درمان هیجان مدار چیست؟

درمان هیجان مدار یا متمرکز بر هیجان(EFT)، یک رویکرد درمانی در روانشناسی بوده که می گوید، هیجانات کلید هویت هستند و هیجانات در انتخاب و تصمیم گیری فردی نقش دارند. در این نوع درمان فرض می شود، عدم آگاهی هیجانی یا اجتناب از احساسات و هیجانات ناخوشایند باعث آسیب به سلامت روان فرد می شود.
بنابراین در درمان هیجان مدار به کمک شناخت و شناسایی هیجانات، بسیاری از مشکلات روان شناختی درمان می شود.

معرفی درمان هیجان مدار

(Emotionally Focused Therapy) که به اختصار آن را EFT می شناسیم و از آن به عنوان درمان هیجان مدار یاد می کنیم، بر نحوه تعاملات و ارتباطات بین فردی و تبدیل آن ها به الگوها و چرخه های ثابت متمرکز است. این رویکرد روان درمانی در گذشته برای درمان مشکلات میان زوج ها استفاده می شد اما با گذشت زمان کارآمدی این درمان در خانواده درمانی و درمان فردی اثبات شد و از این درمان در این حیطه ها استفاده شد.
درمان هیجان مدار سعی بر ایجاد دلبستگی ایمن دارد و این مهم ترین هدف درمان هیجان مدار است.

این درمان به ارتقای توانایی تنظیم هیجان کمک می کند؛ اگر فردی موفق به تنظیم هیجان شود به احساس آرامش، امنیت و آسایش فردی و در نهایت ایجاد آن در فرد دیگر دست پیدا خواهد کرد.

جهت گیری این درمان به انسان مثبت و فراتر از مواردی همچون سائق ها، تجربیات گذشته و شرطی شدن است. بر اساس این رویکرد درمانی انسان موجودی توانا با ظرفیت بالای آگاهی، خلاقیت و سازندگی است و در موقعیت های مختلف قادر به تصمیم گیری و انتخاب است.

درمان هیجان مدار چیست؟

درمان هیجان مدار، یک درمان کوتاه مدت بر اساس رویکرد انسان گرایی بوده و این درمان بر کیفیت روابط افراد و سبک دلبستگی آن ها توجه می کند.
نظریه درمان هیجان مدار در دهه 1980 تدوین شد؛ در این نظریه به دلبستگی بزرگسالان، رشد عمیق شخصیت و برقراری روابط صمیمی با دیگران اشاره شد. درمان هیجان مدار اطلاعات افراد را از روابط عاشقانه، روابط بین فردی و پیوندهای خانوادگی افزایش می دهد.

بر اساس این رویکرد درمانی، احساسات و تنظیم هیجان جز عوامل مهم و سازمان دهنده کلیدی در تجربیات فردی و تعاملات انسانی است.

EFT بیشتر به عنوان یک مداخله پیشرو، آزمایش شده و اثبات شده در حیطه زوج درمانی شناخته می شود، اما همچنین برای مقابله با افسردگی فردی، اضطراب و استرس پس از سانحه (EFIT - درمان فردی متمرکز بر عاطفه) و برای ترمیم پیوندهای خانوادگی (EFFT - خانواده درمانی متمرکز بر عاطفی) استفاده می شود.

هدف درمانگر با رویکرد هیجان مدار، درمان مشکلات روان شناختی و بالا بردن کیفیت زندگی افراد است؛ درمانگر جلسات درمانی را به گونه ای طراحی می کند که دلبستگی ایمنی ایجاد شود و سپس مراجع با اطمینان خاطر بیشتری به سمت ایجاد روابط سازنده و مثبت قدم بردارد و بتواند هیجاناتش را به راحتی ابراز کند.

همچنین، درمانگر نسبت به آموزش مهارت تنظیم هیجان به مراجع در طی جلسات درمانی اقدام می کند و با تمرکز بر هیجانات، به خود تنظیمی هیجانی کمک می کند. تغییر و اصلاح عواطف منفی، تمرکز بر احساسات مثبت، بازسازی هیجانی، پیدا کردن معنای جدید برای برقراری ارتباط با دیگران، از جمله مولفه های درمان هیجان مدار می باشد.

تاریخچه درمان هیجان مدار چیست

درمان هیجان مدار در اوایل دهه 1980 به دلیل کمبود مداخلات تشخیصی در زمینه روابط زوجی توسط دکتر سو جانسون و همکارش دکتر گریبنبرگ طراحی و ابداع شد.
سو جانسون در کتاب خویش بیان می کند برای تدوین درمان هیجان مدار از نظریات دلبستگی جان بالبی، نظریه انسان گرایی- بالینی راجرز و نظریه ساختاری سالوادور مینوچین الهام گرفته است.

در نظریه انسان گرایی – بالینی، به قابلیت سازگاری مثبت و واکنش های هیجانی انسان تاکید شده، در نظریه ساختاری به اهمیت مشارکت انسان با دیگران و برقراری رابطه و تعامل در اجتماع تاکید می شود و در نظریه دلبستگی به نحوه ارتباط والد و فرزند در دوره کودکی و تاثیر این رابطه بر زندگی بزرگسالی اشاره می شود.

ارزش های درمان هیجان مدار کدام است؟

درمان هیجان مدار بر مبنای رویکرد انسان گرایی بوده و از نظریاتی که در این رویکرد مطرح شده، تاثیر پذیرفته است؛ بر همین مبنا، برخی ارزش های مبتنی بر انسان گرایی که در این شیوه درمان وجود دارد، عبارت اند از:

• تجربه؛ انسان باید همه حقایق زندگی را بدون قضاوت و وابستگی به چیزی در زمان حال و درست در اینجا و اکنون، درک کند.
• رشد؛ انسان ذاتا به رشد، پیشرفت تمایل دارد و به دنبال یک زندگی سالم و هدفمند است.
• تمامیت؛ تمامیت برگرفته از نظریه گشتالت است؛ انسان باید همه ابعاد وجودش را ارزیابی و درک کند و در نهایت همه ابعاد وجودش را یکپارچه کند.
• کثرت در عین برابری؛ هر انسانی منحصر به فرد است و هیچ انسانی به انسان دیگر برتری ندارد و باید به هر انسانی احترام گذاشت.
• حضور و اعتبار؛ انسان موجودی اجتماعی است و در بستر برقراری ارتباط با دیگران رشد می کند و به خودشکوفایی دست پیدا می کند.
• تصمیم گیری؛ انسان آزاد است و می تواند برای زندگی اش تصمیم بگیرد؛ موانع و محدودیت ها نباید او را از مسیر موفقیت دور کنند.

مراحل درمان هیجان مدار چیست؟

درمان هیجان مدار بر زمان حال متمرکز است و دارای سه مرحله است:

• در مرحله اول، تمرکز اصلی بر شناخت و از بین بردن چرخه منفی و معیوب روابط فرد با اعضای خانواده است. در این مرحله فرد به ارزیابی روابط خود تشویق می شود تا علت تعاملات منفی خود را پیدا کند.
• در مرحله دوم، درمانگر به مراجع خود در کنار آمدن با ترس ها و نگرانی هایش  کمک می کند و او را در فرآیند اصلاح و بازسازی رابطه یاری می کند. مرحله دوم، مرحله آموزش و یادگیری نیز هست؛ چرا که در این مرحله فرد برای صحبت کردن در مورد احساسات و عواطف خود آموزش می بیند و نحوه تعامل با دیگران، مسئولیت پذیری و پذیرش عقاید خود و دیگران را یاد می گیرد.
• در مرحله سوم، درمانگر به مراجع در جهت شناسایی و تداوم الگوهای ارتباطی می کند؛ در این مرحله اگر الگویی نیاز به اصلاح داشته باشد، توسط مراجع اصلاح شده و الگوهای مثبت ارتباطی در روابط ادامه دار خواهند شد.

جلسات درمان هیجان مدار چه فایده ای دارد؟

جلسات درمانی هیجان مدار، جلساتی پویا است که درمانگر و مراجع در آن مشارکت برابر و فعالانه دارند؛ در این جلسات تعاملات خانوادگی مراجع ارزیابی می شود و به دنبال آن مراجع تشویق به ارزیابی هیجانات و عواطفی که در زمان حال تجربه می کند، می شود.

در طی جلسات درمانی، مراجع به سه سطح از تغییر دست پیدا می کند:

• سطح اول سازگاری روانی است؛ در این سطح مراجع می تواند عواطفش را شناسایی کند و در صورت لزوم آن ها را اصلاح و مدیریت کند. همچنین، مدیریت هیجانات و کاهش تجربه هیجانات ناخوشایند همچون استرس و اضطراب در این مرحله رخ می دهد.
• سطح دوم سازگاری محیطی است؛ در این مرحله فرد از میزان آسیب پذیری خودش در برابر استرس آگاهی پیدا می کند و توانایی سازگاری اش را با محیط و استرس ها افزایش می دهد و بهترین راهکار مقابله ای برای کنار آمدن با استرس و چالش ها را پیدا می کند.
• سطح سوم سازگاری اجتماعی است؛ در سطح فرد درک بهتری از هیجانات خود و دیگران پیدا می کند و می داند که هیجانات تجربه شده بر رفتار تاثیر می گذارد. در این مرحله فرد بر احساساتی که در گذشته و حال تجربه می کند، کاملا آگاه است و علت آسیب پذیری روابطش را در گذشته و حال متوجه می شود.

در نهایت زمانی که جلسات روان درمانی هیجان مدار به اتمام رسید، مراجع نحوه ابراز و بیان هیجانات را یاد می گیرد و از روش های نوین برای حرف زدن با دیگران، برقراری ارتباط موثر، گوش دادن به دیگران و یافتن راهکارهای مقابله ای موثر برای مقابله با چالش ها استفاده می کند.

کاربرد روان درمانی هیجان مدار

درمان هیجان مدار در زوج درمانی، خانواده درمانی و درمان بین فردی کاربرد دارد؛ می توان از این درمان در موقعیت های زیر استفاده کرد:

• خیانت و بی اعتمادی
• جر و بحث
• نبود صمیمیت و دلبستگی
• استرس های خانوادگی
• بروز نشانه های افسردگی
• تجربه استرس ناشی از تغییر زندگی
• تجربه تروما و یک رویداد آسیب زا

انواع روان درمانی هیجان مدار کدام است؟

روان درمان هیجان مدار به سه نوع تقسیم می شود:

EFT  برای زوج ها (EFCT)

مهم ترین هدف زوج درمانگر هیجان مدار، عبارت اند از:

• مدیریت و سازماندهی هر کدام از زوجین در شرایط تحریک‌پذیر
• اصلاح و بهبود موثر پایه‌ ای عاطفی و هیجانی در شرایط چالش برانگیز
• تلاش برای ایجاد تغییر مثبت در طرحواره هیجانی فرد و الگوی هیجانی روابط
• تلاش برای ایجاد و ترمیم رابطه میان زوجین بر اساس دلبستگی ایمن

EFT برای خانواده‌ها (EFFT)

• شناسایی احساسات و هیجان‌های منفی تاثیر گذار بر ایجاد الگوی ارتباطی منفی در خانواده  
• ساختار بندی مجدد عوامل ایجاد کننده پریشانی در میان اعضای خانواده 
• آگاه سازی والدین نسبت به عوامل منفی تقویت کننده ناامنی در فرزندان
• افزایش آگاهی والدین نسبت به نیازهای فرزندان در حوزه دلبستگی
• تلاش برای توانمندسازی اعضای خانواده جهت بیان نیازها و ابراز هیجانات خود به شیوه کارآمد و اثرگذار

EFT برای افراد (EFIT)

در این نوع، درمانگر به حل تعارضات فردی تمرکز می کند و سبک دلبستگی فرد را ارزیابی می کند. مهم ترین اهداف این نوع درمان شامل موارد زیر است:

• بررسی تجربیات هیجانی فرد در موقعیت‌های مختلف
• ارائه پیشنهادات برای اصلاح تجربیات هیجانی
• تقویت دلبستگی ایمن
• تقویت عزت نفس و ارزشمندی درونی با هدف پذیرش خود به عنوان فردی توانمند در برابر چالش ها

 درمان از طریق رویکرد هیجان مدار

در درمان هیجان مدار به ارتباط مراجع و درمانگر توجه می شود؛ در این درمان همدلی مراجع و درمانگر و ایجاد رابطه درمانی اهمیت بسیاری دارد و درمانگر باید بتواند در مراجع احساس امنیت و آرامش خاطر ایجاد کند. از دیگر سو، مراجع در طی جلسات درمانی باید اصلاح هیجانات منفی و تحریف شده را یاد بگیرد و از انجام رفتارهای مخرب و آسیب رسان اجتناب کند.

• در جلسات اولیه، مراجع نسبت به هیجاناتش آگاهی بیشتری پیدا می کند، پذیرش و تنظیم هیجانات را یاد می گیرد و به دنبال آن می تواند هیجاناتش را به صورت واضح و با جزئیات توصیف کند و از سطح چندگانه تجارب هیجانی اش آگاهی پیدا کند.

• در جلسات بعدی، مراجع می تواند آسیب زا یا مفید بودن هیجاناتش را در موقعیت های مختلف تشخیص دهد و از هیجانات مثبت برای هدایت رفتار و اعمالش استفاده کند. همچنین، منابعی که هیجانات آسیب زا و منفی از آن نشئت می گیرد را پیدا می کند و سغی می کند این هیجانات را تغییر دهد.
  هرچه مراجع به جلسات انتهایی نزدیک می شود، از روش های درست تر و سالم برای سازگاری با موقعیت ها استفاده می کند و هیجانات منفی و نابهنجارش را به چالش می کشد.

انواع پاسخ‌ های هیجانی در رویکرد هیجان مدار

برخی از انواع هیجانات در این رویکرد درمانی عبارت اند از:

• هیجان سازگار اولیه؛ اولین هیجانی که در واکنش به یک موقعیت به صورت خودکار و در لحظه به وجود می آید و یک پاسخ هیجانی سالم است. به عنوان مثال: مادری که از دیر رسیدن فرزندش به خانه، می ترسد.
• هیجان ناسازگار اولیه؛ این پاسخ هیجانی اولین پاسخی است که فرد می تواند به یک محرک بدهد اما چون از تعارضات حل نشده در گذشته به وجود می آید، ناسالم است. به عنوان مثال، فرد از اینکه دیگران او را دوست نداشته باشند یا او را طرد کنند، می ترسد چرا که سبک دلبستگی او ناایمن است.
• هیجان واکنشی ثانویه؛ این پاسخ هیجانی از افکار ما به وجود آمده و پاسخی به هیجان اولیه است. به عنوان مثال، چون فرزند دیر به خانه آمده و مادر ترسیده است، به جای واکنش ترس مادر به فرزندش خشم نشان می دهد.
• هیجان ابرازی؛ این هیجانات می توانند دیگران را تحت تاثیر قرار دهند و به صورت خودآگاه و ناخودآگاه بروز پیدا کنند.

در درمان هیجان مدار به شناسایی هیجانات ناسازگار و تبدیل آن ها به هیجانات اولیه و ثانویه و در نهایت کمک به اصلاح و بازسازی آن کمک می شود.

رویکرد هیجان‌ مدار برای درمان چه اختلالاتی مناسب است؟

می توان از این رویکرد برای درمان اختلالات زیر استفاده کرد:

• اختلالات مرتبط با خوردن
• اختلال خوردن
• بد رفتاری در دوران کودکی
• اختلالات اضطرابی و مرتبط با تروما
• مشکلات و تعارضات زناشویی و خانوادگی
• اختلالات شخصیت مثل شخصیت های مرزی

رویکرد هیجان مدار برای چه مشکلاتی مناسب نیست؟

بهتر است از این رویکرد برای درمان اختلالاتی همچون اختلال حمله وحشت زدگی (پانیک) و اختلالات مرتبط با کنترل تکانه استفاده نشود.

روان درمانی هیجان مدار برای چه افرادی مناسب است؟

این درمان برای افراد با تیپ های شخصیتی مختلف کارآمد است؛ این درمان به زوجینی که برای حل مشکلات خود تلاش می کنند و برای بهبود رابطه خود انگیزه و اشتیاق دارند، مناسب است.
همچنین، این درمان برای زوجینی که در ابراز و بیان احساسات خود به یکدیگر ناتوان هستند، کارآمد بوده و به زوج هایی که در آستانه جدایی هستند، کمک می کند.

شش اصل برای تغییر در درمان هیجان مدار

اگر مراجع تمایل به تغیر در جلسات درمانی دارد باید به 6 اصل توجه کند:

• اصل آگاهی؛ فرد باید خودش را بپذیرد و به آنچه در درونش رخ می دهد، آگاه شود.
• اصل بیان؛ هیجانات باید نماد سازی و ابراز شوند.
• اصل تنظیم؛ فرد باید هیجاناتش را تنظیم کند و در هر موقعیت هیجان متناسب از خود نشان دهد.
• اصل تفکر؛ فرد باید بداند هر هیجانی چه معنایی دارد و معنای نهفته در این هیجانات چیست.
• اصل تبدیل؛ فرد باید بتواند هیجانات ناسازگارش را تبدیل به هیجانات سازنده کند.
• اصل تجربه هیجان سازگار و اصلاح شده؛ پس از اصلاح هیجانات، باید از هیجانات مثبت و سازگار در زندگی استفاده کرد.

تکنیک ها در درمان هیجان مدار

برخی تکنیک هایی که توسط درمانگر هیجان مدار در طی جلسات درمانی استفاده می شوند، عبارت اند از:

• شناسایی گره کور؛ هر بیماری دارای گره کور در ذهن است و این گره ها ممکن است به هنگام صحبت از داستان زندگی نمود پیدا کنند و باعث تجربه هیجانات شدید یا بازداری هیجانی شوند؛ مثلا زمانی که فرد مشغول صحبت است و ناگهان یک خاطره ناراحت کننده از دوران کودکی اش به یاد می آورد.
  وظیفه درمانگر در این حالت آن است که به هیجانات مراجع و نحوه بروز آن ها توجه کند و در صورت ایجاد تغییر از مراجع بخواهد در مورد همان قسمتی که باعث تغییر هیجان شده، صحبت کند تا بتواند این گره های کور را شناسایی و درمان کند.
• نوشتن آرام بخش؛ مراجع باید اتفاقات ناگوار خود را با جزئیات کامل به یاد بیاورد و آن ها را توصیف کند و بنویسد و از این راه به آرامش دست پیدا می کند.
  لازم به ذکر است، نوشتن اتفاقات ناگوار در کوتاه مدت باعث افزایش ناراحتی اما در بلند مدت باعث کاهش احساسات منفی می شود.
• ایجاد آگاهی هیجانی؛ با استفاده از این تکنیک، مراجع انواع هیجانات و جلوه های چهره ای و جسمانی آن را می شناسد و از هیجانات اولیه و ثانویه و تاثیر این هیجانات آگاهی پیدا می کند. وقتی سطح آگاهی هیجانی مراجع افزایش یافت، هیجانات اولیه جایگزین هیجانات ثانویه می شوند. 
• آگاهی از طرحواره های هیجانی؛ واکنش افراد به هنگام تجربه هیجانات منفی و ناخوشایند با یکدیگر متفاوت است و این مسئله از طرحواره های هیجانی آن ها تاثیر می پذیرد. درمانگر با استفاده از این تکنیک به مراجع در جهت شناسایی طرحواره های هیجانی ناکارآمد و اصلاح آن کمک می کند.

کتاب در زمینه درمان هیجان مدار

اگر علاقه مند به مطالعه کتاب در زمینه درمان هیجان مدار هستید، پیشنهاد می کنیم کتاب محکم در آغوشم بگیر که حاصل ده سال تلاش دکتر سو جانسون در زمینه زوج درمانی هیجان مدار است، را مطالعه کنید.

جمع بندی ای سنج

در این مقاله در مورد درمان هیجان مدار صحبت کردیم؛ این رویکرد درمانی که بر مبنای انسان گرایی است بر شناخت و ابراز هیجانات و اصلاح هیجانات ناسازگار تمرکز دارد. درمان هیجان مدار انواع مختلفی دارد و در زمینه زوج درمانی، خانواده درمانی و درمان بین فردی کاربرد دارد.

آیا تا به حال تجربه حضور در جلسات روان درمانی هیجان مدار را داشته اید؟ لطفا نظرات، دیدگاه و تجربیات ارزشمندتان را با ما در میان بگذارید.

سوالات متداول