ادوارد ثورندایک

در این بخش می خواهیم به طور کامل قانون اثر ثورندایک را که سهم مهمی در زمینه روانشناسی تربیتی و آموزش داشت، شرح دهیم.

ثورندایک مهارت های آزمایش خود را در طول جنگ جهانی اول در خدمت ارتش ایالات متحده قرار داد و به توسعه آزمایش بتا ارتش کمک کرد، که برای ارزیابی افراد بیسواد، آموزش دیده و غیر انگلیسی زبان استفاده می شد.
ثورندایک معتقد بود که "آموزش باید اهداف مشخص و سودمند اجتماعی داشته باشد". همچنین وی معتقد بود که توانایی یادگیری تا 35 سالگی کاهش پیدا نمی کند و فقط پس از آن با سرعت 1 درصد در سال کاهش می یابد، که با این عقیده در آن زمان مغایرت دارد که "نمی توان ترفندهای جدیدی به سگ های قدیمی آموخت". بعداً نشان داده شد که سرعت یادگیری و نه توانایی یادگیری با افزایش سن کاهش می یابد. ثورندایک همچنین قانون اثر را اعلام کرد، که می گوید رفتارهایی که پیامدهای خوبی به دنبال دارند احتمالاً در آینده تکرار می شوند.

ثورندایک نه تنها در رفتار و مطالعه یادگیری، بلکه در استفاده از حیوانات در آزمایشات بالینی نیز پیشگام بود. ثورندایک توانست بر اساس تحقیقات حیوانی خود نظریه یادگیری ایجاد کند. پایان نامه دکترای وی "هوش حیوانات: یک مطالعه تجربی از فرایندهای تداعی در حیوانات" اولین مقاله روانشناسی بود که افراد در آن غیر انسان بودند. تورندایک می خواست بداند آیا حیوانات می توانند از طریق تقلید یا مشاهده کارها را یاد بگیرند. 

قانون اثر چیست؟

اصل قانون اثر تدوین شده توسط ادوارد ثورندایك می گوید: واكنش ها و پاسخ هایی که بعدشان رضایت اتفاق بیفتد، تقویت شده و در صورت تكرار موقعیت، احتمال بروز مجدد آنها بیشتر است. برعکس، واكنش های و پاسخ هایی که بعدشان ناراحتی و عدم رضایت اتفاق بیفتد، ضعیف می شوند و در صورت تكرار موقعیت، احتمال بروز مجدد آنها کمتر است. حال برایتان مثال هایی می آوریم:

تصور کنید اگر یک روز به طور تصادفی زود به محل کار خود آمده اید. رئیس شما متوجه سخت کوشی شما می شود و شما را تشویق می کند. این ستایش باعث می شود احساس خوبی داشته باشید و رفتار را تقویت کنید. از این به بعد هر روز کمی زودتر به سر کار می رسید تا مدام تشویق از جانب رئیستان را دریافت کنید. از آنجا که این رفتار نتیجه دلپذیری را به دنبال داشت، احتمال تکرار این عمل در آینده بیشتر شد.

اگر مطالعه کنید و سپس در یک آزمون نمره خوبی کسب کنید، احتمالا مطالعه در امتحان بعدی بیشتر است.
اگر سخت کار کنید و پس از آن ارتقا سطح حقوق و دستمزد دریافت کنید، احتمالا با تلاش بیشتر به کارتان ادامه می دهید.
اگر چراغ قرمز را رد کنید و سپس جریمه بگیرید، در آینده کمتر از چراغ راهنمایی سرپیچی خواهید کرد.

چگونگی کشف قانون اثر

در حالی که ما اغلب این ایده را که عواقب منجر به تغییر رفتار می شود، با روند شرطی سازی اسکینر مرتبط می دانیم، اما ریشه آن در کارهای اولیه روانشناس ادوارد ثورندایک دارد.

در آزمایشات خود، ثورندایک از جعبه های به اصطلاح پازلی برای مطالعه نحوه یادگیری حیوانات استفاده کرد. طول جعبه های پازل تقریباً 20 اینچ، عرض 15 اینچ و ارتفاع 12 اینچ بود. هر جعبه یک در داشت که با وزنی که به رشته ای بسته شده بود که از روی قرقره عبور می کرد و به در وصل بود باز می شد.

طناب متصل به در به یک اهرم یا دکمه در جعبه منتهی می شود. هنگامی که حیوان میله را فشار داد یا اهرم را کشید ، طناب متصل به درب وزنه را بلند کرد و در را باز کرد.

جعبه های پازل به گونه ای چیده شده بودند که حیوان مجبور به انجام واکنش خاصی (با کشیدن اهرم یا فشار دادن یک دکمه) هنگام اندازه گیری زمان فرار از آن شد. جعبه ها بسته بودند، اما حاوی یک اهرم کوچک بود که به حیوان اجازه می داد هنگام هل دادن فرار کند.

به محض اینکه حیوان جواب دلخواه را داد، اجازه فرار داشت و به او پاداش می دادند که معمولاً غذا بود.

عمدتا از گربه ها در جعبه های پازل خود استفاده می کرد. وقتی گربه ها را داخل قفس می انداختند، آنها تمام وقت با میو می چرخیدند، اما نمی دانستند چگونه فرار کنند.  در نهایت گربه ها روی کلید روی زمین قدم می گذاشتند و در باز می شد.

ثورندایک یک گربه را درون جعبه پازلی قرار داد و سپس یک تکه گوشت را در قسمت خارج جعبه قرار داد.

او سپس تلاش های حیوان را برای فرار و گرفتن غذا تماشا می کرد. او متوجه شد که هر حیوان چقدر طول کشید تا بفهمد چگونه می تواند خودش را از جعبه آزاد کند.

سرانجام گربه ها اهرم را فشار دادند و درب حیوان برای دریافت پاداش باز شد. گرچه اولین فشار اهرم کاملا تصادفی بود، گربه ها احتمالاً آن را تکرار کردند زیرا بلافاصله پس از انجام عمل پاداش دریافت کرده بودند.

ثورندایک خاطرنشان کرد که گربه ها با هر تلاش برای باز کردن در، سرعت بسیار بالاتری پیدا می کنند. از آنجایی که فشار دادن اهرم نتیجه مطلوبی به همراه داشت، گربه ها در آینده احتمال تغییر شکل رفتارهایشان بسیار بیشتر بود.

ثورندایک این را "قانون اثر" نامید، که نشان می دهد وقتی رضایت در پی عملی حاصل شود، احتمال تکرار آن بیشتر است. اگر عملی با نتیجه نامطلوب و نارضایتی همراه شود، احتمال تکرار آن کمتر است.

منحنی یادگیری ثورندایک همچنین نشان داد که گونه های مختلف حیوانات به همان شیوه اما با سرعت های مختلف یاد می گیرند.

دو جنبه اصلی قانون اثر

رفتارهایی که بلافاصله عواقب مطلوب و رضایت را به دنبال دارند به احتمال زیاد دوباره تکرار می شوند. در مثال قبلی ما، مورد تمجید قرار گرفتن از سوی سرپرست برای حضور زود هنگام در کار، احتمال تکرار این رفتار را بیشتر کرد.
رفتارهایی که به بلافاصله عواقب نامطلوب و نارضایتی را به دنبال دارند، احتمال کمتری وجود دارد که دوباره تکرار شوند. اگر دیر در محل کار حاضر شوید و جلسه مهمی را از دست بدهید، احتمال اینکه در آینده دیر برگردید کم است. از آنجا که شما جلسه از دست رفته را نتیجه منفی می دانید، تکرار این رفتار کمتر است.

نقد قانون اثر عمدتاً چهار جنبه نظریه را شامل می شود:

عملکرد ضمنی یا عطف به بازگشت اثر

مفاهیم فلسفی قانون

شناسایی شرایط عملیاتی که به طور موثر باعث یادگیری می شوند

کاربرد عمومی قانون

سه حوزه اصلی رشد فکری از نظر ثورندایک

هوش انتزاعی است که توانایی پردازش و درک مفاهیم مختلف را دارد.

هوش مکانیکی، یعنی توانایی دستکاری اشیا فیزیکی.

هوش اجتماعی که توانایی مدیریت تعامل انسانی را دارد.