هیجان چیست؟

•  وقتی دوستم رو به شوخی هل دادم و افتاد زمین بدجوری احساس گناه داشتم... 
• وقتی فهمیدم رشته ی مورد علاقه ام رو توی دانشگاه قبول شدم، خیلی خوشحال شدم. 
• خیلی مضطربم... فکر کنم کنفرانسم رو خراب کنم.
•  تا فهمید من ماشین جدید خریدم خیلی بهم حسادت کرد؛ کاملا از صورتش مشخص بود.

بنظر شما کدام کلمات با یکدیگر یک ویژگی مشترک دارند؟ بگذارید باهم پیدا کنیم. احساس گناه، خوشحالی، مضطرب و حسادت.
اما فکر می‌کنید ویژگی مشترک این ۴ واژه چیست؟

هیجانات بخش مهمی از زندگی ما انسان هاست و در هنگام تصمیم گیری در زمینه های مختلف، این هیجانات هستند که بر تصمیم‌گیری ما تاثیرگذار هستند.

بنابراین افرادی که به هر دلیل، از دخالت هیجاناتشان در تصمیم‌گیری عاجزند، ضعیف تر از افراد معمولی عمل می‌کنند. به هر حال در ادامه براساس فهرست مطالب زیر به این موضوع می پردازیم:

هیجان به چه معناست؟

به زبان ساده، هیجان ها پاسخ هایی هستند که ما به تغییراتی که در اطرافمان اتفاق می افتد می دهیم. هیجان ها رفتار ما را فعال می کنند و بعد از آن نیز هدایت رفتار را بر عهده می‌گیرند.

زمانی که ما با موقعیتی رو به رو می‌شویم، آن را ارزیابی می‌کنیم و متناسب با آن هیجانی را ابراز می‌کنیم.

برای مثال اگر این ارزیابی ما از موقعیت، تهدید یا عدم قطعیت باشد، پاسخی که خواهیم داشت هیجان اضطراب خواهد بود و یا اگر موقعیت را به گونه ای تلقی کنیم که درحال پیشرفت و دست پیدا کردن به هدفمان هستیم، هیجان شادی را از خود نشان خواهیم داد.

تعریف هیجان در روانشناسی

روان شناسان هیجان یا Emotion را احساسات و واکنش های عاطفی تعریف می کنند؛ آمیگدال قسمتی در مغز است که مسئولیت پردازش احساسات را بر عهده دارد و پاسخ مناسب به هیجانات را ایجاد می کند.

مولفه های هیجان

هر هیجانی که ما تجربه می کنیم، چه مثبت باشد و چه منفی، دارای سه مولفه می باشد:

• مولفه شناختی؛ این مولفه در برگیرنده افکار، باور و انتظارات فرد از هیجان و نوع و شدت آن است. مثلا ممکن است یک نفر از حضور در یک موقعیت شاد شود ولی فرد دیگر آن موقعیت برایش کسل کننده باشد.
• مولفه فیزیولوژیکی؛ شامل هرگونه تغییرات جسمانی در بدن می باشد؛ مثلا زمانی که هیجان ترس را تجربه می کنیم، ضربان قلب ما افزایش پیدا می کند، عرق می کنیم و مردمک های چشم ما از حد معمول و طبیعی بازتر می شود.
• مولفه رفتاری؛ حالت و وضعیتی است که به وسیله آن هیجانی که تجربه می کنیم را ابراز می کنیم؛ مثلا حالت اندام ها، آوا و لحن صدا، جلوه های چهره برخی از مولفه های رفتاری به هنگام تجربه یک هیجان است.

انواع هیجان ها

هیجان ها به دو دسته تقسیم می شوند:

• هیجان مثبت؛ این هیجان شامل هیجاناتی مانند عشق، شادی، امید، آسایش خاطر و ... می‌شود. ابراز این هیجانات علاوه بر اینکه نشان دهنده ی این خواهد بود که فرد دوست دارد به دیگران عشق بورزد، باعث سرایت این هیجانات به اطرافیان هم می‌شود و درنتیجه ی ابراز این هیجانات روابط اجتماعی فرد برای طولانی مدت مستحکم خواهد ماند.
• هیجان منفی؛ این هیجان شامل خشم، اضطراب، گناه و... می‌شود و عدم کنترل بر این هیجانات می تواند تاثیرات مخربی بر عملکرد های مختلف انسان ها بگذارند.
• هیجانات اولیه؛ همان هیجاناتی هستند که ما بدو یادگیری قبلی و به صورت ناخودآگاه و آنی و در لحظه آن ها را تجربه می کنیم؛ هیجانات اولیه ذاتی بوده و همه افراد بدون آنکه آموزش ببینند آن را تجربه می کنند.
• هیجانات ثانویه؛ این هیجانات واکنش های ما نسبت به هیجانات اولیه هستند و در پی این هیجانات بروز پیدا می کنند. مثلا در پی احساس خشم و نفرت از یک فرد ممکن است حسادت به او را تجربه کنیم و حسادت یک هیجان ثانویه در نظر گرفته می شود.

هیجانات اصلی کدام است؟

از نظر پاول آکمن روانشناس مطرح، هیجانات پایه و اولیه عبارت اند از:

• شادی
• غم
• خشم
• ترس
• نفرت
• تعجب

هیجانات منفی کدام اند؟

• اضطراب
• افسردگی
• خشم
• حسادت
• احساس گناه
• ترس
• غم
• و...

مراحل رسیدن به هیجان

به طور کل از زمانی که با موقعیتی رو به رو می‌شویم تا متناسب با موقعیت هیجانی رو ابراز کنیم، لازم است تا ۶ مرحله را طی کنیم:

1.  اولین مرحله معنای شخصی است که به موقعیت می دهیم که اصطلاحا ارزیابی شناختی گفته می‌شود.
2. در مرحله ی بعد ما نسبت به معنایی که از موقعیت داریم، سلسله ایی از پاسخ ها را خواهیم داشت. به عبارت دیگر حال و هوایی احساسی را به لحاظ ذهنی تجربه خواهیم کرد. 
3. ما در مرحله ی سوم وادار می شویم تا دست به یک عمل بزنیم یا فکری در رابطه با موقعیت بکنیم.
4.  درنتیجه ی گذشتن از مراحل قبل، تغییراتی را درون بدن خود احساس خواهیم کرد. برای نمونه در اثر اضطرابی که داریم، ممکن است تپش قلب پیدا کنیم و دستانمان عرق کنند. 
5. مرحله ی پنجم ما حالاتی را در چهره ی خود نشان می دهیم. به عبارت دیگر، ماهیچه های صورتمان به شکل خاصی در می آیند.

برای نمونه وقتی شاد می شوید، لب هایتان به سمت بالا سوق می‌کند و یا زمانی که خشمگین می‌شوید، پیشانیتان چروک می‌شود. و بالاخره در مرحله‌ی آخر، ما نسبت به موقعیت واکنش نشان خواهیم داد.

نکته

هیجان ها معمولا زودگذر و موقت هستند و از میان صد ها هیجان هایی که یک فرد می تواند تجربه کند، می توان به خوشحالی، غمگینی، خشم، اضطراب، عشق، گناه، شرم و... اشاره کرد. 

هیجان (Emotion) یا خُلق (Mood)؟

بسیاری از مواقع پیش می‌آید که ما می‌گوییم "خلقم پائین است." یا برعکس می گوییم"فلانی خلقش بالاست" و یا بسیاری از مواقع می‌گوییم" فلانی خیلی مودی عمل می‌کند.

الان عصبانی است اما دو دقیقه بعد خوشحال است". اما آیا بین خلق و هیجان تفاوتی وجود ندارد؟ جواب ما خیر است.

بین هیجان و خلق تفاوت هایی وجود دارد که شامل موارد زیر می‌شود:

•  اولین و مهمترین تفاوت هیجان با خلق این است که علت در هیجان مشخص است. یعنی فردی یا موقعیتی موجب شده تا ما یک هیجانی را از خود بروز دهیم. 
• همانطور که قبلا اشاره کردیم، هیجان ها متشکل از 6 مرحله هستند اما حالات خلقی از چنین ویژگی برخوردار نیستند.برای مثال وقتی فردی دچار هیجان ناراحتی می شود، حالاتی در صورت، بدن و فکر ایجاد می‌شود اما این تغییرات چندان در حالت های خلقی دیده نمی‌شود و نهایتا حالاتی تنها در فکر و روان ایجاد می‌شود.
•  هیجان ها زود گذرند و معمولا در حدود چند دقیقه است. اما حالت های خلقی ماندگاری بیشتری دارد که می تواند چند ساعت و یا گاهاً چند روز باشد.
•  آخرین تفاوت بین هیجان و خلق تقسیم بندی بین آنهاست. هیجان ها به خشم، ناراحتی، شادی و ... تقسیم می‌شوند که در حالات خلقی چنین چیزی موجود نیست.

گزارش آماری

 پژوهش ها نشان داده اند که فراوانی این نوع هیجانات و عدم داشتن کنترل درست بر آنان، نارضایتی زوجین را افزایش می‌دهد و موجب بروز پدیده هایی مانند: طلاق، خشونت کلامی و جسمانی و ... می‌شود.

چرا وجود هیجان در زندگی مهم است؟

هیجانات و تجربه آن ها در زندگی مهم است و هرگز نباید تجربه هیجان را به تعویق انداخت یا سرکوب کرد؛ مهم است که هیجانات مختلف را چه هیجان مثبت و چه هیجان منفی در زندگی تجربه کنیم و برخی از دلایل مهم بودن تجربه هیجانات عبارت اند از:

• پاسخ های سریع؛ وقتی هیجانی را تجربه کنیم به دنبال آن پاسخ های سریع و خودکار از خود نشان می دهیم و فشار روانی را از خودمان کم می کنیم؛ مثلا وقتی ناراحت هستیم، گریه می کنیم و به اصطلاح سبک می شویم.
• تعامل با دیگران؛ ما انسان ها اجتماعی هستیم و برای حفظ بقا به تعامل با دیگران نیاز داریم، در نتیجه با تجربه هیجانات احساس خود را به دیگران منتقل می کنیم و در مورد موضوعات مختلف با آن ها تعامل کرده و ارتباط درستی میان ما و آن ها شکل می گیرد.
• سازگاری با محیط؛ هیجانات باعث می شوند که خودمان را با محیط وفق بدهیم و سازگاری بیشتری با محیط و دیگران داشته باشیم.
• تصمیم گیری بهتر؛ زمانی که هیجانات به صورت معقول و به اندازه تجربه شوند، به تصمیم گیری بهتر کمک می کنند.

چطور هیجان منفی خود را به نتیجه ایی مثبت تبدیل کنیم؟

البته لازم است تا خاطر نشان کنیم که هیجان های منفی تنها تاثیرات مخرب ندارند. برای مثال همه ی ما انسان ها در زندگی خشمگین خواهیم شد. اما اینکه چطور این خشم خود را کنترل کنیم تا از تاثیرات منفی آن در امان بمانیم امری بسیار مهم است.

بنابراین در ادامه به مرور گام هایی در جهت تبدیل هیجان منفی به نتیجه ایی مثبت خواهیم پرداخت:

• کمی فکر کنید که هیجانتان چه پیامی را با خود همراه دارد. همانطور که گفتیم تمامی هیجانات علتی دارند و درنتیجه ی آن پیامی را به دنبال خواهند داشت.برای مثال اگر شما درنتیجه ی خرید فروش کالا در کارتان ضرر کرده‌اید و خشمگین شده ایید، فکر کنید تا پیام خشم شما چیست.
  اگر پیام خشم شما این است که این ضرر در نتیجه ی بی دقتی به شرایط به وجود آمده است، از دفعات بعدی این بی دقتی را کنار بگذارید.
•  هیجان خود را بپذیرید و در مورد آن از خود سوال بپرسید و کنجکاو باشید. "چه کاری می توانید در مورد آن انجام دهید؟" و "چه چیزی از آن یاد گرفتید؟"، سوالاتی هستند که در مورد آن باید فکر کنید.
•  مواقعی را به خودتان یادآوری کنید که توانستید مشکلاتی را حل کنید و دنبال راه حل هایی برای حل مشکل کنونی خود بگردید و آن ها را یادداشت کنید.
•  از میان راه حل های موجود، بهترین را انتخاب کنید و کار خودتان را آغاز کنید.

اگر تمایل دارید تا با اختلال در تنظیم هیجان (بی نظمی عاطفی) آشنا شوید، به این مقاله مراجعه فرمایید.

تاثیر فرهنگ بر هیجان

به نظر شما فرهنگ می تواند بر هیجانات و تجربه آن تاثیر بگذارد؟! کمی فکر کنید!
اگر پاسخ این سوال را از ما می پرسید، باید بگوییم بله؛ فرهنگ تاثیر مستقیم و جدی بر شناخت، درک و تجربه هیجانات دارد؛ یک مثال ساده را در نظر بگیرید؛ مرد که گریه نمی کند! به نظر شما این تاثیر فرهنگ بر تجربه هیجانات نیست؟

استانداردهای فرهنگی باعث می شود که درک و تفسیر و ابراز افراد از هیجانات متفاوت باشد؛ مثلا ابراز یک هیجان در یک فرهنگ مطلوب اما در فرهنگ دیگر ناخوشایند است.

اما نکته جالب توجه اینجاست که تفسیر چهره و جلوه چهره ای هیجان در سراسر دنیا تقریبا یکسان و مشابه است؛ مثلا شادی و غم یا خشم و ترس در همه جای دنیا به یک صورت است.

بیشتر بخوانید

براساس مطالب فوق، پیشنهاد می گردد مقاله ای تحت عنوان «افسار هیجاناتتان را بدست بگیرید...!» را حتما مطالعه نمایید.

تفاوت مدیریت هیجان و سرکوب هیجان

روان شناسان تاکید بسیاری بر مدیریت هیجانات دارند و بر این باورند که مدیریت هیجان در زندگی امری مهم و ضروری تلقی می شود که هر فردی باید آن را بیاموزد.
هیجان چه مثبت باشد و چه منفی باید به اندازه تجربه شود و این مسئله نیاز به مهارت کنترل و مدیریت هیجان دارد.

منظور از سرکوب هیجان که نقطه مقابل مدیریت هیجان به معنای چگونگی برخورد با هیجانات است، بی توجهی و نادیده گرفتن هیجانات است.

اگر هیجانات سرکوب شوند مشکلات بسیاری را برای افراد به وجود خواهند آورند؛ مثلا سرکوب هیجان غم می تواند افسردگی در پی داشته باشد.

راهکارهای مدیریت هیجان

اگر بتوانیم هیجانات خود را بشناسیم به راحتی آن ها را مدیریت و کنترل می کنیم؛ برخی راهکارهای مدیریت هیجان عبارت اند از:

• شناخت درست هیجانات و درک آن ها
• ابراز هیجانات
• نوشتن احساسات و هیجانات برای درک بهتر و شناخت بهتر
• افزایش خود آگاهی
• دلسوزی و شفقت به خود
• کمک گرفتن از یک متخصص سلامت روان

جمع بندی ای سنج

در این مقاله سعی شد تا در مورد هیجان ها، نحوه ی بروز آنها، اهمیتشان و کنترل بر هیجانات منفی بحث کنیم. در آخر لازم است تا بگوییم که هیجانات منفی و عدم کنترل بر آن می‌تواند در مواجهه با رویداد های استرس زای زندگی (مانند از دست دادن شغل، تصادف، ارتقای شغلی و ...) موجب پدیدآمدن افسردگی شود.

اما اینگونه فرض می‌شود که اگر فرد هیجانات مثبتی را در مواجه با این رویداد ها داشته باشد، نه تنها دچار اختلالاتی مانند افسردگی نمی شود بلکه در مواجهه با این رویداد ها به خوبی عمل خواهد کرد.

در چه موقعیت هایی از خودتان هیجان نشان می دهید؟ و به چه میزان نسبت به این هیجاناتتان کنترل دارید؟  لطفا دیدگاه و نظرات خودتان را با ما به اشتراک بگذارید.

سوالات متداول