اختلال نافرمانی مقابله ای در کودکان چیست | علت و درمان

عوامل ایجاد اختلال نافرمانی مقابله ای کودکان

علت دقیق ODD یا همان اختلال نافرمانی مقابله ای ناشناخته است، اما محققان معتقدند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی، بیولوژیکی و محیطی در بروز آن نقش دارند. در این میان، دو نظریه اصلی برای چرایی ODD وجود دارد:

نظریه رشدی:

این نظریه بیان می‌کند که ODD ریشه در تلاش طبیعی کودکان برای استقلال و خودگردانی دارد. کودکان مبتلا به ODD ممکن است در تلاش باشند تا قدرت و کنترل خود را در دنیای اطرافشان اعمال کنند. آنها ممکن است با قوانین و اقتدار بزرگسالان مخالفت کنند، زیرا اینها را محدود کننده استقلال خود می‌دانند.

عوامل زیر می‌توانند در شکل‌گیری ODD از دیدگاه نظریه رشدی نقش داشته باشند:

• سبک فرزندپروری متناقض یا سهل‌انگارانه: والدینی که در اعمال نظم و انضباط قاطع و ثابت نیستند یا بیش از حد سهل‌انگار هستند، ممکن است به طور ناخواسته رفتارهای نافرمانی را در کودک خود تقویت کنند.
• عدم وجود الگوی رفتاری مناسب: کودکانی که والدین یا مراقبان آنها رفتارهای خصمانه و مقابله‌جویانه را نشان می‌دهند، ممکن است این رفتارها را تقلید کنند.
• تجربیات آسیب‌زا: کودکانی که مورد سوء استفاده یا غفلت قرار گرفته‌اند، ممکن است در تنظیم احساسات خود و ایجاد روابط سالم با دیگران مشکل داشته باشند. این مشکلات می‌توانند به نوبه خود به رفتارهای نافرمانی و مقابله‌جویانه منجر شوند.

نظریه یادگیری:

این نظریه بیان می‌کند که اختلال نافرمانی مقابله ای از طریق یادگیری و تقویت شکل می‌گیرد. کودکان مبتلا به ODD ممکن است یاد گرفته باشند که رفتارهای نافرمانی و خصمانه برای آنها توجه، قدرت یا اجتناب از چیز ناخوشایندی را به ارمغان می‌آورد.

عوامل زیر می‌توانند در شکل‌گیری ODD از دیدگاه نظریه یادگیری نقش داشته باشند:

• تقویت منفی: زمانی که کودک با رفتار نافرمانی به چیزی که می‌خواهد می‌رسد (مثلاً توجه، اجتناب از تنبیه)، این رفتار تقویت می‌شود و احتمالاً در آینده تکرار خواهد شد.
• تنبیه ناکارآمد: تنبیهی که قاطع، ثابت یا متناسب با رفتار نباشد، ممکن است به جای اینکه جلوی رفتار را بگیرد، آن را تشدید کند.
• فقدان الگوی رفتاری مثبت: کودکانی که الگوی رفتاری مثبتی برای نحوه تعامل با دیگران و حل تعارضات ندارند، ممکن است به رفتارهای نافرمانی و خصمانه متوسل شوند.

تشخیص اختلال نافرمانی مقابله ای (ODD) توسط یک متخصص بهداشت روان، مانند روانشناس یا روانپزشک انجام می شود. برای تشخیص ODD، متخصص موارد زیر را در نظر می گیرد:

• تاریخچه پزشکی و روانپزشکی کودک: این شامل پرسیدن در مورد علائم کودک، سابقه خانوادگی مشکلات سلامت روان و هر گونه مشکل پزشکی یا رشدی است که ممکن است کودک داشته باشد.
• ارزیابی رفتاری: این شامل مشاهده تعامل کودک با دیگران و تکمیل پرسشنامه هایی توسط والدین، معلمان و سایر مراقبان است.
• معاینه فیزیکی: برای رد هر گونه علت پزشکی احتمالی علائم کودک انجام می شود.

تست اختلال نافرمانی مقابله‌ای

تشخیص اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) معمولاً از طریق مصاحبه‌های بالینی و ارزیابی‌های روان‌شناختی انجام می‌شود. تست‌های استانداردی برای ارزیابی ODD وجود دارد که شامل پرسشنامه‌ها و مقیاس‌های رتبه‌بندی والدین، معلمان، و خود فرد می‌شود. این تست‌ها به شناسایی الگوهای رفتاری منفی مانند مخالفت با دستورات، بحث و جدل مکرر، و رفتارهای تحریک‌آمیز کمک می‌کنند. نتایج این ارزیابی‌ها معمولاً با معیارهای تشخیصی DSM-5 مقایسه می‌شوند تا تشخیص نهایی ODD تایید شود.

تفاوت اختلال سلوک و نافرمانی مقابله‌ای

اختلال سلوک (Conduct Disorder) و اختلال نافرمانی مقابله‌ای (Oppositional Defiant Disorder) هر دو از اختلالات رفتاری در کودکان و نوجوانان هستند، اما تفاوت‌های مهمی بین آن‌ها وجود دارد. اختلال سلوک با رفتارهای ضد اجتماعی و تخریبی مانند دروغ‌گویی مکرر، دزدی، خرابکاری و تجاوز به حقوق دیگران مشخص می‌شود. در مقابل، اختلال نافرمانی مقابله‌ای عمدتاً شامل الگوهای رفتاری منفی مانند مخالفت با دستورات، بحث و جدل مکرر با بزرگسالان، و رفتارهای تحریک‌آمیز است. این رفتارها معمولاً کمتر شدید هستند و به اقدامات خشن و ضد اجتماعی منجر نمی‌شوند.

برای درمان اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD)، والدین کودک یا خود فرد بزرگسال باید فوراً اقدام کنند، زیرا این اختلال می‌تواند منجر به انزوای اجتماعی، اضطراب، افسردگی و حتی بیماری‌های جسمی یا خودکشی شود. درمان ODD شامل مراجعه به درمانگر و استفاده از روش‌های مختلف درمانی است.

گروه درمانی

در گروه درمانی، بیماران با همدیگر روش‌های درست ارتباط و مهارت‌های اجتماعی را می‌آموزند. این روش بسیار مفید است زیرا افراد می‌توانند از تجربه‌های یکدیگر بیاموزند.

رفتار درمانی فردی

در رفتار درمانی فردی، درمانگر به فرد مهارت‌های حل مسئله، مدیریت عصبانیت، مهارت‌های ارتباطی و کنترل برانگیختگی را آموزش می‌دهد.

دارودرمانی اختلال نافرمانی

دارودرمانی به طور مستقیم ODD را درمان نمی‌کند، بلکه اثرات ناشی از آن را کاهش می‌دهد. معمولاً دارودرمانی به‌عنوان اولین گزینه توصیه نمی‌شود و بیشتر در ترکیب با سایر اختلالات روانی مانند ADHD، اضطراب یا افسردگی به کار می‌رود. در این موارد، داروهای محرک، ضدافسردگی و ضد روان‌پریشی ممکن است مورد استفاده قرار گیرند. نظارت دقیق پزشک روان‌پزشک بر درمان دارویی ضروری است، شامل ارزیابی دقیق، شروع با دوز پایین، پیگیری منظم و مدیریت عوارض جانبی.

خانواده درمانی

در خانواده درمانی، درمانگر کل خانواده را مورد بررسی قرار می‌دهد و با ایجاد تغییراتی در خانواده، به درمان فرد کمک می‌کند. خانواده‌ها با راه‌های حمایت از فرد بیمار و استراتژی‌های درمان آشنا می‌شوند.

رویکرد آدلر-گلاسر

رویکرد آدلر-گلاسر به ODD بر اصول روانشناسی آلفرد آدلر و تکنیک‌های واقعیت‌درمانی ویلیام گلاسر استوار است. این رویکردها بر عوامل اجتماعی و رفتاری تأکید دارند و به توانمندسازی افراد برای تغییر رفتارهایشان کمک می‌کنند.

رویکرد آدلر

• احساس تعلق و اهمیت: آدلر معتقد است که افراد نیاز به احساس تعلق و اهمیت دارند. کودکان مبتلا به ODD ممکن است این احساسات را نداشته باشند و رفتارهای نافرمانی را به‌عنوان راهی برای جلب توجه و احساس قدرت انجام دهند.
• هدف‌گرایی رفتار: رفتارها به‌طور هدفمند انجام می‌شوند. رفتارهای نافرمانی کودکان ممکن است تلاش‌هایی برای رسیدن به اهداف خاصی باشند.
  تشویق و انگیزه‌بخشی: تمرکز بر نقاط قوت و موفقیت‌ها می‌تواند به کودک کمک کند تا احساس ارزشمندی کند.

رویکرد گلاسر (واقعیت‌درمانی)

• انتخاب و مسئولیت‌پذیری: گلاسر معتقد است که افراد رفتارهای خود را انتخاب می‌کنند و باید مسئولیت آنها را بپذیرند.
• روابط و نیازها: تمرکز بر روابط انسانی و تلاش برای برآورده کردن نیازهای اساسی مانند عشق، تعلق، قدرت و آزادی.

مراحل درمانی در رویکرد آدلر-گلاسر

1. ایجاد رابطه اعتماد: بین درمانگر و کودک.
2. شناسایی و درک نیازها: تلاش برای برآورده کردن نیازهای اساسی کودک.
3. تعامل مثبت: آموزش والدین و مربیان به برقراری تعاملات مثبت.
4. تشویق و تقویت: تشویق کودک به رفتارهای مثبت.
5. حل مساله و برنامه‌ریزی: همکاری با کودک برای شناسایی مشکلات رفتاری و برنامه‌ریزی برای حل آنها.
6. مسئولیت‌پذیری و انتخاب: آموزش کودک به پذیرش مسئولیت رفتارهای خود.

این رویکرد ترکیبی از اصول آدلری و واقعیت‌درمانی می‌تواند به کودکان مبتلا به ODD کمک کند تا رفتارهایشان را بهبود بخشند و به سمت تعاملات اجتماعی و خانوادگی مثبت‌تر حرکت کنند. 

استراتژی‌های مدیریت اختلال نافرمانی در بزرگسالان

بزرگسالان مبتلا به ODD می‌توانند از استراتژی‌های زیر برای مدیریت اختلال استفاده کنند:

1. فعالیت‌های کاهش استرس: مانند ورزش.
2. پذیرش مسئولیت: قبول مسئولیت کارها و رفتارهای خود.
3. کاهش اضطراب: استفاده از تکنیک‌های تنفس عمیق برای کاهش عصبانی

کلام آخر

اختلال نافرمانی مقابله‌ای در کودکان یک چالش مهم رفتاری است که با مخالفت مکرر، بحث و جدل، و رفتارهای تحریک‌آمیز مشخص می‌شود.

علت‌های این اختلال می‌توانند ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و روان‌شناختی باشند. درمان مؤثر شامل روان‌درمانی، آموزش مهارت‌های والدینی و در موارد خاص، استفاده از دارو می‌باشد. مداخله زودهنگام و چندبعدی می‌تواند به بهبود رفتارهای کودک و کاهش تاثیرات منفی بر زندگی او کمک کند.