اختلال فوبی خاص در DSM-5

اختلال فوبی خاص، نوعی اختلال روانشناسی از زیر شاخه های اختلالات اضطرابی است که در این مقاله قصد داریم به طور کامل بر اساس راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی ویراست پنجم DSM-5 به آن بپردازیم. مطالب این بخش را می توانید از طریق فهرست زیر مشاهده نمایید.

اختلال فوبی خاص یک بیماری از شاخه ی اختلالات اضطرابی است که در آن فرد بیش از حد دارای اضطراب بوده و در موقعیت های استرس زا، به طور غیر معمول و غیر منطقی دارای اضطراب است. این افراد دارای باورهای فوبیک زیادی هستند که باعث شده آن باورها، ترس این افراد را کنترل کند. ترس در این اختلال خود را به شکل وحشت زدگی نمایان می کند.

 ترس یا اضطراب محسوس در مورد موضوع یا موقعیتی خاص (مثل پرواز کردن، ارتفاعات،حیوانات، تزریق شدن، دیدن خون).

توجه

در کودکان، این ترس یا اضطراب ممکن است با گریه، قشقرق ها، میخکوب شدن، یا چسبیدن ابراز شود.

موضوع یا موقعیت فوبیک تقریبا همیشه ترس یا اضطراب فوری را تحریک می کند.

از موضوع یا موقعیت فوبیک به طور فعال با ترس یا اضطراب شدید اجتناب می شود.

این ترس یا اضطراب با ایجاد خطر واقعی توسط موضوع یا موقعیت خاص و زمینه اجتماعی فرهنگی تناسب ندارد.

این ترس، اضطراب، یا اجتناب مداوم است، معمولا ۶ ماه یا بیشتر ادامه می یابد.

این ترس، اضطراب، یا اجتناب ناراحتی یا اختلال قابل ملاحظه بالینی در عملکرد اجتماعی یا زمینه های مهم دیگر عملکرد ایجاد می کند.

این اختلال با نشانه های اختلال روانی دیگر، از جمله ترس، اضطراب، و اجتناب از موقعیت های مرتبط با نشانه های شبه وحشت زدگی یا نشانه های ناتوان کننده دیگر (مثلا در آگورافوبی)؛ موضوعات یا موقعیت های مرتبط با وسواس های فکری (مثلا در اختلال وسواس فکری- عملی)؛ یادآورهای وقایع آسیب زا (مثلا در اختلال استرس پس از آسیب)؛ جدایی از خانه یا اشخاص دلبسته (مثلا در اختلال اضطراب جدایی)؛ یا موقعیت های اجتماعی (مثلا در اختلال اضطراب اجتماعی) بهتر توجیه نمی شود.

ویژگی اصلی این اختلال این است که ترس یا اضطراب به وجود موقعیت یا موضوع خاص محدود است. (ملاک الف)، که می تواند محرک فوبیک نامیده شود. طبقات موقعیت ها با موضوعات ترسناک، به صورت شاخص ها تأمین شده اند. افراد زیادی از موضوعات یا موقعیت های بیش از یک طبقه، یا محرک فوبیک می ترسند. برای تشخیص فوبی خاص، پاسخ باید با ترس های طبیعی و گذرا که معمولا در جمعیت روی می دهند، متفاوت باشد.

برای برآورده کردن ملاک های تشخیصی، ترس یا اضطراب باید شدید باشد (یعنی، «محسوس») (ملاک الف).مقدار ترسی که تجربه می شود ممکن است در اثر مجاورت با موضوع یا موقعیت ترسناک تفاوت داشته باشد و امکان دارد هنگام انتظار این موضوع یا موقعیت یا وجود واقعی آن، روی دهد. همچنین، این ترس یا اضطراب می تواند شکل نشانه کامل یا محدود حمله وحشت زدگی به خود بگیرد (یعنی، حمله وحشتزدگی مورد انتظار).

ویژگی دیگر فوبی های خاص این است که ترس یا اضطراب تقریبا هر بار که فرد با محرک فوبیک تماس برقرار می کند برانگیخته می شود (ملاک ب). بنابراین، فردی که فقط گاهی هنگام مواجه شدن با موقعیت یا موضوع فوبیک مضطرب می شود (مثلا از هر پنج بار پرواز با هواپیما فقط یک بار مضطرب می شود) مبتلا به فوبی خاص تشخیص داده نخواهد شد.

با این حال، میزان ترس یا اضطرابابراز شده می تواند (از اضطراب انتظاری تا حمله وحشت زدگی کامل) در مواقع مختلف روبرو شدن با موضوع یا موقعیت فوبیک تفاوت داشته باشد، که علت آن عوامل موقعیتی گوناگون مثل حضور دیگران، مدت مواجهه و عناصر تهدید کننده دیگری چون آشفتگی در پرواز برای افرادی است که از پرواز می ترسند. کودکان و بزرگسالان اغلب ترس و اضطراب را به صورت متفاوتی ابراز می کنند. همچنین، ترس یا اضطراب به محض اینکه فرد با موضوع یا موقعیت فوبیک رو به رو می شود، روی می دهد (یعنی، بلافاصله و نه تاخیری).

فرد به طور فعال از موقعیت اجتناب می کند، یا اگر نتواند یا تصمیم بگیرد از آن اجتناب نکند، این موقعیت یا موضوع، ترس یا اضطراب شدیدی را برانگیخته می کند (ملاک ج). اجتناب فعال یعنی اینکه فرد عمدا به صورتی رفتار می کند که برای جلوگیری یا به حداقل رساندن تماس با موضوعات یا موقعیت های فوبیک ترتیب یافته اند (مثلا برای رفت و آمد به محل کار، به به خاطر ترس از ارتفاعات، از تونل ها به جای پل ها استفاده می کند؛ به خاطر ترس از عنکبوت ها، از وارد شدن به اتاق تاریک اجتناب می کند؛ از پذیرفتن کار در محلی که محرک فوبیک زیادتر است، خودداری می کند)، اما گاهی کمتر واضح هستند (مثلا فردی که از خون می ترسد، از مراجعه به دکتر خودداری می کند، اما گاهی کمتر واضح هستند (مثلا فردی که از مارها می ترسد از نگاه کردن به تصاویری که شبیه شکل مار هست خودداری می کند).

خیلی از افراد مبتلا به فوبی های خاص سالها رنج کشیده و شرایط زندگی خود را به گونه ای تغییر داده اند تا در حد امکان از موضوع یا موقعیت فوبیک اجتناب کنند (مثلا فردی که مبتلا به فوبی خاص تشخیص داده شده است، به محل سکونت در منطقه ای نقل مکان می کند که عاری از حیوان خاصی باشد که از آن می ترسد).

بنابراین، آنها دیگر در زندگی روزمره خود، دچار ترس یا اضطراب نمی شوند. در چنین مواردی، رفتارهای اجتنابی یا امتناع از پرداختن به فعالیت هایی که مستلزم مواجهه با موضوع یا موقعیت فوبیک هستند (مثل خودداری مکرر از پذیرفتن پیشنهادها برای سفر کاری به علت ترس از پرواز) ممکن است برای تأیید کردن این تشخیص، در غیاب اضطراب یا وحشت زدگی آشکار، مفید باشند.

این ترس یا اضطراب با خطر واقعی که موضوع یا موقعیت ایجاد می کند، بی تناسب است، یا شدیدتر از آن است که ضروری فرض شده (ملاک د). گرچه افراد مبتلا به فوبی خاص اغلب تشخیص می دهند که واکنش های آنها نامناسب هستند، اما میزان خطر در موقعیت های ترسناک خود را بیش از حد برآورد می کنند و بنابراین، قضاوت بی تناسب بودن توسط متخصص بالینی صورت می گیرد. موقعیت اجتماعی- فرهنگی فرد نیز باید در نظر گرفته شود. برای مثال، ترس از تاریکی می تواند در زمینه خشونت جاری معقول باشد، و ترس از حشرات در محیط هایی که حشرات در رژیم غذایی مصرف می شوند، می تواند نامناسب تر باشد.

این ترس، اضطراب، یا اجتناب مداوم است، معمولا ۶ ماه یا بیشتر ادامه می یابد (ملاک ه)، که به متمایز کردن این اختلال از ترس های موقتی که در جمعیت، مخصوصا در بین کودکان رایج هستند، کمک می کند. با این حال، از ملاک مدت باید به عنوان رهنمود کلی استفاده کرد و درجاتی از انعطاف پذیری در نظر گرفته شود.

فوبی خاص باید ناراحتی یا اختلال قابل ملاحظه بالینی در عملکرد اجتماعی، شغلی، یا زمینه های مهم دیگر عملکرد ایجاد کند تا این اختلال تشخیص داده شود (ملاک و).

شیوع اختلال فوبی خاص

در ایالات متحده، شیوع ۱۲ ماهه در جامعه برای فوبی خاص، تقریبا ۷ تا ۹ درصد برآورد شده است. میزان شیوع در کشورهای اروپایی عمدتا شبیه ایالات متحده است (در حدود ۶ درصد)، اما این میزان در کشورهای آسیایی، آفریقایی و آمریکای لاتین به طور کلی پایین تر است ( تا ۴ درصد).

میزان شیوع در کودکان تقریبا ۵ درصد و در افراد ۱۳ تا ۱۷ ساله تقریبا ۱۶ درصد است. میزان شیوع در افراد مسن تر پایین تر است (در حدود ۳ تا ۵ درصد)، که احتمالا کاهش شدت به سطح زیر بالینی را منعکس می کند. زنان غالبا بیشتر از مردان به این اختلال مبتلا می شوند، به نسبت تقریبا 2:1، هرچند میزان ها بین محرک های فوبیک مختلف، تفاوت دارند. یعنی، فوبی های خاص حیوان، محیط طبیعی و موقعیتی عمدتا توسط زنان تجربه می شوند، در حالی که فوبی خون- تزریق- جراحت تقریبا به طور برابر توسط هر دو جنسیت تجربه می شود.

 

معرفی تست اضطراب کتل

به منظور سنجش علائم اضطراب می توانید به تست تست اضطراب کتل با تفسیر کامل و نتیجه آنلاین مراجعه کنید.

تست اضطراب کتل

گاهی فوبی خاص بعد از واقعه ای آسیب زا (مثل مورد حمله حیوان قرار گرفتن یا گرفتار شدن در آسانسور)، مشاهده دیگران که دستخوش واقعه ای آسیب زا می شوند (مثل دیدن فردی که در حال غرق شدن است)، حمله وحشت زدگی غیر منتظره در موقعیتی که فرد از آن می ترسد (مثل حمله وحشت زدگی غیر منتظره در حالی که فرد مترو سوار شده است)، یا انتقال اطلاعاتی (مثل پوشش گسترده رسانه ای در مورد سقوط هواپیما) ایجاد می شود. با این حال، خیلی از افراد مبتلا به فوبی خاص نمی توانند دلیل خاص شروع فوبی های خود را به یاد آورند. فوبی خاص معمولا در سال های اوایل کودکی ایجاد می شود، به طوری که اکثر موارد قبل از ۱۰ سالگی ایجاد می شوند. متوسط سن به هنگام شروع بین ۷ تا ۱۱ سالگی با میانگین تقریبا ۱۰ سالگی است. فوبی های خاص موقعیتی در مقایسه با فوبی های خاص محیط طبیعی، حیوان، یا خون- تزريق- جراحت، در سن بالاتری شروع می شوند. فوبی های خاصی که در کودکی و نوجوانی ایجاد می شوند در طول این دوره احتمالا افزایش و کاهش می یابند. اما فوبی هایی که تا بزرگسالی ادامه می یابند، بعید است که در اکثر افراد بهبود یابند.

وقتی فوبی خاص در کودکان تشخیص داده می شود، دو نکته باید در نظر گرفته شود.

  کودکان خردسال ممکن است ترس و اضطراب خود را با گریه، قشقرق، میخکوب شدن، یا چسبیدن نشان دهند.

کودکان خردسال معمولا نمی توانند مفهوم اجتناب را بفهمند. بنابراین، متخصص بالینی باید اطلاعات بیشتر را از والدین، معلمان، و دیگران که کودک را خوب می شناسند، گردآوری کنند. ترس های بیش از حد در کودکان خردسال کاملا متداول هستند، اما معمولا موقتی بوده و فقط اندکی مختل کننده اند و بنابراین، از لحاظ رشدی مناسب محسوب می شوند. در این گونه موارد تشخیص فوبی خاص داده نخواهد شد. هنگام در نظر گرفتن تشخیص فوبی خاص در کودک، ارزیابی کردن میزان اختلال و مدت ترس، اضطراب، یا اجتناب و اینکه آیا برای مرحله رشدى خاص کودک عادی است یا نه، اهمیت دارد.

گرچه شیوع فوبی خاص در جمعیت های مسن پایین تر است، اما یکی از اختلالاتی است که عموما در اواخر عمر تجربه می شود. هنگام تشخیص دادن فوبی خاص در جمعیت های مسن، چند موضوع باید در نظر گرفته شود.

افراد مسن به احتمال بیشتری به فوبی های خاص محیط طبیعی و فوبی های زمین خوردن مبتلا هستند.

فوبی خاص (مانند تمام اختلالات اضطرابی) گرایش دارد که در افراد مسن همراه با مشکلات جسمانی، از جمله بیماری قلبی و بیماری مزمن انسداد ریوی روی دهد.

افراد مسن به احتمال بیشتری نشانه های اضطراب را به بیماری های جسمانی نسبت می دهند.

افراد مسن به احتمال بیشتری اضطراب را به شیوۀ نامتعارف آشکار می سازند (مثلا هر دو نشانه اضطراب و افسردگی را شامل می شود) و بنابراین، به احتمال بیشتری تشخیص اختلال اضطراب نامشخص موجه می شود. علاوه بر این، وجود فوبی خاص در افراد مسن با کاهش کیفیت زندگی ارتباط دارد و ممکن است عامل خطری برای اختلال عصبی- شناختی عمده باشد.

گرچه اغلب فوبی های خاص در کودکی و نوجوانی ایجاد می شوند، اما احتمال ایجاد فوبی خاص در هر سنی، اغلب در نتیجه تجربیاتی که آسیب زا هستند، وجود دارد. برای مثال، فوبی های خفگی تقریبا همیشه بعد از واقعه نزدیک به خفگی در هر سنی روی می دهد.

خلق و خویی

عوامل خطر خلق و خویی برای فوبی خاص، مانند حالت عاطفی منفی (روان رنجورخویی) یا بازداری رفتاری، عوامل خطر برای اختلالات اضطرابی دیگر نیز هستند.

محیطی

عوامل خطر محیطی برای فوبی های خاص، مانند محافظت بیش از حد والدین، از دست دادن والد و جدایی و بهره کشی جنسی و جسمی، اختلالات اضطرابی دیگر را نیز پیش بینی می کنند، همانگونه که قبلا اشاره شد، رویارویی های منفی و آسیب زا با موضوع یا موقعیتی ترسناک گاهی (نه همیشه) قبل از ایجاد فوبی خاص واقع می شوند.

ژنتیکی و فیزیولوژیکی

 امکان دارد نسبت به طبقه خاصی از فوبی خاص، آسیب پذیری ژنتیکی وجود داشته باشد (برای مثال، فردی که خویشاوند درجه اول مبتلا به فوبی خاص حیوان دارد، به طور قابل ملاحظه ای بیشتر از طبقه دیگر فوبی احتمال دارد که همین فوبی را داشته باشد). افراد مبتلا به فوبی خون- تزريق- جراحت آمادگی منحصر به فردی برای غش کردن در حضور محرک فوبیک دارند.

موضوعات تشخیصی مرتبط با فرهنگ

در ایالات متحده، آسیایی ها و آمریکای لاتینی ها، از میزان بسیار پایین تر فوبی خاص در مقایسه با سفید پوستان غير لاتینی، آمریکایی های آفریقایی تبار و سرخپوستان آمریکا خبر می دهند. برخی کشورهای خارج از آمریکا، مخصوصا کشورهای آسیایی و آفریقایی، علاوه بر اینکه میزان شیوع پایین تر فوبی خاص دارند، محتوای فوبی، سن شروع و نسبت جنسیتی متفاوتی را نیز نشان می دهند.

خطر خودکشی

افراد مبتلا به فوبی خاص ۶۰ درصد بیشتر از افراد بدون این تشخیص احتمال دارد که دست به خودکشی بزنند. با این حال، احتمال دارد که این میزان بالا عمدتا ناشی از همزمانی با اختلالات شخصیت و اختلالات اضطرابی دیگر باشد.

پیامدهای کارکردی فوبی خاص

افراد مبتلا به فوبی خاص، مانند افراد مبتلا به اختلالات اضطرابی دیگر و اختلالات مصرف الکل و مواد، الگوهای مشابه اختلال در عملکرد روانی- اجتماعی و کاهش کیفیت زندگی، از جمله اختلالاتی در عملکرد شغلی و میان فردی نشان می دهند. در افراد مسن، اختلال می تواند در وظایف مراقبت کردن و فعالیت های داوطلبانه دیده شود. همچنین، ترس از زمین خوردن در افراد مسن می تواند به کاهش تحرک و عملکرد جسمانی و اجتماعی منجر شود و امکان دارد به دریافت کمک رسمی یا غیررسمی خانگی بینجامد. ناراحتی و اختلال ناشی از فوبی های خاص با تعداد موضوعات و موقعیت های ترسناک افزایش می یابند. بنابراین، فردی که از چهار موضوع یا موقعیت می ترسد، از کسی که فقط از یک موضوع یا موقعیت می ترسد، اختلال بیشتری در نقش های شغلی و اجتماعی و کیفیت زندگی پایین تر دارد. افراد مبتلا به فوبی خاص خون- تزریق- جراحت، حتی زمانی که مشکل جسمانی وجود دارد، مایل نیستند تحت مراقبت پزشکی قرار بگیرند. علاوه بر این، ترس از استفراغ و خفگی می تواند مصرف غذا را به مقدار قابل توجهی کاهش دهد.

آگورافوبی

فوبی خاص موقعیتی، با توجه به همپوشی موقعیت های ترسناک با آگورافوبی (مثل در مکان های بسته، آسانسورها) ممکن است از نظر جلوه بالینی شبیه آگورافوبی به نظر برسد. اگر فردی فقط از یکی از موقعیت های آگورافوبی بترسد، در این صورت، فوبی خاص، موقعیتی، می تواند تشخیص داده شود. اگر فرد از دو یا تعداد بیشتری موقعیت آگورافوبیک بترسد، تشخیص آگورافوبی احتمالا موجه است. برای مثال، فردی که از هواپیما و آسانسور می ترسد (که با موقعیت آگورافوبیک «حمل نقل عمومی» همپوشی دارد) اما از موقعیت های آگورافوبیک دیگر نترسد، مبتلا به فوبی خاص موقعیتی، تشخیص داده خواهد شد، در حالی که فردی که از هواپیما، آسانسور و جمعیت می ترسد (که با دو موقعیت آگورافوبیک «استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی» و «ایستادن در صف و یا بودن در جمعیت» همپوشی دارد) مبتلا به آگورافوبی تشخیص داده خواهد شد.

ملاک ب آگورافوبی (از موقعیت ها می ترسد یا اجتناب می کند «به خاطر اینکه تصور می کند در صورت ایجاد نشانه های شبه وحشت زدگی یا نشانه های ناتوان کننده یا خجالت آور دیگر، ممکن است گریختن دشوار باشد») می تواند برای متمایز کردن آگورافوبی از فوبی خاص مفید باشد. اگر فرد به دلایل دیگری از موقعیت هایی بترسد، مانند ترس از صدمه دیدن مستقیم توسط شیء یا موقعیت ها (مثل ترس از سقوط هواپیما، ترس از گاز گرفتن حیوان)، تشخیص فوبی خاص ممکن است مناسب تر باشد.

اختلال اضطراب اجتماعی

اگر فرد به علت ارزیابی منفی از موقعیت هایی بترسد، به جای فوبی خاص باید اختلال اضطراب اجتماعی تشخیص داده شود.

اختلال اضطراب جدایی

اگر فرد به علت جدایی از مراقبت کننده اصلی یا شخص دلبسته از موقعیت هایی بترسد، به جای فوبی خاص باید اختلال اضطراب جدایی تشخیص داده شود.

اختلال وحشت زدگی

افراد مبتلا به فوبی خاص وقتی با موقعیت یا موضوع ترس خود رو به رو می شوند، ممکن است دچار حملات وحشت زدگی شوند. در صورتی که حملات وحشت زدگی فقط در پاسخ به موضوع یا موقعیت خاص روی دهند، تشخیص فوبی خاص داده خواهد شد، چنانچه فرد به حملات وحشت زدگی نیز دچار شود که غیر منتظره باشند (یعنی، نه در پاسخ به موضوع یا موقعیت فوبی خاص) در این صورت تشخیص اختلال وحشت زدگی داده خواهد شد.

اختلال وسواس فکری- عملی

اگر ترس یا اضطراب اصلی فرد از یک موضوع یا موقعیت در نتیجه وسواس های فکری باشد (مثل ترس از خون ناشی از افکار وسواسی در مورد آلودگی حاصل از پاتوژن های خون [یعنی، HIV]؛ ترس از رانندگی ناشی از تصورات وسواسی صدمه زدن به دیگران)، و اگر ملاک های تشخیصی دیگر برای اختلال وسواس فکری- عملی برآورده شده باشند، در این صورت اختلال وسواس فکری - عملی باید تشخیص داده شود.

اختلالات مرتبط با آسیب و عوامل استرس زا

اگر فوبی بعد از رویدادی آسیب زا ایجاد شود، اختلال استرس پس از آسیب (PTSD) باید به عنوان تشخیص در نظر گرفته شود. با این حال، وقایع آسیب زا باید قبل از شروع PTSD و فوبی خاص واقع شده باشند. در این مورد، تشخیص فوبی خاص فقط در صورتی داده خواهد شد که تمام ملاک های PTSD برآورده نشده باشند.

اختلالات خوردن

 اگر رفتار اجتنابی منحصرا به اجتناب از نشانه های مرتبط با غذا محدود شده باشد، تشخیص فوبی خاص داده نخواهد شد، در چنین موردی تشخیص بی اشتهایی عصبی یا پرخوری عصبی باید در نظر گرفته شود.

طیف اسکیزوفرنی و اختلالات روان پریشی دیگر

در صورتی که ترس و اجتناب ناشی از تفکر هذیانی باشند (مثلا در اسکیزوفرنی و طیف اسکیزوفرنی دیگر و اختلالات روان پریشی دیگر)، تشخیص فوبی خاص موجه نیست.

همزمانی اختلالات

فوبی خاص به ندرت در محیط های پزشکی- بالینی، در غیاب آسیب روانی دیگر، دیده شده است و غالبا در محیط های بهداشت روانی غیر پزشکی دیده می شود. فوبی خاص اغلب با دامنه ای از اختلالات دیگر، مخصوصا افسردگی در افراد مسن ارتباط دارد. فوبی خاص به علت شروع زود هنگام، معمولا به طور موقتی اختلال اصلی است. افراد مبتلا به فوبی خاص، در معرض خطر بیشتر ایجاد اختلالات دیگر قرار دارند که اختلالات اضطرابی دیگر، اختلالات افسردگی و دو قطبی، اختلالات مرتبط با مواد، نشانۀ جسمانی و اختلالات مرتبط و اختلالات شخصیت (مخصوصا اختلال شخصیت وابسته) از آن جمله هستند.