتاری، عاطفی و فکری در این نظریات است. برخی از مهم ترین نظریات شخصیت شامل موارد زیر می شود:
- نظریه شخصیت فروید
- نظریه شخصیت اریک اریکسون
- نظریه شخصیت کتل
- نظریه شخصیت هنری موری
- نظریه شخصیت راجرز
- نظریه شخصیت جورج کلی
- و دیگر نظریات شخصیت
نمونه هایی از نظریه های روانشناسی
برخی از مشهورترین نظریه های روانشناسی که بر رشته ی خاصی از روانشناسی تمرکز دارند، عبارت اند از:
- نظریات رفتاری
- نظریات شناختی
- نظریات شخصیت
- نظریات انسان گرایی
- نظریات اجتماعی
- و غیره.
چرا نظریات مهم اند؟
دانشجویان روانشناسی در حین مطالعه نظریات روانشناسی ممکن است به این نتیجه برسند که اصلا چرا باید نظریات منسوخ شده و قدیمی را بخوانند و بلد باشند و اصلا دانستن این نظریات چه ضرورتی دارند.
اما لازم است بدانید، مطالعه این نظریات اطلاعات ارزشمندی در مورد تاریخ روانشناسی، پیشرفت اندیشه در مورد یک موضوع خاص و درک عمیق تری از نظریه های فعلی به شما ارائه می دهد.
با درک چگونگی پیشرفت تفکر در حوزه یک علم، می توانید نه تنها در مورد اینکه روانشناسی از کجا شروع کرده است، بلکه در مورد اینکه در آینده به کجا می رسد هم ایده های بهتری بگیرید.
مطالعه نظریات علمی می تواند به شما در درک بهتر هدف محققان از صحبت درباره مطالعه علمی کمک کند. مطالعه نظریات می تواند درک شما را از چگونگی شکل گرفتن، بررسی و پذیرش توضیحات علمی رفتار و سایر پدیده ها در دنیای طبیعی توسط جامعه علمی بهبود ببخشد.
مطالعه در مورد نظریاتی که اندکی خشن به نظر می رسند و یا حتی امروزه نادرست هستند هم به نوبه خود سودمند است. همانطور که کارل ساگان هم بیان کرده بود، "بهتر است جهان را به همان صورتی که هست درک کنیم تا اینکه در توهمی هرچند رضایت بخش و اطمینان بخش به سر ببریم و ادامه بدهیم."
جمع بندی ای سنج
در این مقاله در مورد انواع نظریه های روانشناسی صحبت کردیم. دانشی که ما امروزه در علم روانشناسی در مورد انسان و رفتار های آن داریم، به سبب همین نظریات علمی که در گذشته و امروزه مطرح شده است، می باشد.
به عنوان مثال، این نظریات رفتاری بودند که به ما نشان داند که چگونه می توانیم از شرطی سازی برای ارتقاء یادگیری استفاده کنیم. با یادگیری و مطالعه بیشتر در مورد انواع نظریه ها، می توانید درک عمیق تر و کلی تری از گذشته، حال و آینده علم روانشناسی داشته باشید.
آیا شما در مورد این نظریات اطلاعاتی داشتید؟ لطفا نظرات و دیدگاه های ارزشمندتان را با ما در میان بگذارید.
اصطلاحات مهم این مقاله
سوالات متداول
-
یک نظریه روان شناسی چه ویژگی هایی باید داشته باشد؟
- باید یک رفتار را به خوبی توصیف کند. باید پیش بینی هایی در مورد رفتارهای آینده فرد داشته باشد.
-
نظریه چیست؟
- یک نظریه فقط یک حدس ساده نیست. یک نظریه مبتنی بر یک فرضیه است که با شواهد تأیید می شود. نظریه دارای یک چارچوب مبتنی بر واقعیت برای توصیف یک پدیده می باشد.
-
انواع نظریات روان شناسی کدام است؟
- نظریات رشدی، نظریات شخصیت، نظریات رفتاری و...
-
چرا دانستن نظریات روانشناسی مهم است؟
- اما لازم است بدانید، مطالعه این نظریات اطلاعات ارزشمندی در مورد تاریخ روانشناسی، پیشرفت اندیشه در مورد یک موضوع خاص و درک عمیق تری از نظریه های فعلی به شما ارائه می دهد.