ناگفته هایی درباره با 3 هیجان ناخوشایند !

ترس، اضطراب، استرس... سه هیجان ناخوشایند و البته بسیار مهم در زندگی ما انسان ها. همه ی ما روزانه، بارها و بارها این احساسات را تجربه می کنیم... از بدو تولدمان تا زمانی که از این دنیا می رویم. درست است که تجربه کردن این هیجانات، اغلب برای ما نامطلوب است؛ اما بگذارید این موضوع را از زاویه ی دیگری نیز نگاه کنیم : «اگر این هیجانات وجود نداشته باشند، حیات ما نیز در خطری بسیار جدی خواهد بود...!»
شاید این ادعا به نظرتان عجیب باشد؛ اما کاملا صحیح است. همانطور که این سه هیجان، گاهی برای ما بسیار دردآورند، در موقعیت های مختلفی نیز می توانند جان ما را نجات دهند. درواقع، ما این هیجانات را ناخوشایند می دانیم چرا که با آن ها آشنا نیستیم. اگر بتوانیم در هر موقعیتی تشخیص دهیم که چه احساسی را تجربه می کنیم و چرا، بسیاری از آزردگی ها و درگیری هایی که با هیجانات مان داریم، به مرور حل خواهند شد. برای اینکه بهتر متوجه این مطلب شوید، ابتدا بهتر است این سه هیجان را بشناسید و مهم تر از آن، تفاوت شان را نیز بدانید. شناختن این هیجانات سبب می شوند تا ما با آگاهی بیشتری با آن ها رو به رو شویم و بهتر بتوانیم احساسات، افکار و رفتارمان را مدیریت کنیم.
در این مقاله، قصد داریم تا شما را به طور مختصر و مفید، با این سه هیجان و تفاوت آن ها آشنا کنیم.

تعریف اضطراب از منظر روانشناسی چیست ؟

روانشناسان معتقدند که اضطراب، یک احساس ناخوشایند است که می تواند تمام وجود ما را فرا بگیرد و نه تنها ذهن، بلکه جسم مان را نیز تحت تاثیر قرار دهد. منبع این احساس، غالبا درونی است. اضطراب، دو گونه است :
1- اضطراب طبیعی : همان حسی است که همه ی ما به طور معمول، بارها در موقعیت های مختلف، تجربه کرده ایم. این احساس، لازمه ی حیاط ماست. اگر این نوع از اضطراب وجود نداشته باشد، در حین رد شدن از خیابان، اطرافمان را نگاه نمی کنیم و یا حتی برای آزمون هایمان درس نمی خوانیم.
2- اضطراب مرضی : زمانی که سطح اضطراب ما از حد عادی فراتر رود، به طوری که عملکردهای شغلی، تحصیلی، اجتماعی و فردی مان مختل شود، گفته می شود که اضطراب ما از نوع مرضی است. افرادی که مبتلا به این نوع از اضطراب هستند، غالبا نشانه های جسمی آزار دهنده ای را نیز تجربه می کنند، همانند حالت تهوع، تپش قلب بالا، فشار خون بالا، سر درد، تعریق بیش از حد و ... .

تعریف استرس از منظر روانشناسی چیست ؟

گفته می شود که استرس، مجموعه ای از واکنش هایی است که فرد در مواجهه با تغییرات از خود بروز می دهد. این واکنش ها می توانند قدرت فرد در مقابله با محرک های مختلف را افزایش دهند یا از قدرت آن بکاهند. درواقع، استرس به چگونگی مقاومت ما در برابر محرک های مختلف، مرتبط است. این محرک ها، می توانند زندگی ما را تحت تاثیر قرار دهند و ممکن است درونی (همانند افکار ناخوشایند) و یا بیرونی (تصادف کردن و ...) باشند. مقاومت ما در برابر این محرک ها نیز می تواند درونی باشد (مثلا اینکه افکارمان را کنترل کنیم و اجازه ندهیم افکار بد، ما را آزرده کنند) و یا بیرونی (مثلا اینکه برای رفع مشکل مان از دیگران کمک بگیریم.).

استرس و اضطراب، چه تفاوتی با یکدیگر دارند ؟

بسیاری از افراد، این دو واژه را معادل یکدیگر می دانند و یا حتی به جای یکدیگر به کار می برند. البته باید بگوییم که این طرز تفکر، خیلی هم اشتباه نیست؛ چرا که این دو هیجان، بسیار شبیه به یکدیگرند و ریشه شان یکسان است. اما یک تفاوت عمده با هم دارند که درک کردنش شاید کمی پیچیده و عجیب باشد. اگر بخواهیم به صورت مختصر و مفید بیان کنیم، باید بگوییم که «استرس، پاسخی است به مشکلات و فشارها (که ممکن است منبعشان درونی باشد یا بیرونی)، در حالی که اضطراب، پاسخی است به استرس.» درواقع، هنگامی که دچار یک مشکل یا درگیر یک فکر ناخوشایند می شویم (فکر کردن به آزمونمان و اینکه به خوبی از پسش بر می آییم یا نه، گم کردن وسیله ای مهم، تصادف کردن، دیدن صحنه ای دل خراش، دیر آمدن همسرمان از سر کار، بی خبر بودن از حال فرزندانمان و ...)، دچار یک حس ناخوشایند می شویم که استرس نام دارد. حال اگر این وضعیت طول بکشد و استرس ما بر طرف نشود، تبدیل به یک حس درونی پایدار تر و جدی تر می شود به نام اضطراب. همچنین، باید بگوییم که منبع استرس، هم می تواند درونی باشد و هم درونی؛ در حالی که منبع اضطراب، غالبا درونی است. به صورت کلی می توان گفت که اضطراب، هیجانی قوی تر، جدی تر، پایدار تر و ناخوشایندتر است که می تواند انواع مختلفی نیز داشته باشد (اضطراب اجتماعی، اضطراب فراگیر و ...).

تعریف ترس از دیدگاه روانشناسی چیست ؟

ترس نیز همانند استرس و اضطراب، یک حس طبیعی ناخوشایند است که در واکنش به یک رویداد «واقعی» و نه خیالی، تجربه می شود. ترس، یکی از هیجانات مهم برای بقای ما انسان هاست. تصور کنید که اگر اجداد ما از مواجه شدن با یک حیوان وحشی و درنده نمی ترسیدند و رو در رویش می ایستادند، چه می شد...! اما اگر این حس نیز از حد طبیعی اش فراتر برود، دردسر ساز می شود... .

تفاوت ترس، با استرس و اضطراب در چیست ؟

درست است که ترس، استرس و هیجان، هر سه جزو هیجان ها و احساسات طبیعی و ناخوشایند ما هستند؛ اما با یکدیگر متفاوت اند. مهمترین تفاوت آنها در نوع رویدادی است که باعث به وجود آمدنشان می شود. استرس و اضطراب، ممکن است در اثر یک رویداد واقعی ایجاد شوند (مثلا هنگامی که در حال آزمون دادن هستیم و واقعا سوال ها را بلد نیستیم) یا در اثر یک رویداد غیر واقعی (مثلا قبل از اینکه آزمون دهیم، در ذهن خود به این فکر می کنیم که اگر سوال های آزمونمان را بلد نباشیم، چه می شود ؟)، در حالی که ترس، همیشه در پاسخ به یک رویداد واقعی ایجاد می شود و نه یک رویداد خیالی (مثلا زمانی که در محیط تاریک قرار می گیریم، از تاریکی می ترسیم.).
بسیاری از ما، به دلیل آگاه نبودن از تفاوت های این سه هیجان، مکررا آن ها را در صحبت هایمان به جای هم به کار می بریم؛ برای مثال، احتمالا این جملات را زیاد شنیده یا استفاده کرده اید : «میترسم فلانی ترکم کند/ میترسم پدر و مادرم را از دست بدهم/ می ترسم امتحانم را پاس نشوم/ ... .» تمامی این جملات، شاید ظاهرا درست باشند؛ اما باطنا غلط هستند ! چرا که بالاتر بیان کردیم که ترس در مواجهه با یک رویداد واقعی، تجربه می شود و نه در مواجهه با افکار خیالی و احتمالات. در واقع، هیجان اصلی و زیربنایی ما در اینگونه موارد، غالبا اضطراب یا استرس است و نه ترس، چراکه ترس از دست دادن عزیزان یا خراب شدن آزمون مان، سبب بروز استرس یا اضطراب می شود. بنابراین، بهتر است این هیجانات و ماهیت آن ها را خوب بشناسیم تا متوجه باشیم که در هر موقعیتی در حال تجربه ی چه حسی هستیم. همین بینش، سبب می شود تا در موقعیت های مختلف، بهتر بتوانیم افکار، رفتار و احساسات مان را مدیریت کنیم.

برای اینکه بدانید بهترین شیوه ها برای مدیریت ترس و اضطراب چه هستند، پیشنهاد می کنیم مقاله های «چگونه ترس هایمان را شکست دهیم ؟» و «مقابله با اضطراب به روش مارتین سلیگمن» را مطالعه بفرمایید.