مکانیسم

مکانیسم های دفاعی مفهومی است که ریشه در روانکاوی دارد و نخستین بار توسط زیگموند فروید مطرح شده است؛ مکانیسم های دفاعی به عنوان استراتژی های روان شناختی در نظر گرفته می شوند و به صورت ناخودآگاه برای محافظت از فرد در برابر استرس و اضطراب مورد استفاده قرار می گیرند.

در این مقاله در مورد مکانیسم های دفاعی و برخی از انواع آن صحبت می کنیم.

در صورت تمایل به مطالعه بیشتر در زمینه مکانیسم های دفاعی و برخی از انواع آن می توانید مقالات، مکانیسم دفاعی واکنش وارونه چیست؟ و  تعمیم افراطی چیست؟ را در مجله ای سنج مطالعه کنید. 

مکانیسم دفاعی چیست؟

مکانیسم دفاعی یک نوع استراتژی روان شناختی است که افراد به هنگام مواجهه با چالش ها، اضطراب و استرس آن ها را به صورت ناخودآگاه و ناآگاهانه به کار می گیرند.

تاریخچه مکانیسم های دفاعی

مکانیسم دفاعی را باید در آثار زیگموند فروید جستجو کرد؛ او در خلال سال های 1894 تا 1896 در مقالات و آثار خود در خصوص مکانیسم های دفاعی صحبت کرد و پس از او، دخترش آنا فروید، ادامه دهنده راه او بود و بسط و گسترش انواع مکانیسم های دفاعی پرداخت و پس از او دیگر روانشناسان اقدام به مطالعه در زمینه مکانیسم های دفاعی کردند.

چرا افراد به مکانیسم دفاعی نیاز دارند؟

استفاده از مکانیسم های دفاعی بد نیست و در بسیاری از مواقع کمک کننده نیز هست؛ استفاده از این مکانیسم ها باعث می شود افراد از خودشان در برابر احساس گناه و اضطراب و غیره محافظت کنند و اضطراب و دیگر حالات ناخوشایند کمتری را تجربه کنند.

تقسیم بندی مکانیسم های دفاعی

مکانیسم های دفاعی را می توان به 4 دسته تقسیم بندی کرد:

مکانیسم های دفاعی سطح نخست یا آسیب زا؛ باعث می شوند که فرد نتواند با چالش ها و تهدیدها کنار بیاید و واقعیت را به درستی درک کند؛ پس فرد در این حالت دست به بازآفرینی می زند. مکانیسم های دفاعی این دسته شامل موارد زیر است:

• انکار
• تبدیل
• فرافکنی هذیانی
• تحریف
• پاره سازی

مکانیسم های سطح دوم، بلوغ نیافته یا ناپخته؛ استفاده از آن در بزرگسالان منجر به رفتارهای زشت و غیر قابل پذیرش اجتماعی می شود، فلذا بزرگسالان کمتر از آن استفاده می کنند. این مکانیسم ها باعث می شود که فرد نتواند با واقعیت کنار بیاید. این مکانیسم ها شامل موارد زیر می باشند:

• برون ریزی
• خیال پردازی
• آرمانی ساختن
• فرافکنی
• پرخاشگری انفعالی
• جسمانی کردن
• همانند سازی فرافکنانه

مکانیسم های دفاعی سطح سوم یا روان نژند؛ این مکانیسم ها در همه افراد دیده می شود؛ اگرچه استفاده از آن ها در کوتاه مدت مفید است اما در بلند مدت با مشکلاتی همراه خواهد بود. مکانیسم های این دسته شامل موارد زیر است:

• جا به جایی
• گسستگی
• خودبیمار انگاری
• جداسازی
• واکنش وارونه
• واپس رانی
• باطل سازی
• گوشه گیری

مکانیسم های دفاعی سطح چهارم یا بلوغ یافته؛ این مکانیسم ها سالم بوده و به فرد کمک می کند و افرادی که این مکانیسم ها را دارند، سلامت روان بیشتری دارند. مکانیسم های دفاعی این دسته شامل موارد زیر است:

• نوع دوستی
• شوخ طبعی
• درون فکنی
• همانند سازی
• والایش
• سرکوب
• پیش بینی

مکانیسم های دفاعی چگونه عمل می کنند؟

پیش از پاسخ دادن به این سوال، ابتدا باید ساختار شخصیت از دیدگاه فروید را برای شما توضیح دهیم؛ از نظر فروید، شخصیت دارای سه سطح نهاد یا اید، من یا ایگو و فرامن یا سوپر ایگو می باشد.

نهاد همچون کودکی فقط به دنبال ارضای خواسته های خودش می باشد و به اخلاقیات توجه ندارد. من، واقع گرا بوده و سعی می کند با در نظر گرفتن واقعیت ها و از راه درست به خواسته های نهاد و فرامن توجه کند و در نهایت فرامن یا سوپر ایگو، بخش اخلاقی شخصیت ما است و تلاش می کند ایگو را به فعالیت های آرمانی نزدیک کند.

حال مکانیسم های دفاعی که ناخودآگاه هستند و در بخش ایگو اتفاق میوفتد، سعی می کند بین ایگو، سوپرایگو و نهاد صلح ایجاد کنند و با اضطراب ناشی از آن مقابله کنند.
پس ایگو از این مکانیسم های برای کنار آمدن با واقعیت و کاهش اضطراب استفاده می کند.

نمونه هایی از مکانیسم های دفاعی

همه ما در مقابل تعارضات، مشکلات و برای کاهش اضطراب ناشی از آن عوامل، به صورت ناخودآگاه رفتاری را انجام داده ایم. به این رفتاری که در دست هوشیاری ما نیست مکانیزم دفاعی میگویند.
مکانیزم دفاعی شیوه تفکر و رفتار نسبت به موضوعی را تغییر میدهد و میتواند سود و زیان هایی برای ما داشته باشد. از فواید مکانیسم های دفاعی می توان سازگاری با محیط پیرامون و از ضررهای آن می توان تحریف احساسات را نام برد؛ البته این مکانیزم ها زمانی زیان آور میشوند که به صورت افراطی مورد استفاده قرار بگیرند.
انواع زیادی از مکانیزم ها وجود دارند که در دسته های مختلف تقسیم میشوند. 

در این بخش چند نمونه از مکانیسم های دفاعی را بررسی می کنیم: 

سرکوب

فرد احساسات، افکار آزار دهنده یا تهدید کننده خود را سرکوب می کند و از حیطه هوشیار به بخش ناهوشیار منتقل می کند. موارد سرکوب شده ممکن است از طریق ناخودآگاه، رویا ها یا لغزش های کلامی نمود بیرونی پیدا کنند.
مثلا فرد افکار پرخاشگرانه در خصوص والدینش را سرکوب می کند.

فرافکنی

فرد احساسات، افکار، خواسته های خودش را به دیگران نسبت می دهد؛ مثلا خودش دروغ می گوید اما به همسر خود برچسب دروغگو بودن می زند.

والایش

یکی از مهم ترین مکانیسم های دفاعی که توسط آنا فروید مطرح شد، والایش بود که شباهت زیادی به جا به جایی دارد و وقتی رخ می دهد که فرد عواطف و احساسات و رفتار های غیر قابل قبول خودش را به سمت احساسات و رفتارهای سازنده هدایت می کند. به عبارتی رفتار مثبت جایگزین رفتار منفی می شود.
مثلا فرد خشمگین به ورزش کردن روی می آورد و یک فعالیت سازنده انجام می دهد.

بازگشت

فرد زمانی که در شرایط سخت و استرس زا قرار می گیرد، ترجیح می دهد به مراحل اولیه رشدی برگردد یا عقب نشینی کند تا دوباره احساس امنیت را تجربه کند.
مثلا وقتی عصبانی می شویم شروع به مکیدن انگشت دست می کنیم که این یک رفتاری است که ریشه در کودکی های ما دارد.

دلیل تراشی

فرد حقایق را تحریف کرده و واقعیت را عوض می کند و به دنبال توجیح خودش می باشد و سعی می کند عذر و بهانه بیاورد. مثلا فرد عدم موفقیت خودش را به دیگران نسبت داده و می گوید آن ها مانع از موفقیت من شدند.

واکنش وارونه

شدت این مکانیسم از مکانیسم دفاعی انکار بیشتر است؛ در این مکانیسم فرد خلاف آنچه فکر یا احساس می کند، عمل می کند. مثلا فردی که همجنسگرا است در خصوص ضد همجنس گرایی بیانیه می دهد و آن را نادرست می شمارد.

جابه جایی

یک کارمند به دلیلی دیر در محل کار خود حاضر میشود و این تاخیر باعث ناراحتی رئیس او میشود و کارمند را جریمه یا بازخواست میکند. کارمند که نمیتواند پاسخی به او بدهد زمانی که به خانه برمیگردد خشمش را روی پسرش خالی میکند. در اصل او از مکانیزم جابجایی استفاده کرده است ( معلوم نیست از کی عصبانیه سر من خالی میکنه )

انکار

به مردی که متاهل است خبر می دهند که همسرش تصادف کرده و فوت شده است. او که نمیتواند فشار این واقعه رو بپذیرد دست به انکار میزند؛ مثلا در خانه با همسرش که دیگر وجود خارجی ندارد صحبت میکند.

 برون ریزی

دانش آموزی از همکلاسی خود که به او توهین کرده است عصبانی است. فشار این توهین بر روی او قدری زیاد بوده که بدون در نظر گرفتن عواقب و پیامد های آن شروع به دعوای فیزیکی با او میکند و به همکلاسی خود آسیب میزند.

فردی که از ارتفاع وحشت دارد در طبقه آخر یک برج زندگی میکند. آسانسور آن برج شیشه ایست و فضای بیرون از برج مشخص است. فرد ترجیح میدهد از پله استفاده کند تا آسانسور. زیرا دیدن ارتفاع اضطراب زیادی در او ایجاد میکند.

بی اعتبار سازی

فردی که مصاحبه کاری دارد، در آن رد میشود. بعد از رد شدن به همه میگوید شرکت خوبی نبود یا کار مناسبی نبود (گربه دستش به گوشت نمیرسه میگه بو میده)

چگونه با مکانیسم های دفاعی ناسالم مقابله کنیم؟

اگر می خواهید با مکانیسم های دفاعی ناسالم مقابله کنید و عملکرد بهتری داشته باشید:

• خودآگاهی خود را بالا ببرید و برای شناخت خودتان با تمام نقاط قوت و ضعف تلاش کنید.
• مهارت های مقابله ای را بیاموزید و سعی کنید مدیتیشن یا یوگا داشته باشید.
• در نهایت از یک متخصص سلامت روان کمک بگیرید و به سلامت روان همچون سلامت جسم توجه کنید.

جمع بندی ای سنج

با مطالعه این مقاله متوجه شدیم که مکانیسم های دفاعی نوعی استراتژی روان شناختی هستند که در سطح ایگو و به صورت ناهوشیار رخ می دهند و از فرد در برابر اضطراب هایش محافظت می کنند.
برخی از این مکانیسم ها مانند والایش یا شوخ طبعی، سالم و برخی دیگر مانند فرافکنی ناسالم هستند.

آیا مطالعه مقاله فوق برای شما مفید واقع شد؟ لطفا نظرات و دیدگاه های ارزشمندتان را با ما در میان بگذارید.

سوالات متداول