اختلال روان پریشی چیست | انواع، علائم و راه های درمان

اختلال روان پریشی (Psychotic Disorder)  تاثیرات بسیار مخربی بر روی سلامت روحی و روانی افراد می‌گذارد، این اختلال باعث ایجاد توهم و هذیان گویی خواهد شد، به همین دلیل مهم است از جزئیات اختلال روان پریشی، اطلاعات کاملی را داشته باشید.

در این نوشتار از مجله ای سنج، همه ابعاد اختلال روان پریشی را به صورت کامل، بررسی می‌کنیم.

اختلال روان پریشی چیست؟

روان‌پریشی حالتی است که در آن فرد ارتباطش با واقعیت را از دست می‌دهد. این امر می‌تواند منجر به توهم، هذیان، افکار آشفته و رفتار غیرعادی شود. روان‌پریشی یک اختلال مجزا نیست، بلکه مجموعه‌ای از علائم است که می‌تواند در تعدادی از بیماری‌های مختلف روانپزشکی، از جمله اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی، افسردگی شدید و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) رخ دهد.

تفاوت روان رنجوری و روان پریشی

• روان رنجوری: شامل اختلالاتی مانند اضطراب و افسردگی است که با آگاهی از واقعیت و عدم وجود توهم و هذیان مشخص می‌شود.
• روان پریشی: شامل از دست دادن تماس با واقعیت، توهمات و هذیان‌ها است و معمولاً شدیدتر از روان رنجوری است.

تفاوت روان‌پریشی با اسکیزوفرنی

روان‌پریشی یک حالت روانی است که شامل از دست دادن تماس با واقعیت می‌شود و می‌تواند علائمی مانند هذیان، توهم و افکار آشفته را شامل شود. این حالت می‌تواند بخشی از چندین اختلال روانی مختلف باشد.

اسکیزوفرنی یکی از اختلالات روانی است که روان‌پریشی یکی از علائم اصلی آن است. به بیان دیگر، اسکیزوفرنی یک نوع خاص از اختلال روان‌پریشی است که معمولاً با علائم مزمن و شدیدتری همراه است و ممکن است نیاز به درمان طولانی‌مدت داشته باشد.

در حالی که روان‌پریشی می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله مصرف مواد مخدر یا بیماری‌های دیگر نیز به وجود آید، اسکیزوفرنی یک تشخیص خاص با مجموعه‌ای از معیارهای بالینی مشخص است.

انواع روان پریشی

روان پریشی یک اصطلاح کلی برای توصیف حالتی است که در آن فرد ارتباطش با واقعیت را از دست می دهد. این امر می تواند منجر به توهم، هذیان، افکار آشفته و رفتار غیرعادی شود.

روان پریشی یک اختلال مجزا نیست، بلکه مجموعه ای از علائم است که می تواند در تعدادی از بیماری های مختلف روانپزشکی رخ دهد.

برخی از شایع ترین انواع روان پریشی عبارتند از:

1- اسکیزوفرنی: اسکیزوفرنی یک بیماری مزمن مغزی است که بر تفکر، احساس و رفتار فرد تأثیر می گذارد. افراد مبتلا به اسکیزوفرنی اغلب علائم مثبتی مانند توهم، هذیان، افکار آشفته و گفتار غیرمنظم را تجربه می کنند. آنها همچنین ممکن است علائم منفی مانند از دست دادن انگیزه، احساسات صاف و انزوای اجتماعی را تجربه کنند.

2- اختلال دوقطبی: اختلال دوقطبی یک بیماری خلقی است که باعث نوسانات شدید خلقی می شود. افراد مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است دوره هایی از خلق و خوی بسیار بالا (مانیا) و خلق و خوی بسیار پایین (افسردگی) را تجربه کنند.

برخی از افراد مبتلا به اختلال دوقطبی نیز ممکن است دوره هایی را تجربه کنند که هم علائم مانی و هم علائم افسردگی را داشته باشند (اختلال مختلط). افراد مبتلا به اختلال دوقطبی در طول دوره های مانیایی ممکن است علائم روان پریشی را نیز تجربه کنند.

3- افسردگی شدید: افسردگی شدید یک بیماری خلقی است که باعث غم و اندوه مداوم و شدید می شود. افراد مبتلا به افسردگی شدید ممکن است علائم دیگری مانند از دست دادن علاقه به فعالیت ها، خستگی، تغییرات اشتها، مشکلات خواب و مشکل در تمرکز را نیز تجربه کنند.

در برخی موارد، افراد مبتلا به افسردگی شدید ممکن است علائم روان پریشی مانند توهم یا هذیان را نیز تجربه کنند.

4- اختلال استرس پس از سانحه (PTSD): PTSD یک اختلال اضطرابی است که می تواند در افرادی ایجاد شود که یک رویداد تروماتیک را تجربه کرده یا شاهد آن بوده اند.

افراد مبتلا به PTSD ممکن است علائم بازآمیزی (مانند فلش بک یا کابوس ها)، اجتناب (مانند اجتناب از مکان ها یا افرادی که آنها را به یاد رویداد تروماتیک می اندازد)، بی حسی و علائم شناختی (مانند مشکل در تمرکز یا به خاطر آوردن چیزها) و تغییرات خلقی و رفتاری (مانند تحریک پذیری یا خشم) را تجربه کنند. در برخی موارد، افراد مبتلا به PTSD ممکن است علائم روان پریشی مانند توهم یا هذیان را نیز تجربه کنند.

5- سوء مصرف مواد: سوء مصرف مواد می تواند باعث ایجاد یا بدتر شدن علائم روان پریشی در برخی افراد شود. این امر به این دلیل است که مواد می توانند بر شیمی مغز تأثیر بگذارند و درک فرد از واقعیت را مختل کنند.

6- دمانس: دمانس یک اصطلاح کلی برای از دست دادن حافظه و سایر توانایی های ذهنی است که به قدری شدید است که در زندگی روزمره فرد اختلال ایجاد می کند. برخی از انواع دمانس، مانند بیماری آلزایمر، می توانند باعث ایجاد علائم روان پریشی مانند توهم یا هذیان شوند.

علائم روان پریشی

روان پریشی حالتی است که در آن فرد ارتباط خود را با واقعیت از دست می دهد. این امر می تواند منجر به توهم، هذیان، افکار آشفته و رفتار غیرعادی شود. روان پریشی یک اختلال مجزا نیست، بلکه مجموعه ای از علائم است که می تواند در تعدادی از بیماری های مختلف روانپزشکی رخ دهد.

برخی از شایع ترین علائم روان پریشی عبارتند از:

• توهم: دیدن، شنیدن، بوییدن، چشیدن یا احساس چیزهایی که وجود ندارند. توهمات می توانند بسیار واقعی و زنده به نظر برسند و فرد مبتلا ممکن است متقاعد شود که آنها واقعی هستند.
• هذیان: باور به چیزهایی که درست نیستند، حتی زمانی که بر خلاف شواهد باشد. هذیان ها می توانند عجیب و غریب یا غیرمنطقی به نظر برسند، اما فرد مبتلا به آنها اعتقادات واقعی خود را باور دارد.
• افکار آشفته: داشتن مشکل در تمرکز یا پیگیری افکار، یا پریدن از یک موضوع به موضوع دیگر. افکار آشفته می تواند صحبت یا درک فرد را برای دیگران دشوار کند.
• اختلال در قضاوت: تصمیمات ضعیف یا غیرمنطقی گرفتن. اختلال در قضاوت می تواند منجر به رفتارهای خطرناک یا مضر شود.
• اختلال در حافظه: مشکل در به خاطر آوردن چیزها یا ایجاد خاطرات جدید. اختلال حافظه می تواند برای فرد مبتلا به روان پریشی دشوار کند تا زندگی روزمره خود را دنبال کند.
• اختلال در گفتار: صحبت کردن نامنظم یا بدون معنی. اختلال در گفتار می تواند درک فرد را برای دیگران دشوار کند.
• اختلال در خلق و خو: تغییرات ناگهانی یا شدید خلق و خو. اختلالات خلقی می تواند از شادی یا هیجان شدید تا غم یا خشم شدید متغیر باشد.
• کاتاتونیا: بی تحرکی یا کم تحرکی، سفتی عضلانی یا مقاومت در برابر حرکت. کاتاتونیا یک علامت شدید روان پریشی است که نیاز به مراقبت پزشکی فوری دارد.
• انزوای اجتماعی: از دست دادن علاقه به فعالیت های اجتماعی یا کناره گیری از دیگران. انزوای اجتماعی می تواند منجر به تنهایی و افسردگی شود.

مهم است که توجه داشته باشید که همه افراد مبتلا به روان پریشی همه این علائم را تجربه نمی کنند. برخی از افراد ممکن است فقط چند علامت داشته باشند، در حالی که برخی دیگر ممکن است علائم شدیدتری را تجربه کنند. شدت علائم نیز می تواند در طول زمان متفاوت باشد.

دلایل اصلی روان پریشی

علت دقیق روان پریشی ناشناخته است، اما احتمالاً ترکیبی از عوامل ژنتیکی، بیولوژیکی و محیطی در بروز آن نقش دارند. در اینجا به برخی از مهم ترین دلایل اشاره می کنیم:

• ژنتیک: تحقیقات نشان داده است که روان پریشی در خانواده ها شایع تر است، بنابراین اگر یکی از اعضای خانواده شما به این اختلال مبتلا باشد، شما نیز در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به آن قرار دارید. با این حال، داشتن سابقه خانوادگی به معنای بیماری قطعی نیست و بسیاری از افراد با سابقه خانوادگی روان پریشی به این اختلال مبتلا نمی شوند.
• عدم تعادل شیمیایی مغز: برخی تحقیقات نشان داده اند که عدم تعادل در مواد شیمیایی خاصی در مغز، مانند دوپامین و گلوتامات، می تواند در بروز روان پریشی نقش داشته باشد. دوپامین یک انتقال دهنده عصبی است که در حرکت، خلق و خو و پاداش نقش دارد. گلوتامات نیز یک انتقال دهنده عصبی است که در تفکر، یادگیری و حافظه نقش دارد. اختلال در این انتقال دهنده های عصبی می تواند منجر به توهم، هذیان و سایر علائم روان پریشی شود.
• ساختار غیرطبیعی مغز: برخی مطالعات نشان داده اند که افراد مبتلا به روان پریشی ممکن است تغییراتی در ساختار مغز خود، مانند بزرگ شدن بطن ها یا کاهش حجم ماده خاکستری، داشته باشند. این تغییرات ممکن است ناشی از عوامل ژنتیکی، عفونت ها یا آسیب های مغزی باشد.
• عوامل محیطی: برخی عوامل محیطی، مانند قرار گرفتن در معرض سموم یا سوء استفاده دوران کودکی، ممکن است خطر ابتلا به روان پریشی را افزایش دهند. به عنوان مثال، قرار گرفتن در معرض سموم خاصی در دوران بارداری یا زایمان می تواند خطر ابتلا به اسکیزوفرنی را در کودک افزایش دهد. سوء استفاده دوران کودکی نیز با افزایش خطر ابتلا به روان پریشی در بزرگسالی مرتبط است.
• سوء مصرف مواد: مصرف برخی مواد، مانند آمفتامین ها و کوکائین، می تواند خطر ابتلا به روان پریشی را افزایش دهد یا علائم را در افراد مبتلا به این اختلال بدتر کند. این مواد می توانند فعالیت مواد شیمیایی مغز را مختل کنند و منجر به توهم، هذیان و سایر علائم روان پریشی شوند.

عوارض روان پریشی

روان پریشی می‌تواند به مشکلات متعددی منجر شود، از جمله:

• تداخل در عملکرد اجتماعی و شغلی: افراد ممکن است در حفظ شغل یا روابط اجتماعی مشکل داشته باشند.
• خطر آسیب به خود یا دیگران: به دلیل افکار یا باورهای نادرست، ممکن است خطراتی ایجاد شود.
• مشکلات مربوط به سلامت جسمی: به دلیل نادیده گرفتن نیازهای جسمی و بهداشتی.
• افسردگی و اضطراب: این مشکلات می‌توانند به اختلالات دیگر روانی منجر شوند.

نحوه تشخیص اختلال روان پریشی

تشخیص روان پریشی شامل ارزیابی توسط یک متخصص بهداشت روان، مانند روانپزشک یا روانشناس، است. این فرآیند معمولاً شامل مراحل زیر است:

• مصاحبه: پزشک یا روانشناس با شما در مورد علائمتان، سابقه پزشکی و سابقه خانوادگیتان صحبت خواهد کرد. آنها همچنین ممکن است سوالاتی در مورد عملکرد شما در محل کار، مدرسه یا در خانه از شما بپرسند.
• معاینه فیزیکی: پزشک شما ممکن است یک معاینه فیزیکی انجام دهد تا هرگونه بیماری پزشکی که ممکن است باعث علائم شما شود را رد کند.
• ارزیابی های روانشناختی: پزشک یا روانشناس شما ممکن است تعدادی آزمایش روانشناختی را برای ارزیابی تفکر، خلق و خو و توانایی های شناختی شما انجام دهد.
• آزمایشات تصویربرداری: در برخی موارد، پزشک شما ممکن است آزمایشات تصویربرداری مانند MRI یا CT اسکن را برای بررسی وجود هرگونه ناهنجاری در مغز که ممکن است با علائم شما مرتبط باشد، تجویز کند.

تشخیص روان پریشی بر اساس ترکیبی از عوامل از جمله گزارش های شما در مورد علائمتان، یافته های معاینه فیزیکی شما، نتایج ارزیابی های روانشناختی شما و هرگونه آزمایش تصویربرداری انجام شده است.

روش های درمان روان پریشی

درمان روان پریشی به طور معمول شامل ترکیبی از دارو و روان‌درمانی است.

داروها که معمولاً برای درمان روان پریشی استفاده می‌شوند. داروهای ضد روان پریشی عبارتند از:

• آنتی‌سایکوتیک‌ها: این داروها می‌توانند به کاهش توهم، هذیان و سایر علائم روان پریشی کمک کنند. آنتی‌سایکوتیک‌ها را می‌توان به صورت خوراکی یا تزریقی مصرف کرد. انواع مختلفی از آنتی‌سایکوتیک‌ها وجود دارد و پزشک شما می‌تواند بهترین نوع را برای شما تجویز کند.
• داروهای تثبیت‌کننده خلق و خو: این داروها می‌توانند به جلوگیری از نوسانات خلقی در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی کمک کنند. داروهای تثبیت‌کننده خلق و خو ممکن است به تنهایی یا با آنتی‌سایکوتیک‌ها تجویز شوند.
• داروهای ضدافسردگی: این داروها می‌توانند به بهبود خلق و خو و کاهش علائم افسردگی کمک کنند. در برخی موارد، از داروهای ضدافسردگی می توان برای درمان علائم روان پریشی نیز استفاده کرد.

انواع روان‌درمانی که می‌توانند برای درمان روان پریشی مفید باشند عبارتند از:

• رفتار درمانی شناختی (CBT): این نوع درمان به افراد مبتلا به روان پریشی کمک می‌کند تا افکار و باورهای منفی خود را شناسایی و تغییر دهند. CBT همچنین می تواند به افراد مبتلا به روان پریشی یاد بدهد که چگونه با استرس و مقابله کنند.
• درمان حمایتی: این نوع درمان حمایت و تشویق را برای افراد مبتلا به روان پریشی فراهم می کند. درمان حمایتی می تواند به افراد مبتلا به روان پریشی کمک کند تا بیماری خود را مدیریت کنند و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند.
• خانواده درمانی: این نوع درمان به اعضای خانواده افراد مبتلا به روان پریشی آموزش می دهد که چگونه از عزیز خود حمایت کنند. خانواده درمانی همچنین می تواند به کاهش تنش و درگیری در خانواده ها کمک کند.

درمان خانگی روان‌پریشی

درمان خانگی برای روان‌پریشی نمی‌تواند جایگزین درمان‌های پزشکی و تخصصی شود، اما برخی از اقدامات می‌توانند به بهبود وضعیت فرد کمک کنند. این اقدامات شامل ایجاد محیط آرام و حمایت‌کننده، مصرف غذاهای سالم، خواب کافی، تمرینات تنفسی و مدیتیشن، و تشویق به انجام فعالیت‌های فیزیکی ملایم است.

همچنین، داشتن یک شبکه حمایتی قوی از دوستان و خانواده می‌تواند تأثیر مثبتی بر روند بهبود داشته باشد. با این حال، مهم است که هرگز بدون مشورت با یک متخصص، درمان‌های خانگی را به عنوان جایگزین درمان‌های تخصصی در نظر نگیرید.

درمان روان‌پریشی با طب سنتی

طب سنتی می‌تواند به عنوان یک مکمل در کنار درمان‌های پزشکی برای روان‌پریشی مورد استفاده قرار گیرد. برخی از روش‌های طب سنتی که ممکن است مفید باشند شامل استفاده از گیاهان دارویی مانند: زعفران و اسطوخودوس برای کاهش اضطراب و بهبود خواب و همچنین روش‌های آرام‌سازی مانند طب سوزنی است.

با این حال، مهم است که هرگونه استفاده از طب سنتی تحت نظر یک متخصص انجام شود و با درمان‌های پزشکی تداخل نداشته باشد.

چگونه می توان از اختلال روان پریشی جلوگیری کرد؟

پیشگیری شامل موارد زیر است:

• مدیریت استرس: تکنیک‌های آرامش‌بخش و مدیریت استرس می‌توانند مفید باشند.
• پرهیز از مصرف مواد مخدر: مواد مخدر می‌توانند خطر بروز روان پریشی را افزایش دهند.
• درمان زودهنگام: شناسایی و درمان زودهنگام علائم می‌تواند از پیشرفت اختلال جلوگیری کند.
• حمایت اجتماعی: داشتن شبکه حمایتی قوی از خانواده و دوستان کمک کننده است.

 سخن نهایی

اختلال روان‌ پریشی با تأثیرات گسترده‌ای بر زندگی فرد مبتلا و اطرافیانش همراه است. این اختلال می‌تواند باعث مشکلات جدی در عملکرد روزمره و روابط اجتماعی شود.

با این حال، با تشخیص به‌موقع و درمان‌های مناسب، از جمله: داروها و روان‌درمانی، می‌توان کیفیت زندگی این افراد را بهبود بخشید و آنها را به مسیر بهبودی هدایت کرد. حمایت خانواده و جامعه نیز نقش مهمی در فرآیند درمان و بازگشت به زندگی عادی دارد.

سوالات متداول