لارنس کلبرگ یک روانشناس مشهور آمریکایی در حوزه روانشناسی رشد است. علت شهرت او به دلیل مورد زیر است:
نظریه رشد اخلاقی
در این قسمت به چگونگی شکل گیری مراحل رشد اخلاقی کلبرگ و همچنین شرح مفصل مراحل آن خواهیم پرداخت.
شکل گیری مراحل رشد اخلاقی کلبرگکلبرگ در رساله منتشر نشده خود در سال 1958 آنچه را که اکنون به عنوان مراحل رشد اخلاقی کلبرگ شناخته می شود، نوشت. این مراحل صفاتی از کفایت اخلاقی است که برای توضیح رشد استدلال اخلاقی طراحی شده است. این تئوری که در حین تحصیل در رشته روانشناسی در دانشگاه شیکاگو ایجاد شد، با الهام از کار ژان پیاژه و جذابیت واکنش کودکان در برابر معضلات اخلاقی الهام گرفته شد. کلبرگ نوعی تربیت اخلاقی "سقراطی" را پیشنهاد کرد و عقیده جان دیویی را که توسعه باید هدف آموزش باشد، تأیید کرد. وی همچنین بیان کرد که چگونه مربیان می توانند بر رشد اخلاقی بدون تلقین تأثیر بگذارند و چگونه مدارس دولتی می توانند با اخلاق منطبق با قانون اساسی ایالات متحده درگیر شوند.
رویکرد کلبرگ با این فرض آغاز می شود که افراد به طور طبیعی انگیزه کشف و کنترل محیط اطراف خود را دارند. در توسعه اجتماعی، این امر ما را به سمت تقلید از الگوهایی که تصور می کنیم صلاحیت دارند، سوق می دهد و برای تأیید به آنها متوسل می شویم. بنابراین، اولین نشانه های ما از کودکی در مورد صحت عملکرد ما و سایر اقدامات ما الگوهای بزرگسالی است که مرتباً با آنها در ارتباط هستیم.
کلبرگ همچنین استدلال کرد که الگوهای متداول زندگی اجتماعی در نهادهای اجتماعی جهانی مانند خانواده ها، گروه های همسالان، قبیله ها یا ساختارها و فرایندهای تصمیم گیری اجتماعی مانند کار تعاونی برای دفاع متقابل و معیشت مشاهده می شود. انسان ها در تلاش برای تبدیل شدن به افراد شایسته در چنین نهادهایی، الگوها و افکار مشابهی را در مورد روابط خود، دیگران و دنیای اجتماعی نشان می دهند علاوه بر این، هرچه بیشتر از دیگران خواسته شود تصور كنند دیگران چگونه چیزها را تجربه می كنند و با خیال راحت نقش خود را به عهده می گیرند، سریعتر یاد می گیرند كه در تعاملات انسانی انسان به خوبی عمل كنند.
نظریه کلبرگ معتقد است که استدلال اخلاقی که مبنای رفتار اخلاقی را تشکیل می دهد، دارای شش مرحله رشد سازنده قابل شناسایی است. کلبرگ پیشنهاد کرد که سطوح بالاتر رشد اخلاقی مهارت/ توانایی بیشتری از نظر تصمیم گیری در اختیار فرد قرار می دهد و بنابراین این سطوح افراد را قادر می سازد تا با معضلات پیچیده تری کنار بیایند. کلبرگ آنها را تعقیب و توسعه قضاوت اخلاقی را فراتر از سنینی که در ابتدا توسط پیاژه بررسی شده بود، دنبال کرد. وی همچنین ادعا کرد که منطق و اخلاق در مراحل سازنده رشد می کنند.
کلبرگ با رویارویی سوژه ها با معضلات اخلاقی، استدلال اخلاقی را مطالعه کرد. وی سپس استدلال مورد استفاده در پاسخ ها را در یکی از شش مرحله مجزا طبقه بندی می کند که به سه سطح تقسیم می شوند: پیش قراردادی، قراردادی و فرا قراردادی. هر سطح شامل دو مرحله است. این مراحل دیگران را بسیار تحت تأثیر قرار داده و توسط دیگران مانند جیمز رست برای انجام آزمون تعریف مسئله در سال 1979 مورد استفاده قرار گرفته است.
مراحل رشد اخلاقی کلبرگ
سطح 1. اخلاق پیش عرفی یا پیش قراردادی (4 تا 10 سال)در مرحله اولیه رشد اخلاقی، اطاعت و تنبیه به ویژه در کودکان خردسال معمول است، اما بزرگسالان نیز می توانند این نوع استدلال را بیان کنند. کلبرگ می گوید در این مرحله، مردم این قوانین را محکم و مطلق می دانند. رعایت قوانین مهم است زیرا راهی برای جلوگیری از مجازات است. در مرحله فردگرایی و تبادل رشد اخلاقی، کودکان نقطه نظرات فردی را در نظر می گیرند و اقدامات را با توجه به چگونگی تأمین نیازهای فردی قضاوت می کنند.
این سطح شامل دو مرحله است:
اجتناب از تنبیهدر این مرحله کودک برای اینکه مجازات نشود از معیارهای اخلاقی دیگران (والدین) تبعیت می کند و به انگیزه های فردی که در داستان عملی را مرتکب شده، توجه چندانی ندارد، بلکه بیشتر به پیامد آن فکر می کند.
کسب پاداشدر این مرحله کودک از مقررات والدین اطاعت می کند تا مورد تشویق قرار گیرد یا پاداشی دریافت کند. کودکان عملی را اخلاقی می دانند که برایشان فایده داشته باشد، پس سود جویی، معیار قضاوت اخلاقی است.
سطح 2. اخلاق متعارف یا قراردادی (10 تا 13 سال)در این مرحله روابط بین فردی رشد اخلاقی که اغلب به عنوان گرایش "دختر خوب- پسر خوب" شناخته می شود و بر تحقق انتظارات و نقش های اجتماعی متمرکز است. در این مرحله تاکید بر انطباق، "مهربان" بودن و توجه توجه به تأثیر تصمیمات بر روابط است.
این مرحله بر حفظ نظم اجتماعی متمرکز است. در این مرحله از رشد اخلاقی، افراد هنگام قضاوت شروع به در نظر گرفتن جامعه به عنوان یک کل می کنند. تمرکز بر رعایت نظم و قانون از طریق پیروی از قوانین، انجام وظایف و پذیرش اقتدار است. این سطح شامل دو مرحله است:
تحسین و تایید از جانب والدیندر این مرحله کاری که تایید والدین و دیگران را به دنبال داشته باشد از نظر اخلاقی قابل دفاع و درست است. کودک سعی می کند به چشم خودش و دیگران خوب جلوه کند. در اینجا، برخلاف سطح قبلی، کودک به نیت هم علاوه بر پیامد، اهمیت می دهد.
حفظ نظم اجتماعی و وظیفه شناسی در این مرحله، هر کاری که مطابق با قانون و مورد تصویب مراجع قدرت باشد، از لحاظ اخلاقی قابل قبول است. علاوه بر این، هر انسان موظف است به تعهدات و وظایف خود، به شکلی که جامعه تعیین کرده، عمل کند.
سطح 3. اخلاق پس عرفی یا فرا قراردادی (13 سالگی به بعد)ایده های قراردادهای اجتماعی و حقوق فردی، افراد را به مرحله بعدی سوق می دهد تا تفاوت در ارزش ها و عقاید دیگران را مورد توجه قرار دهند. قوانین حقوقی برای نگهداری از یک جامعه مهم است، اما اعضای جامعه باید در مورد این استانداردها توافق کنند. آخرین مرحله تفکر اخلاقی کلبرگ بر اساس اصول اخلاقی جهانی و تفکر انتزاعی است. در این مرحله، مردم از این اصول درونی عدالت پیروی می کنند، حتی اگر با قوانین و مقررات مغایرت داشته باشد. این سطح شامل دو مرحله است:
تطابق قرارداد اجتماعی و حقوق فردیباز هم رشد و بلوغ فکری، فرد را به مرحله بالاتری از اخلاق می رساند. فرد در این مرحله هر چند قانون و نظم اجتماعی را اصولاً محترم می شمارد ولی در می یابد که بین برخی “مقررات و هنجارها” و “عدالت و حقوق افراد” تعارض وجود دارد. لذا هر چه نام قانون داشته باشد، الزاماً خوب نیست و می توان آن را تغییر داد. اینجاست که مفاهیمی مانند دموکراسی، عدالت، حقوق انسان ها و … زاده می شود.
پایبندی به وجدان فردیاین مرحله، عالی ترین مرتبه رشد اخلاقی یک انسان است. او در این مرحله، فراتر از قوانین و مجازات و پاداش و حقوق فردی و اجتماعی، بر مبنای وجدان انسانی اش عمل می کند. حتی اگر در جایی قانون او را ملزم به دادن حقی نکند ولی او وجداناً بداند که باید حقی را بدهد، می دهد.
انتقادات به نظریه کلبرگ
نظریه کلبرگ در مورد استدلال اخلاقی است، اما تفاوت زیادی بین دانستن اینکه چه کاری باید انجام دهیم و آنچه که در واقعیت انجام می دهیم، وجود دارد. بنابراین استدلال اخلاقی ممکن است منجر به رفتار اخلاقی نشود.
منتقدان خاطرنشان كرده اند كه نظريه رشد اخلاقی كلبرگ در تصميم گيری های اخلاقی تاكيد زيادی بر مفهوم عدالت دارد. عواملی مانند دلسوزی، مراقبت و سایر احساسات بین فردی می توانند نقش مهمی در استدلال اخلاقی داشته باشند.
آیا نظریه کلبرگ بیش از حد بر فلسفه غرب تأکید دارد؟ فرهنگ های فردگرایانه بر حقوق شخصی تأکید دارند، در حالی که فرهنگ های جمع گرایانه بر اهمیت جامعه تأکید دارند. فرهنگ های شرقی و جمع گرایانه ممکن است دیدگاه های اخلاقی متفاوتی داشته باشند که نظریه کلبرگ آنها را نادیده می گیرد.
منتقدان کلبرگ، از جمله کارول گیلیگان، اظهار داشتند که نظریه کلبرگ سوگیری جنسیتی دارد زیرا همه افراد در نمونه وی مرد بودند. کلبرگ معتقد بود که زنان تمایل دارند در سطح سوم رشد اخلاقی باقی بمانند زیرا بیشتر بر مواردی مانند روابط اجتماعی و رفاه دیگران تأکید می کنند.