دوقطبی و اختلال مرتبط ناشی از مواد/ دارو در DSM-5

اختلال برجسته و مداوم در خلق که در تصویر بالینی غالب است و با خلق بالا، گشاده، یا تحریک پذیر، همراه با خلق افسرده یا بدون آن، یا کاهش محسوس علاقه یا لذت در تمام یا تقريبا تمام فعالیت ها، مشخص می شود.

شواهدی از سابقه، معاینه بدنی، یا نتیجه آزمایشگاهی برای دو ملاک (۱) و (۲) وجود دارد:

نشانه ها در ملاک الف در طول مسمومیت با مواد یا ترک مواد یا بلافاصله بعد از آن یا بعد از قرار گرفتن در معرض دارو ایجاد می شوند.

مواد/ داروی درگیر توانایی ایجاد کردن نشانه های ملاک الف را دارد.

این اختلال، با دوقطبی یا اختلال مربوط که ناشی از مواد یا دارو نیست، بهتر توجیه نمی شود.

چنین شواهدی از دوقطبی یا اختلال مربوط مستقل می تواند شامل موارد زیر باشد:

نشانه ها قبل از شروع مصرف مواد/ دارو واقع می شوند؛ نشانه ها برای مدت قابل ملاحظه ای (مثلا در حدود 1  ماه) بعد از توقف ترک ناگهانی یا مسمومیت شدید ادامه می یابند؛ یا دلیل دیگری هست که از وجود دو قطبی و اختلال مرتبط که ناشی از مواد/ دارو نیست، حکایت دارد (مثل سابقه دوره های عودکننده نامربوط به مواد دارو).

این اختلال منحصرا در طول دوره دلیریوم روی نمی دهد.

 این اختلال ناراحتی یا اختلال قابل ملاحظه بالینی در عملکرد اجتماعی، شغلی، یا زمینه های مهم دیگر عملکرد ایجاد می کند.

سبب شناسی (ارتباط علیتی با مصرف داروهای روانگردان یا سوء مصرف مواد بر اساس بر بهترین شواهد بالینی) متغیر اصلی در این نوع اختلال دوقطبی است که از لحاظ سبب شناختی مشخص شده است.

مواد / داروهایی که معمولا در ارتباط با دوقطبی و اختلال مرتبط ناشی از مواد / دارو محسوب شده اند عبارتند از: طبقه مواد محرک، به علاوه فن سایکلیدین و داروهای استروئید؛ با این حال، هنگامی که مواد تازه ای ساخته می شوند، چند مواد بالقوه پدیدار می شوند (مثل نمک های حمام معروف). سابقه این گونه مصرف مواد می تواند به افزایش قطعیت تشخیص کمک کند.

مورد اختلال مانی یا دوقطبی ناشی از مواد / دارو، تحقیقات همه گیر شناختی وجود ندارد. هر ماده سبب شناختی می تواند خطر خاص خودش را برای ایجاد اختلال دو قطبی (مانیک/ هیپومانیک) داشته باشد.

در مانی ناشی از فن سایکلیدین، جلوه اولیه می تواند جلوۂ دلیریوم همراه با ویژگی های عاطفی باشد که بعدا به حالت مانیک یا مانیک مختلط نامتعارف تبدیل می شود. این اختلال، به سرعت بعد از خوردن یا استنشاق، معمولا ظرف چند ساعت یا حداکثر چند روز، روی می دهد. در حالت های مانیک یا هیپومانیک ناشی از مواد محرک، پاسخ ظرف چند دقیقه یا 1 ساعت پس از یک یا تعداد بیشتری خوردن یا تزریق روی می دهد. این دوره بسیار کوتاه است و معمولا ظرف ۱ یا ۲ روز برطرف می شود.

در رابطه با داروهای کورتیکواستروئید و برخی داروهای بازدارنده دستگاه ایمنی، مانی (یا حالت های مختلط یا افسردگی) معمولا پس از چند روز مصرف روی می دهد و به نظر می رسد که مقادیر مصرف بیشتر به احتمال خیلی بیشتری نشانه های دو قطبی را ایجاد می کنند.

شاخص های تشخیصی

تعیین مواد مصرفی می تواند از طریق شاخص ها در خون یا ادرار برای تایید تشخیص صورت گیرد.

دوقطبی و اختلال مرتبط ناشی از مواد / دارو باید از اختلالات دوقطبی دیگر، مسمومیت با مواد یا دلیریوم ناشی از مواد و عوارض جانبی دارو (به صورتی که قبلا ذکر شد) متمایز شود. دوره مانیک که هنگام درمان ضدافسردگی پدیدار می شود (مثل دارو، درمان با شوک برقی تشنج آور) اما پس از تاثیر فیزیولوژیکی آن درمان، در سطح نشانگانی کامل ادامه می یابد، دلیل کافی برای تشخیص اختلال دوقطبی نوع I است. دوره هیپومانیک کامل که در مدت درمان ضدافسردگی پدیدار می شود (مثل دارو، درمان با شوک برقی تشنج اور) اما بعد از تأثیر فیزیولوژیکی آن درمان ادامه می یابد، فقط در صورتی که دوره افسردگی اساسی قبل از آن واقع شده باشد، دلیل کافی برای تشخیص اختلال دوقطبی نوع II است.

همزمانی اختلالات

همزمانی اختلالات آنهایی هستند که با مصرف مواد غیرمجاز (در مورد مواد محرک غیرمجاز یا فن سایکلیدین) یا انحراف از داروهای محرک تجویزی، ارتباط دارند. همزمانی اختلالات مرتبط داروهای استروئید یا متوقف کننده دستگاه ایمنی، آن دسته از موارد استعمال پزشکی برای این آمادگی ها هستند. دلیریوم می تواند قبل از نشانه های مانیک یا همراه با آن در افرادی که فن سایکلیدین مصرف می کنند یا آنهایی که داروهای استروئید یا داروهای دیگر بازدارنده دستگاه ایمنی برایشان تجویز شده، روی دهد.