تبعیض در محل کار

تبعیض یک رفتار ناعادلانه بوده که به دلیل داشتن یک سری ویژگی ها بر فرد یا افراد اعمال می شود؛ متاسفانه در سال های اخیر تبعیض در محل کار و پیامدهای منفی ناشی از آن رو به افزایش و گسترش است و وجود عدالت و امنیت در سازمان امری مهم تلقی می شود.

افراد باید نسبت به تبعیض در محل کار آگاه باشند و نارضایتی خود را نسبت به آن ابراز کنند؛ چرا که سکوت در برابر تبعیض هرگز جایز نمی باشد.

تبعیض چیست؟

تبعیض در فرهنگ لغات به معنای تقسیم و جدا کردن اشیا، چیزها از یکدیگر و برتری دادن می باشد. تبعیض باعث می شود که افراد از فرصت های برابر برخوردار نشوند و شایستگی های آن ها دیده نشود.

• تبعیض از دیدگاه حقوق بشر؛ ایجاد تمایز، محدودیت و اقدامات ترجیحی به صورت مستقیم یا غیر مستقیم.

• تبعیض از دیدگاه جامعه شناسی؛ برتر دانستن برخی افراد در یک موقعیت و نقش یکسان بدون داشتن شایستگی.

تبعیض در محل کار چیست؟

تبعیض در محل کار هنگامی روی می دهد که با یک فرد یا گروهی از افراد به دلایل ویژگی های خاصی که دارند، به صورت ناعدلانه یا نابرابر رفتار شود.
این ویژگی ها می تواند شامل، نژاد، قومیت، هویت جنسی، سن، گرایش جنسی، ناتوانی، باورهای مذهبی یا باورهای عقیدتی و ملی باشد.

تبعیض در محل کار می تواند میان همکاران، متقضیان کار یا بین کارفرمایان و کارمندان به صورت عمدی یا غیر عمدی صرف نظر از قانونی بودن یا غیر قانونی بودن آن رخ دهد.

انواع تبعیض در محل کار

انواع مختلفی از تبعیض در محل کار بر اساس ویژگی های موجود وجود دارد؛ برخی از انواع آن عبارت اند از:

• تبعیض نژادی؛ رفتار ناعادلانه به دلیل نژاد و ویژگی های مرتبط به آن را شامل می شود. اگر فرد رنگ پوست متفاوت دارد و به دلیل سیاه یا سفید پوست بودن با او متفاوت رفتار شود، مصداق تبعیض نژادی است.
• تبعیض اعتقادی؛ رفتار ناعادلانه و نامطلوب کارفرما به دلیل باورهای اعتقادی و اعمال مذهبی فرد علیه کارمند که غیر قانونی می باشد. شرکت ها موظف به فراهم کردن امکانات لازم برای کارمندان به منظور به جای آوردن اعمال معنوی به صورت معقول می باشد.
• تبعیض ناتوانی؛ اگر کارمندی دارای معلولیت باشد اما بتواند نقش خود را ایفا کند و کارفرما و کارمندان رفتار نادرستی با او داشته باشند یا از استخدام او یا پرداخت دستمزد امتناع کنند، تبعیض ناتوانی رخ می دهد.
• تبعیض بارداری؛ بر اساس قوانین، کارفرمایان باید با یک فرد باردار به همان صورتی که با یک فرد با بیماری موقت یا سایر شرایط غیر دائمی است، رفتار کنند. فرد باردار نباید به خاطر بارداری از کار اخراج شود یا از ترفیع رتبه محروم شود  یا حقوقش را کاهش دهد.
• تبعیض سنی؛ کارفرما نباید به دلیل سن کارمندی را از ترفیع یا دیگر موارد مرتبط شغلی بازدارد یا به دلیل سن بالا کارمند را از کار بیکار کند. کارمندان باید بر اساس شایستگی و توانمندی های خود در جایگاه شغلی مختلف استخدام شوند.
• تبعیض جنسیتی؛ محتوای شغل و نه عنوان آن تعیین می کند که آیا مشاغل اساسا برابر هستند یا خیر؛ کارفرمایان نباید برای یک جایگاه شغلی، جنسیت خاص در نظر بگیرند یا زنان و مردان را از قرار گرفتن در یک موقعیت شغلی محروم کنند.
• تبعیض گرایشات جنسی؛ دادگاه عالی ایالات متحده در سال 2020 تشخیص داد که کارفرمایی که فردی را صرفاً به دلیل همجنس‌گرا بودن یا تغییر جنسیت اخراج می‌کند، از قوانین سرپیچی می کنند. همچنین انکار غرامت عادلانه، اشتغال یا مزایای محل کار بر اساس گرایش جنسی یا هویت جنسی غیرقانونی است.

نحوه تشخیص تبعیض در محل کار

تشخیص تبعیض در محل کار، کار چندان ساده ای نیست و ممکن است زمان بر باشد؛ ثابت کردن تبعیض در محل کار و مستند کردن آن ممکن است سخت باشد و به زمان نیاز داشته باشد.
گاها برخی رفتارها مانند شوخی کردن یا سرزنش کلامی جز رفتارهای بی ضرر تلقی می شود و در چنین مواردی اثبات تبعیض شغلی سخت است؛ گاهی این رفتارها عمدی و گاه غیر عمدی روی می دهد.

در صورتی که احساس کردید مورد تبعیض قرار گرفته اید، بهتر است با کارفرما یا یک مسئول عالی رتبه در محل کار مشورت کنید.

برخی از انواع قابل تشخیص تبعیض عبارت است از:

• پارتی بازی؛ انتخاب اقوام و اعضای خانواده در پست های مهم شغلی
• کریونیسم در محل کار؛ جذب دوستان و آشنایان بدون رزومه مشخص و صلاحیت
• و...

تبعیض در محل کار چه پیامدهای منفی دارد؟

پیش تر اشاره کردیم که تبعیض به دلایل مختلفی روی می دهد و اگر مدیران در مقابل تبعیض تصمیم درستی نگیرند یا برای از بین بردن آن تلاش نکنند، ضمن ایجاد یک جو ناسالم و ناعادلانه در محل کار، برخی پیامدهای منفی نیز به همراه خواهد داشت:

• امنیت شغلی کارمندان از بین می رود؛ هرگونه آزار روانی، جسمانی، جنسی، کلامی و رفتارهای توهین آمیز و بدرفتاری می تواند سلامت کارمندان را به خطر بیندازد و در نتیجه امنیت شغلی کارمند را در محل کار از بین ببرد.
• انگیزه و امید کارمندان از بین می رود؛ وقتی کارمند تحت تبعیض قرار می گیرد یا استعدادها و زحمات او نادیده گرفته می شود، عزت نفس، اعتماد به نفس، امید و انگیزه او از بین می رود و در نهایت اشتیاقی برای شرکت و حضور در محل کار ندارد. بهره وری و اثربخشی کارمندان در چنین شرایطی کمتر می شود.
• احساس حسادت، تنفر و بیزاری به وجود می آید؛ محیطی که در آن تبعیض وجود داشته باشد، محیط سالمی نخواهد بود و در آن محیط کارمندان حتی اگر بخواهند، نمی توانند ارتباط سالم و دوستانه با یکدیگر برقرار کنند و به ناچار در این فضا، حسادت، تفرقه افکنی، شایعه پراکنی و غیره به وجود می آید.
• ترک خدمت و استعفا دادن کارمندان را شامل می شود؛ تبعیض باعث دلسردی شده و در نهایت یک کارمند هرچقدر شایسته و توانمند باشد، از موقعیت شغلی اش کناره گیری می کند و همین مسئله می تواند سازمان را هم تحت تاثیر قرار دهد. لازم به ذکر است، استخدام افراد ناتوان و کسانی که کفایت لازم را ندارند، می تواند به سازمان آسیب بزند و انگیزه دیگر کارمندان توانمند را از بین ببرد.
• قوانین و مقررات سازمان بی اهمیت تلقی می شود؛ تبعیض در سازمان باعث بی قانونی می شود؛ اگر قوانین برای همه یکسان نباشد و اعمال نشود، استانداردهای سازمانی در سطح بالا رعایت نشده و در نتیجه بی قانونی و بی اهمیتی نسبت به قوانین در سازمان رواج پیدا می کند.
• هرج و مرج و آشفتگی به وجود می آید؛ وقتی میان کارمندان به دلایل مختلف فرق گذاشته می شود و به یک کارمند بیشتر از دیگر کارمندان بها داده می شود، در ساعات کاری کارمندان تفاوت قائل شود یا در پروژه های مختلف به افراد بر اساس توانایی هایشان بها داده نشود، هرج و مرج در محیط به وجود می آید.
• کیفیت و بهره وری کاهش پیدا می کند؛ تبعیض باعث می شود که کارمندان با دقت و توجه کافی به انجام تکالیف خود نپردازند و در نهایت نتوانند آن طور که باید اثربخشی و بهره روی لازم را داشته باشند؛ در نتیجه کیفیت کار آن ها کاهش پیدا می کند.

علت تبعیض در محل کار

بر اساس آنچه گفته شد، تبعیض در محل کار به دلایل متفاوتی رخ می دهد، برخی از دلایل آن عبارت اند از:

• جنسیت
• نژاد
• مذهب
• قومیت
• رنگ پوست
• دانش یا مهارت خاص
• ناتوانی یا معلولیت
• سن
• و..

راهکار مقابله با تبعیض در محیط کار

فکر نکنید که باید در مقابل تبعیض سکوت کنید و اگر دچار تبعیض شدید به منظور حفظ جایگاه خود نباید چیزی بگویید! تبعیض شما را دچار استرس می کند و برای مقابله با آن راهکارهایی وجود دارد:

#1 با رئیس یا کارفرمای خود صحبت کنید

رئیس شما باید متوجه تبعیض در سازمان شود و شما موظف هستید که به صورت واضح و شفاف در مورد تبعیض در سازمان با او صحبت کرده و موضوعات تبعیض آمیزی که باعث آزار و اذیت شما شده است را با او مطرح کنید.
اگرچه صحبت کردن با مدیر در این خصوص می تواند سخت باشد اما در نهایت آرامش و خونسردی مشکلات خود را مطرح کرده و برای یافتن راه حل تلاش کنید.

#2 با تبعیض و مشکل صریح و مستقیم برخورد کنید

اگر همکار یا مدیر رفتار نامناسب یا تبعیض آمیزی با شما دارد، صراحتا بیان کنید که رفتار او غلط است و باید رفتار خودش را اصلاح کند. وقتی دیگران را متوجه رفتار اشتباهشان می کنید، در برخوردهای بعدی تلاش می کنند که رفتار بهتری با شما داشته باشند و از تکرار مجدد آن رفتار اجتناب می کنند.

#3 رسما شکایت کنید

استفاده از روش های قانونی بهترین راهکار برای مقابله با تبعیض در محل کار است؛ اطلاعات کافی و مستند از تبعیض در محل کار جمع آوری کنید و یک گزارش کتبی بنویسید. همچنین می توانید از یک مشاور حقوقی در این زمینه کمک بگیرید و به صورت قانونی علیه تبعیض اقدام کنید.

#4 نه بگویید

تعارف نداشته باشید و خجالت را کنار بگذارید؛ اگر در یک موقعیت تبعیض آمیز قرار گرفتید، نه بگویید و فرد مقابل را از ادامه انجام کار یا رفتار غلط متوقف کنید. شما می توانید به صورت غیر مستقیم نه بگویید، مثلا بگویید وقت ندارم یا سرم برای انجام این پروژه شلوغ است.

#5 همه چیز را مستند کنید

در بیشتر مواقع تبعیض در سازمان به صورت نامحسوس و غیر مستقیم رخ می دهد و به مرور زمان اتفاق میوفتد؛ اگر هنوز مطمئن نیستید و در تفسیر رفتار فرد مقابل مشکل دارید، بررسی های بیشتری انجام دهید و سپس آن ها مستند کنید. مثلا اگر سرپرست شما رفتار تبعیض آمیزی با شما یا دیگر کارمندان دارد، اظهارات و نظرات او را یادداشت کرده و جایی مکتوب کنید.

#6 به دیگران اجازه دیدن شدن بدهید

فرصت های عادلانه برای دیده شدن دیگر افراد در سازمان در نظر بگیرید؛ بسیاری از کارمندان توانایی و شایستگی بسیاری دارند اما فرصت دیده شدن به آن ها داده نمی شود. بنابراین، برای همه کارمندان فرصت در نظر بگیرید.

#7 رفتار حرفه ای داشته باشید

چارچوب های رفتاری داشته باشید و به رئیس با دیگر کارمندان اجازه صمیمی شدن بیش از اندازه ندهید؛ صمیمیت زیاد در محیط کار می تواند روابط شما با دیگر همکاران را مختل کند. شما و همکارانتان عضو یک تیم هستید و باید برای موفقیت تیم خود تلاش کنید؛ صمیمیت بیش از اندازه می تواند عمر موفقیت های شما را کوتاه کند.

#8 بدانید چرا ترفیع گرفته اید

شاید رئیس شما بخواهد به شما ترفیع درجه بدهد یا مناصب بالاتری را برای شما در نظر بگیرد، پیش از پذیرفتن این موقعیت، بدانید که چرا در این موقعیت قرار گرفته اید و اصلا شایستگی این موقعیت را دارید یا خیر؟
بنابراین اگر موقعیت بر اساس توانمندی های شما نبودف بدانید مورد تبعیض قرار گرفته اید و باید از آن جلوگیری کنید.

#9 از قانون رسمی کار استفاده کنید

اگر تبعیض در محل کار شما وجود دارد و هیچ کاری برای از بین بردن آن انجام نمی شود، به قرارداد رسمی خود رجوع کنید و با استفاده از خط مشی های سازمان و قوانین رسمی کار در کشور، علیه تبعیض اقدام کنید.

#10 از افراد و سیستم های حمایت گر کمک بگیرید

اگر فردی در محل کار شما وجود دارد که رابطه خوبی با او دارید و او می تواند در جهت از بین بردن تبعیض اقداماتی انجام دهد، با او مشورت کنید و یا از دوستان و خانواده ی خود در این خصوص کمک بگیرید و با آن ها مشورت کنید.

اگر قربانی تبعیض شده‌اید، چه راهکارهایی می‌توانید اتخاذ کنید؟

پیش از هرچیز باید مطمئن شوید که مورد تبعیض قرار گرفته اید و علیه شما تبعیض صورت گرفته است؛ اگر فکر می کنید به هر دلیلی نادیده گرفته شده اید، با رئیس خود یک گفتگوی واضح (بدون دعوا) داشته باشید. در مورد چیزهایی که می خواهید به رئیس خود بگویید، خوب فکر کنید و در کمال آرامش صحبت های خود را مطرح کنید.

شما باید دلیل و چرایی اینکه چرا مورد تبعیض قرار گرفته اید را بدانید و به عنوان یک فرد حرفه ای اجازه ندهید که تبعیض بر عملکرد حرفه ای شما تاثیر بگذارد.
مثبت اندیشی را تمرین کنید و همکاران خود را بابت ناعدالتی صورت گرفته سرزنش نکنید، چرا که آن ها هم همانند شما مقصر نیستند.
با صبوری به دنبال بهبود شرایط و اوضاع باشید و سعی کنید تغییراتی را در نحوه عملکرد و رفتار دیگران نسبت به خود یا فردی که مورد تبعیض قرار گرفته است، ایجاد کنید.

تفاوت تبعیض و آزار و اذیت در محل کار

زمانی که با فرد در محل کار رفتار متفاوتی صورت می گیرد، تبعیض رخ داده است؛ در واقع تبعیض رفتاری ناعدلانه با یک فرد به دلیل ویژگی هایی که دارد، می باشد.
از دیگر سو، آزار و اذیت یک رفتار ناخوشایند و ناخواسته می باشد؛ آزار و اذیت می تواند روانی یا جسمانی یا جنسی باشد و فردی که مرتکب آزار و اذیت می شود، متخلف بوده و باید با او برخورد شود.

آزار و اذیت می تواند شامل توهین، تمسخر، شوخی های ناپسند، تحقیر، حمله فیزیکی، تهدید یا آزار جنسی باشد. اگر کارمند احساس خوبی نداشته باشد یا در محیط اذیت شود، آزار و اذیت غیر قانونی می باشد.

مثال هایی از تبعیض در محل کار

• مدیر سازمان به دلیل گذشته و رابطه خوبی که با یکی از کارمندان دارد، رفتار بهتری با او داشته و از خطاهای او چشم پوشی می کند.
• کارمند مرد به دلیل جنسیت خود علی رغم توانایی یکسان با یک کارمند زن، حقوق بیشتری دریافت می کند.
• کارمندی که سن زیادی ندارد، به دلیل جوان بودن ترفیع جایگاه نمی گیرد.
• نسبت فامیلی یک مدیر و کارمند باعث می شود که او وظایف شغلی کمتر ولی حقوق بالاتری داشته باشد.
• و...

راهکارهایی برای ترویج محیط کار سالم

جلوگیری از تبعیض در محل کار آسان نیست و می تواند کاری سخت و پر چالش باشد به خصوص اگر محل کار فعلی شما دارای فرهنگ ناسالم و عادات، طرز فکر و شیوه های قدیمی باشد اما تلاش برای از بین بردن تبعیض با ارزش است.
از نظر حقوقی و مالی، شکایت به دلیل تبعیض می تواند برای هر سازمانی یک کابوس باشد. فراتر از آن، تبعیض یک محیط کاری ناسالم ایجاد می کند که به نفع کسی نیست.
اگر محیط شما افرادی را که متفاوت فکر می کنند، عمل می کنند و متفاوت به نظر می رسند می ترساند و مورد تبعیض قرار می دهد، از مزایای رشد و پیشرفت در محل کار برخوردار نخواهید شد.

به همین دلیل به عنوان یک مدیر یا کارفرما به منظور ترویج یک محیط کار سالم و جو سازمانی مثبت نکاتی را در نظر بگیرید:

• به شیوه استخدام خود توجه کنید؛ صرف نظر از مسائل نژادی، عقیدتی یا قومیتی و متناسب با توانایی ها و شایستگی های افراد آن ها را استخدام کنید. تعهد سازمان خود را به استخدام فراگیر، بدون توجه به سابقه و ناتوانی، نژاد و مذهب در شرح شغل بیان کنید.
• از یک ناظر برای بررسی آنچه در سازمان اتفاق می افتد، کمک بگیرید و از او بخواهید بر نحوه عملکرد مدیران با کارمندان، پرداخت حقوق و دستمزد و غیره نظارت داشته باشد.
• به افراد لایق و توانمند پاداش دهید و برای آن ها ترفیع شغلی در نظر بگیرید؛ این کار انگیزه و اشتیاق کارمندان را برای کار کردن در سازمان بالا می برد.
• برای آموزش و یادگیری در سازمان سرمایه گذاری کنید؛ اصول کاری و حرفه ای را به کارمندان خود یاد دهید و کلاس هایی را برای افزایش مهارت آنان در نظر بگیرید. همچنین، برای توسعه فرهنگ سازمانی تلاش کنید و کارمندان را با مصادیق تبعیض آشنا کنید.

جمع بندی ای سنج

در این مقاله در مورد تبعیض در محل کار صحبت کردیم. متاسفانه تبعیض در محل کار رو به افزایش است و این روزها در سازمان های مختلفی به چشم می خورد. آگاهی از نشانه ها و انواع تبعیض و استفاده از برخی راهکارها می تواند از میزان تبعیض شغلی کم کند.

سوالات متداول