اختلال روان پریشی ناشی از مواد/ دارو در DSM-5

وجود یک یا هر دو نشانه زیر:

هذيانها.

توهمات.

شواهدی از سابقه، معاینه بدنی یا نتایج آزمایشگاهی برای هر دو نشانه (1) و (2) وجود دارد:

نشانه ها در ملاک الف در طول مسمومیت با مواد یا ترک مواد یا بلافاصله بعد از آن یا بعد از قرار گرفتن در معرض دارو ایجاد می شوند.

مواد/ داروی درگیر توانایی ایجاد کردن نشانه های ملاک الف را دارد.

این اختلال با اختلال روان پریشی که ناشی از مواد/ دارو نیست، بهتر توجیه نمی شود. شواهد برای اختلال روان پریشی مستقل می تواند شامل مورد زیر باشد: نشانه ها قبل از شروع مصرف مواد/ دارو واقع شده اند؛ نشانه ها برای مدت زمان قابل ملاحظه ای (مثلا در حدود 1 ماه) بعد از توقف ترک حاد یا مسمومیت شدید ادامه می یابند یا شواهد دیگری برای اختلال روان پریشی مستقل که ناشی از مواد/ دارو نیست، وجود دارد (مثل سابقه برگشت دوره های نامربوط به مواد دارو).

این اختلال منحصرا در طول دوره دلیریوم روی نمی دهد.

 این اختلال ناراحتی یا اختلال قابل ملاحظه بالینی در عملکرد اجتماعی، شغلی، یا زمینه های مهم دیگر عملکرد ایجاد می کند.

توجه

این تشخیص فقط زمانی که نشانه های ملاک الف در تصویر بالینی غالب باشند و هنگامی که به قدر کافی شدید باشند که توجه بالینی را موجه سازند باید به جای تشخیص مسمومیت با مواد یا ترک مواد داده شود.

مشخص کنید اگر

همراه با شروع در مدت مسمومیت: اگر ملاک ها برای مسمومیت با مواد برآورده شده باشد و نشانه ها در طول مسمومیت ایجاد شده باشند.

همراه با شروع در مدت ترک: اگر ملاک ها برای ترک مواد برآورده شده باشند و نشانه ها در طول ترک یا مدت کوتاهی بعد از آن ایجاد شده باشند. شدت کنونی را مشخص کنید:

شدت به وسیله ارزیابی کمی نشانه های اصلی روان پریشی، از جمله هذيان ها، توهمات، رفتار روانی - حرکتی نابهنجار و نشانه های منفی تعیین می شود. هریک از این نشانه ها را می توان از نظر شدت کنونی (خیلی شدید ظرف 7 روز گذشته) بر طبق مقیاس 5 درجه ای از صفر (وجود ندارد) تا 4 (وجود دارد و شدید است) ارزیابی کرد.

توجه

تشخیص اختلال روان پریشی ناشی از مواد/ دارو می تواند بدون استفاده از این شاخص شدت صورت گیرد.

اختلالات روان پریشی می توانند در ارتباط با مسمومیت با طبقات مواد زیر روی دهند: الكل؛ حشیش؛ مواد توهم زا؛ از جمله فن سایکلیدین و مواد مربوط؛ مواد استنشاقی؛ داروهای آرامبخش، خواب آور و ضد اضطراب؛ مواد محرک (از جمله کوکائین) و مواد دیگر (یا ناشناخته). اختلالات روان پریشی می توانند در ارتباط با ترک طبقات مواد زیر روی دهند: الكل؛ داروهای آرامبخش، خواب آور و ضد اضطراب و مواد دیگر (یا ناشناخته).

برخی از داروهایی که گزارش شده نشانه های روان پریشی را ایجاد می کنند عبارتند از: داروهای بیهوشی و داروهای مسکن، مواد آنتی کولینرژیک، داروهای ضدتشنج، داروهای آنتی هیستامین، داروهای ضد فشارخون و داروهای قلبی - عروقی، داروهای ضد میکروب، داروهای ضد بیماری پارکینسون، مواد شیمی درمانی (مثل سیکلوزپورین، پروکاربازین)، داروهای کورتیکواستروئید، داروهای معدی - روده ای، داروهای شل کننده عضله، داروهای غیراستروئیدی ضد التهاب، داروهای بدون نسخه دیگر (مثل فنیل افرین، سدو فدرین)، داروی ضد افسردگی، و دیسولفیرام. مواد سمی گزارش شده که نشانه های روان پریشی را ایجاد می کنند عبارتند از: آنتی کولینستراز، حشره کش های اورگانوفسفات، سارین و گازهای اعصاب دیگر، مونوکسید کربن دی اکسید کربن، و مواد فرار نظير بنزین یا رنگ.

شیوع اختلال روان پریشی ناشی از مواد/ دارو در کل جمعیت معلوم نیست. گزارش شده است که بین 7 تا 25 درصد افرادی که اولین دوره روان پریشی را در موقعیت های مختلف نشان می دهند، اختلال روان پریشی ناشی از مواد/ دارو داشته اند.

شروع این اختلال بسته به مواد می تواند بسیار متفاوت باشد. برای مثال، استعمال مقدار زیادی کوکائین ممکن است ظرف چند دقیقه روان پریشی ایجاد کند، در حالی که برای ایجاد روان پریشی چند روز یا چند هفته مصرف مقدار زیاد الکل یا داروی آرامبخش ضرورت دارد. اختلال روان پریشی ناشی از الكل، همراه با توهمات، معمولا فقط بعد از مصرف زیاد و طولانی الکل در افرادی که اختلال مصرف الکل متوسط تا شدید دارند روی می دهد و ماهیت توهمات عموما شنیداری است.

اختلالات روان پریشی ناشی از آمفتامین و کوکائین، ویژگی های بالینی مشابه دارند. امکان دارد که مدت کوتاهی بعد از مصرف آمفتامین یا داروی فعال کننده دستگاه سمپاتیک که تأثیر مشابهی دارد، هذیانهای گزند و آسیب به سرعت ایجاد شوند. توهم حشرات یا جانوران موذی روی پوست یا زیر آن (توهم لمس حشره) می تواند به خارش و پوست رفتگی وسیع منجر شود. اختلال روان پریشی ناشی از حشیش ممکن است مدت کوتاهی بعد از مصرف مقدار زیادی حشیش ایجاد شود و معمولا هذیان های گزند و آسیب، اضطراب محسوس، تغییر پذیری هیجانی و مسخ شخصیت را شامل می شود. این اختلال معمولا ظرف یک روز بهبود می یابد، اما در برخی موارد ممکن است تا چند روز ادامه یابد.

امکان دارد که اختلال روان پریشی ناشی از مواد/ دارو در مواقعی که عامل مشکل آفرین حذف شده است، ادامه یابد، به طوری که در آغاز، متمایز کردن آن از اختلال روان پریشی اساسی مشکل باشد. گزارش شده است که موادی نظیر آمفتامین ها، فن سایکلیدین، و کوکائین حالت های روان پریشی موقتی ایجاد می کنند که گاهی می توانند به مدت چند هفته یا بیشتر، با وجود حذف مواد و درمان با داروی ضد روان پریشی، ادامه یابند. در اواخر زندگی، تجویز همزمان چند دارو برای بیماری های جسمانی و قرار گرفتن در معرض داروهای مخصوص بیماری پارکینسون، بیماری قلبی - عروقی و اختلالات جسمانی دیگر می تواند با احتمال بیشتر روان پریشی ناشی از تجویز داروها در مقابل موادی که سوء مصرف می شوند، ارتباط داشته باشند.

شاخص های تشخیصی

در رابطه با موادی که سطح خون برای آنها وجود دارد (مثل سطح الكل در خون، سطوح خون قابل اندازه گیری دیگر مانند دیگوکسین)، وجود سطح هماهنگ با مسمومیت می تواند اطمینان تشخیص را افزایش دهد.

پیامدهای کارکردی اختلال روان پریشی ناشی از مواد/ دارو

اختلال روان پریشی ناشی از مواد/ دارو معمولا به شدت ناتوان کننده است و در نتیجه، وقتی روی می دهد و افراد را به بخش مراقبت ویژه منتقل می کنند، غالبا در بخش های اورژانس مشاهده می شود. با این حال، این ناتوانی معمولا محدود است و بعد از حذف مواد مشکل آفرین، برطرف می شود.

مسمومیت با مواد یا ترک مواد

افرادی که با مواد محرک، حشیش، مپردین شبه افیونی یا فن سایکلیدین مسموم می شوند، یا آنهایی که الکل یا داروهای آرامبخش را ترک می کنند، ممکن است دچار تغییر ادراک هایی شوند که آنها را به عنوان عوارض دارو تشخیص دهند. اگر واقعیت آزمایی این تجربیات سالم بماند (یعنی، فرد تشخیص دهد که این ادراک ناشی از مواد است و آن را باور نکرده و مطابق با آن عمل نکند)، تشخیص، اختلال روان پریشی ناشی از مواد/ دارو نیست. به جای آن، مسمومیت با مواد یا ترک مواد، همراه با اختلالات ادراکی تشخیص داده می شود (مثل مسمومیت با کوکائین، همراه با اختلالات ادراکی).

توهمات «بازگشت به گذشته» (فلاشبک) که می توانند مدتها بعد اینکه از مصرف مواد توهم زا متوقف شده است روی دهند، با عنوان اختلال ادراک توهم زای مداوم تشخیص داده می شوند. اگر نشانه های روان پریشی ناشی از مواد/ دارو منحصرا در طول دوره دلیریوم روی دهند، مانند انواع شدید ترک الکل، نشانه های روان پریشی به صورت ویژگی مرتبط با دلیریوم در نظر گرفته می شوند و به طور جداگانه تشخیص داده نمی شوند. هذيانها در زمینه اختلال عصبی - شناختی عمده یا خفیف، به صورت اختلال عصبی - شناختی عمده یا خفیف، همراه با اختلال رفتاری تشخیص داده می شوند.

اختلال روان پریشی اساسی

اختلال روان پریشی ناشی از مواد/ دارو به وسیله این واقعیت از اختلال روان پریشی اساسی، نظیر اسکیزوفرنی، اختلال اسکيزوافکتيو، اختلال هذیانی، اختلال روان پریشی کوتاه مدت، طیف اسکیزوفرنی مشخص دیگر و اختلال روان پریشی دیگر یا طیف اسکیزوفرنی و اختلال روان پریشی نامشخص متمایز می شود که قضاوت شده باشد مواد با نشانه ها ارتباط سبب شناختی دارد.

اختلال روان پریشی ناشی از بیماری جسمانی دیگر

اختلال روان پریشی ناشی از مواد/ دارو در اثر درمان تجویزی برای بیماری روانی یا جسمانی، باید در حالی که فرد دارو را مصرف می کند شروع شده باشد (یا در مدت ترک اگر نشانگان ترک مرتبط با دارو وجود داشته باشد). چون افراد مبتلا به بیماری های جسمانی اغلب برای این بیماری ها دارو مصرف می کنند، متخصص بالینی باید این احتمال را در نظر بگیرد که نشانه های روان پریشی در اثر پیامدهای بیماری جسمانی و نه دارو، ایجاد شده اند، که در این صورت، اختلال روان پریشی ناشی از بیماری جسمانی دیگر تشخیص داده می شود. سابقه اغلب مبنای اساسی را برای چنین قضاوتی تأمین می کند. در مواقعی، تغییر در درمان برای بیماری جسمانی (مثل جایگزین کردن یا قطع دارو) باید به صورت تجربی برای آن فرد تعیین شده باشد که آیا دارو عامل علیتی است یا خیر. اگر متخصص بالینی معلوم کرده باشد که اختلال، هم ناشی از بیماری جسمانی و هم مصرف مواد/ داروست، هر دو تشخیص می توانند داده شوند (یعنی، اختلال روان پریشی ناشی از بیماری جسمانی دیگر و اختلال روان پریشی ناشی از مواد/ دارو).