اختلال شخصیت پارانوئید در DSM-5

بی اعتمادی و سوء ظن فراگیر به دیگران به گونه ای که انگیزه های آنها به صورت بدخواهانه سو تعبیر می شود، در اوایل بزرگسالی شروع می شود و در زمینه های مختلف وجود دارد، به طوری که با چهار (یا تعداد بیشتری) از موارد زیر نمایان می شود:

سوء ظن، بدون مبنای کافی، که دیگران او را استثمار می کنند، به او آسیب می رسانند، یا وی را فریب می دهند.

نگران تردیدهای ناموجه در مورد وفاداری یا قابل اعتماد بودن دوستان یا همکاران است.

مایل نیست اسرار خود را با دیگران در میان بگذارد که دلیل آن ترس بی جا در این باره است که از اطلاعات به صورت بدخواهانه علیه او استفاده خواهد شد.

از اظهارات محبت آمیز یا وقایع خوشایند معانی پنهان تهدید آمیز یا تحقیر کننده برداشت می کند.

همواره به دیگران کینه می ورزد (یعنی، بی حرمتی ها، توهین ها یا تحقیرهای دیگران را نمی بخشد).

حملاتی را به شخصیت یا اعتبار خود احساس می کند که برای دیگران مشهود نیستند و به سرعت با عصبانیت واکنش نشان می دهد یا حمله متقابل می کند.

سوءظن های مکرر در مورد وفاداری همسر یا شریک جنسی بدون توجیه دارد.

منحصرا در دوره اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی یا اختلال افسردگی همراه با ویژگی های روان پریشی، یا اختلال روان پریشی دیگر اتفاق نیفتد و به دلیل تأثیرات فیزیولوژیکی بیماری جسمانی دیگر نیست.

توجه

اگر معیار های قبل از شروع اسکیزوفرنی برآورده شده باشند، «پیش مرضی» را اضافه کنید، یعنی، «اختلال شخصیت پارانوئید (پیش مرضی)».

افراد مبتلا به این اختلال خیال می کنند که دیگران از آنها سو استفاده خواهند کرد، به آن ها صدمه خواهند زد، یا آنها را فریب می دهند، اگرچه دلیل و مدرکی برای تایید این انتظار وجود نداشته باشد (ملاک الف 1). آن ها بر پایه شواهد اندک یا بدون هیچ دلیلی گمان می کنند که دیگران علیه آنها توطئه چینی میکنند که عمیقا و به طرز جبران ناپذیری توسط فرد یا افراد دیگر عمیقا صدمه دیده اند، حتی زمانی که دلیل عینی برای این وجود نداشته باشد.

آنها در مورد وفاداری یا قابلیت اطمینان به دوستان و همکاران خود، که اقدامات آنها برای شواهدی از نیت و قصد های خصمانه دقیقا بررسی می شوند، نگران تردیدهای ناموجه هستند (ملاک الف 2). هرگونه تصور انحراف از قابل اعتماد بودن یا وفاداری، فرض های اساسی آنها را تأیید می کند. وقتی دوست یا همکاری وفاداری نشان می دهد که نمی توانند به آن اعتماد کرده یا آن را باور کنند، شگفت زده می شوند. اگر به درد سر بیفتند، انتظار دارند که دوستان و همکاران به آنها حمله کرده یا آنها را نادیده بگیرند.

افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید به دیل ترس، مایل نیستند اسرار خود را با دیگران در میان بگذارند یا با آنها صمیمی شوند، زیرا فکر می کنند از اطلاعاتی که در میان می گذارند ممکن است علیه خودشان استفاده شود (ملاک الف 3). امکان دارد آنها از پاسخ دادن به سؤال های شخصی خودداری کنند، و بگویند که این اطلاعات «به کسی مربوط نیست».

آنها از اظهارات محبت آمیز یا وقایع خوشایند معانی پنهان تحقیرآمیز یا تهدیدکننده برداشت می کنند (ملاک الف 4). به عنوان مثال، یک فرد مبتلا به این اختلال، ممکن است اشتباه صادقانه یک فروشنده را به صورت تلاشی عمدی برای کلاهبرداری سوء تعبیر کند، یا شوخی اتفاقی یک همکار را به صورت حمله ای جدی به شخصیت خود برداشت کند. تحسين ها اغلب سوء تعبیر می شوند (مثلا تحسین برای دستاورد تازه به صورت انتقاد از خودخواهی سوء تعبیر می شود؛ تحسین برای یک موفقیت به صورت تلاشی جهت فشار آوردن بیشتر برای عملکرد بهتر سوء تعبیر می شود). امکان دارد که آنها پیشنهاد کمک را به عنوان انتقادی در نظر بگیرند و این فکر را کنند که احتمالا به قدر کافی نمی توانند مستقل عمل کنند.

افراد مبتلا به این اختلال شخصیت دائما به دیگران کینه می ورزند و تمایل ندارند بی حرمتی ها، توهین ها یا تحقیرهایی را که فکر میکنند دیگران به آنها کرده اند، ببخشند (ملاک الف 5). بی حرمتی های جزئی، منجر به خصومت زیاد می شود و احساسات خصمانه به مدت طولانی ادامه می یابند.

از آنجا که آنها همواره نسبت به مقاصد زیان بار دیگران هوشیار هستند، اغلب احساس می کنند شخصیت یا اعتبار آنها مورد حمله قرار گرفته یا به طریق دیگری به آنها توهین شده است. آنها فورأ حمله متقابل می کنند و به توهین هایی که احساس کرده اند، با عصبانیت واکنش نشان می دهند. (ملاک الف 6).

افراد مبتلا به این اختلال ممکن است به صورت بیمارگون حسود باشند، اغلب بدون توجیه مناسب، مشکوک می شوند که همسر آنها بی وفاست (ملاک الف 7). ممکن است آنها برای تأیید کردن عقاید حسادت خود، «شواهد» پیش پا افتاده و اتفاقی گردآوری می کنند. آنها می خواهند روابط صمیمانه را کاملا کنترل کنند و بر آن تسلط داشته باشند تا از اینکه به آنها خیانت شود اجتناب ورزند و ممکن است همواره درباره محل ها، اعمال، مقاصد و وفاداری همسر خود سوال کنند و آن را به چالش بطلبند.

در صورتی که این الگوی رفتار فقط در طول دوره اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی یا اختلال افسردگی همراه با ویژگی های روان پریشی، یا اختلال روان پریشی دیگر روی دهد، یا اگر ناشی از تأثیرات فیزیولوژیکی بیماری عصبی (مثل صرع قطعه گیجگاهی) یا بیماری جسمانی دیگر باشد، نباید تشخیص اختلال شخصیت پارانوئید داده شود.

کنار آمدن با افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید اغلب دشوار است و اغلب آنها در مورد روابط صمیمی دچار مشکل هستند. سوء ظن و خصومت نامناسب آنها ممکن است به صورت جر و بحث های آشکار، شکایت های مکرر، یا با کناره گیری ظاهرا خصمانه ابراز شود. از آنجا که آنها در برابر تهدیدات احتمالی بیش از حد مراقب هستند، ممکن است به صورت دفاعی، مرموز یا موذیانه عمل کنند و به نظر برسد که «سرد» و فاقد احساس عطوفت هستند. اگرچه احتمال دارد آنها بی طرف، منطقی و بی احساس به نظر برسند، اما اغلب دامنه ای از عاطفه ناپایدار، همراه با اظهارات خصمانه، لجوج، و نیشدار را آشکار می سازند.

ماهیت ستیزه جو و مشکوک آنها می تواند واکنش خصمانه را در دیگران ایجاد کند، که این خود انتظارات اصلی آنها را تأیید می کند. چون افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید به دیگران اعتماد ندارند، نیاز مفرط دارند که خودبسنده باشند و احساس استقلال نیرومند کنند. آنها همچنین باید کنترل زیادی بر محیط اطراف خود داشته باشند. آنها اغلب سفت و سخت هستند، از دیگران عیب جویی و انتقاد می کنند و قادر به مشارکت نیستند، اگرچه در پذیرش انتقاد از خودشان مشکل زیادی دارند. آنها دیگران را به خاطر نقطه ضعف های خودشان سرزنش می کنند. زیرا آنها در پاسخ به تهدیدهایی که پیرامون خودشان احساس می کنند فورا حمله متقابل می کنند، ممکن است اهل دعوا باشند و اغلب درگیر نزاع های قانونی شوند. افراد مبتلا به این اختلال جویای تأیید شدن عقاید منفی پیش پنداشته خود در مورد افراد یا موقعیت هایی هستند که با آنها روبرو می شوند و انگیزه های بدخواهانه خود را که نتیجه ترس های خودشان هستند، به دیگران نسبت می دهند.

امکان دارد که آنها خیال پردازی های بزرگ منشانه پنهان و غیر واقعی خود را نشان دهند، اغلب با موضوعات قدرت و مرتبه دمساز هستند و تمایل به تشکیل پندارهای قالبی منفی از دیگران دارند، به ویژه از آن گروه هایی که با گروه خودشان تفاوت دارند. آنها که مجذوب تدوین های ساده از دنیا هستند، اغلب در موقعیت های مبهم احتیاط به خرج می دهند. احتمال دارد آنها «متعصب» پنداشته شوند و با دیگران که در نظام های اعتقادی پارانوئید آنها مشترک هستند، «فرقه ها» یا گروه هایی که اتحاد محکمی دارند، تشکیل دهند.

افراد مبتلا به این اختلال، مخصوصا در پاسخ به استرس، ممکن است دوره های روان پریشی بسیار کوتاه را (که چند دقیقه تا چند ساعت ادامه می یابند) تجربه کنند. در برخی موارد، اختلال شخصیت پارانوئید ممکن است به صورت پیشایند پیش مرضی اختلال هذیانی یا اسکیزوفرنی به نظر برسد. افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید ممکن است دچار اختلال افسردگی اساسی شوند و در معرض خطر بیشتر برای آگورافوبیا و اختلال وسواس فکری- عملی قرار داشته باشند. اختلالات مربوط به مصرف الکل و مواد دیگر اغلب شایع است. به نظر می رسد که شایع ترین اختلالات شخصیت همزمان اسکیزوتایپی، اسکیزوئید، خودشیفته، دوری جو، و مرزی باشند.

برآورد شیوع برای شخصیت پارانوئید بر اساس یک زیر مجموعه احتمالی از بخش دوم تکرار زمینه یابی همزمانی ملی اختلالات 3/2 درصد را نشان می دهد، در حالی که داده های زمینه یابی همه گیر شناسی ملی در مورد الكل و بیماری های مرتبط، حکایت دارند که شیوع اختلال شخصیت پارانوئید 4/4 درصد است.

اختلال شخصیت پارانوئید ممکن است اولین بار در دوران کودکی و نوجوانی همراه با اضطراب اجتماعی، گوشه گیری، روابط نامناسب با همسالان، افکار و زبان عجیب و غریب، پیشرفت کم در مدرسه، حساسیت مفرط، و خیال پردازی های نامتعارف آشکار شود. این کودکان ممکن است «عجیب و غریب» یا «غیرعادی» به نظر برسند و مایه سر به سر گذاشتن دیگران شوند. در نمونه های بالینی، به نظر می رسد که این اختلال بیشتر در مردان تشخیص داده می شود.

ژنتیکی و فیزیولوژیکی

شواهدی برای افزایش شیوع اختلال شخصیت پارانوئید در خویشاوندان افراد شاخص مبتلا به اسکیزوفرنی و برای رابطه خانوادگی مشخص تر با اختلال هذیانی، نوع گزند و آسیب وجود دارد.

موضوعات تشخیصی مرتبط با فرهنگ

برخی از رفتارهایی که تحت تأثیر زمینه های اجتماعی- فرهنگی یا شرایط زندگی خاص قرار دارند ممکن است اشتباها برچسب پارانوئید بخورند و حتی توسط فرایند ارزیابی بالینی، تقویت شوند. اعضای گروه های اقلیت، مهاجران، پناهندگان سیاسی و اقتصادی، یا افرادی که زمینه های قومی متفاوت دارند ممکن است به علت نا آشنایی (مثل موانع زبان یا نا آگاهی از قواعد و مقررات) یا در پاسخ به بی توجهی یا بی تفاوتی خیالی جامعه اکثریت، رفتارهای دفاعی نشان دهند. این رفتارها به نوبه خود می توانند در کسانی که با این افراد سر و کار دارند خشم و ناکامی ایجاد کنند، و بنابراین، زمینه را برای دور معیوب بی اعتمادی متقابل آماده کنند که نباید با اختلال شخصیت پارانوئید اشتباه گرفته شود. برخی گروه های اقلیت، رفتارهای مرتبط با فرهنگ را نیز نشان میدهند که می توانند به صورت پارانوئید سوء تعبیر شوند.

اختلالات روانی دیگر همراه با نشانه های روان پریشی

اختلال شخصیت پارانوئید را می توان از اختلال هذیانی، نوع گزند و آسیب؛ اسکیزوفرنی؛ و اختلال دو قطبی یا افسردگی همراه با ویژگی های روان پریشی متمایز کرد، زیرا همه این اختلالات با دوره نشانه های روان پریشی مداوم مشخص می شوند (مثل هذيان ها و توهمات). برای اینکه تشخیص اضافی اختلال شخصیت پارانوئید داده شود، اختلال شخصیت باید قبل از شروع نشانه های روان پریشی وجود داشته باشد و باید هنگامی که نشانه های روان پریشی در حالت بهبود هستند، ادامه داشته باشد. در صورتی که فرد اختلال روانی مداوم دیگری داشته باشد (مثل اسکیزوفرنی) که اختلال شخصیت پارانوئید قبل از آن واقع شده باشد، اختلال شخصیت پارانوئید، به دنبال آن «پیش مرضی» داخل پرانتز نیز باید ثبت شود.

تغيير شخصيت ناشی از بیماری جسمانی دیگر

اختلال شخصیت پارانوئید باید از تغییر شخصیت ناشی از بیماری جسمانی دیگر متمایز شود، که در آن، صفاتی که نمایان می شوند ناشی از تأثیرات مستقیم بیماری جسمانی دیگر بر دستگاه عصبی مرکزی هستند.

اختلالات مصرف مواد

اختلال شخصیت پارانوئید باید از نشانه هایی که ممکن است در ارتباط با مصرف مداوم مواد ایجاد شوند، متمایز شود.

صفات پارانوئید مرتبط با معلولیت های جسمانی

این اختلال نیز باید از صفات پارانوئید مرتبط با ایجاد معلولیت های جسمانی متمایز شود (مثل اختلال شنوایی).

اختلالات شخصیت و صفات شخصیت دیگر

اختلالات شخصیت دیگر ممکن است با اختلال شخصیت پارانوئید اشتباه گرفته شوند، زیرا آنها چند ویژگی مشترک دارند. بنابراین، اهمیت دارد که این اختلالات براساس تفاوت هایی در ویژگی های توصیف کننده آنها از یکدیگر متمایز شوند. با این حال، اگر فردی ویژگی های شخصیتی داشته باشد که ملاک ها را برای یک یا تعداد بیشتر شخصیت علاوه بر اختلال شخصیت پارانوئید برآورده می کنند، همه آنها می توانند تشخیص داده شوند. اختلال شخصیت پارانوئید و اختلال شخصیت اسکیزوتایپی در صفات سوء ظن، کناره گیری میان فردی و اندیشه پردازی پارانوئید سهیم هستند، ولی اختلال شخصیت اسکیزوتایپی نشانه هایی نظیر تفکر سحرآمیز، تجربیات ادراکی غیرعادی و تفکر و گفتار عجیب و غریب را نیز شامل می شود.

افراد دارای رفتارهایی که ملاک های اختلال شخصیت اسکیزوئید را برآورده می کنند اغلب به صورت عجیب و غریب، نامتعارف، سرد، و منزوی برداشت می شوند، ولی معمولا اندیشه پردازی پارانوئید ندارند. گرایش افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید به نشان دادن واکنش خشم به محرک های جزئی در اختلالات شخصیت مرزی و نمایشی نیز دیده می شود. با این حال، این اختلالات لزوما با سوء ظن فراگیر همراه نیستند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت دوری جو نیز ممکن است مایل نباشند به دیگران اعتماد کنند، اما بیشتر به خاطر ترس از شرمنده شدن یا بی کفایت انگاشته شدن است تا ترس از نیت بدخواهانه دیگران. گرچه ممکن است رفتار ضد اجتماعی در برخی از افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید وجود داشته باشد، ولی معمولا توسط میل به نفع شخصی یا استثمار کردن دیگران همچون در اختلال شخصیت ضد اجتماعی، برانگیخته نمی شود، بلکه اغلب ناشی از میل به انتقام جویی است. افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته ممکن است گاهی سوء ظن، کناره گیری اجتماعی، یا بیگانگی نشان دهند، اما این عمدتا ناشی از ترس برملا شدن نقایص یا ضعف های آنهاست.

صفات پارانوئید ممکن است انطباقی باشند، مخصوصا در محیط های تهدیدکننده. اختلال شخصیت پارانوئید فقط در صورتی باید تشخیص داده شود که این صفات انعطاف ناپذیر، ناسازگارانه، و مداوم باشند و موجب اختلال قابل ملاحظه در عملکرد یا ناراحتی ذهنی شوند.